Język burgundzki
burgundzki borgondon | |
---|---|
Utworzenie: | Widsið w 2012 |
Najnowsza wersja: | 2 |
Sposoby zapisu: | alfabet łaciński |
Typologia: | a posteriori VSO fleksyjny |
Klasyfikacja: | języki celtyckie kontynentalne P-celtyckie galloceltyckie burgundzki |
Kody | |
Conlanger–3 | nat.bur.wid |
Przykład | |
Ojcze nasz (A atiran a naron) A atiran a naron pi isi nimisuis, to si niosigot anma a tun. Monit riganon a tun, bit uillon a tun wo dani pechma api iti nimisi. Da ame ani a naron papodiatan api mati ame ligita a naron pechma api matumo nis ligitatios a naron. Api ne fairwei ame pu tentachte, sowa nis di mallo. | |
Lista conlangów |
Język burgundzki (średni, tanwa borgonda [ˈtanwaˈborgɵnda], borgondon [ˈborgɵndon] i współczesny, tenf borgod [ˈtenfˈborgɵd]) to naturalistyczny język sztuczny typu a posteriori, opracowywany przez Widsiða od roku 2012. Gdyby faktycznie powstał w warunkach naturalnych, byłby to kontynentalny język celtycki grupy P (starocelt. *kʷ → bur. p), blisko spokrewniony przede wszystkim z galijskim, ale wykazujący wspólne cechy także z celtiberyjskim i językami brytańskimi. Nazwa języka nawiązuje do obszaru historyczno-geograficznego, na którym hipotetycznie mógłby powstać.
Burgundzki jest pierwszym celtyckim językiem Widsiða. Projekt jest bardzo intensywnie rozwijany, powstają w nim drobne tłumaczenia, testujące różne nowe rozwiązania składniowe. Słownik burgundzki liczy około 700 słów, z czego znakomitą większość stanowią derywacje staroceltyckie, występują też sporadyczne, dobrze zamaskowane latynizmy i starogermanizmy. Burgundzki jest językiem fleksyjnym z mocno rozwiniętą odmianą rzeczownika i czasownika, a podstawowy (i de facto jedyny możliwy) szyk zdania to VSO.
Spis treści
Założenia historyczne
Miejsce powstania
Język burgundzki hipotetycznie mógłby rozwinąć się na dwóch, bliskich sobie obszarach: w północno-zachodniej części Alp, na terenie współczesnej Szwajcarii, Niemiec i Austrii, oraz na terenie francuskiego regionu Franche-Comté. Jako że Alpy stanowią naturalną barierę dla ekspansji języków, strefa burgundzkojęzyczna rozwijałaby się najpewniej w kierunku północnym i zachodnim. Warto zauważyć, że zaznaczony na mapie obszar pokrywa się z obszarem, na którym znajduje się najmłodsze inskrypcje galijskie.
Warunki powstania
Podstawowym założeniem dla utworzenia historycznego uzasadnienia dla burgundzkiego było przyjęcie, że romanizacja obszaru zamieszkanego przez Sekwanów i Helwetów, a więc obszar Szwajcarii i Franche-Comté, nie powiodłaby się i nie zostałaby dokończona. Taki warunek poparty jest zarówno źródłami historycznymi (najmłodsze inskrypcje galijskie pochodzą ze Szwajcarii), sytuacją społeczno-polityczną (Recja i Górna Germania były jednymi z bardziej "problematycznych" prowincji rzymskich), jak i warunkami geograficznymi (Alpy po dziś dzień stanowią istotną barierę komunikacyjną).
Z drugiej jednak strony, celtyckojęzyczna ludność podnóża Alp nie zostałaby w ten sam sposób uchroniona przed naporem plemion germańskich. Tu pojawia się kolejne istotne założenie – podobnie jak w północnej Galii, elity germańskie przejęły władzę w regionie i narzuciły mu swoją nazwę, ale ulegli asymilacji językowej z miejscową ludnością, pozostawiając w burgundzkim jedynie ledwie widoczny substrat, przejawiający się niewielką ilością starogermanizmów i dziesiątkowym systemem liczenia. Późniejsza ekspansja języka z terenów Franche-Comté i Szwajcarii w kierunku Badenii, Wirtembergii, Burgundii, Doliny Rodanu i Doliny Aosty pokrywa się z faktycznymi podbojami Burgundów.
Jako że do dziś nie przetrwał żaden inny kontynentalny język celtycki, a zbieżności między językami wyspiarskimi z grupy goidelskiej i brytańskiej nie są dobrze zbadane i w dużej mierze mają podłoże zewnętrzne, a nie wewnętrzne, trudno jest umieścić średnioburgundzki w aktualnej formie w czasie. Konserwatyzm morfologiczny łączy się tu z innowacjami na tle składniowym, utrzymywane są także tendencje purystyczne w rozbudowie słownictwa. Być może geograficzne położenie strefy burgundzkojęzycznej ułatwiłoby temu językowi przetrwanie w takim kształcie do dnia dzisiejszego, jeśli jednak nie, bezpieczne wydaje się założenie, że tak wyglądałby burgundzki w epoce baroku. Burgundzki współczesny, ze swoimi innowacjami, poniekąd zbliżającymi go do współczesnych wyspiarskich języków celtyckich, to forma bezsprzecznie dzisiejsza.
Związki z innymi językami
Języki celtyckie
Chociaż celtyckość języka burgundzkiego nie podlega dyskusji, znacznie odstaje on od innych przedstawicieli tej rodziny pozostających w ciągłym użyciu. Jest on od nich znacznie bardziej konserwatywny, zarówno w warstwie brzmieniowej – intensywne, wciąż aktywne procesy, jak lenicja czy denazalizacja, charakterystyczne zarówno dla języków brytańskich, jak i goidelskich, w burgundzkim nie zachodzą – jak i morfologicznej – zachowana została niemal w całości zarówno staroceltycka deklinacja, jak i koniugacja – a rozwój składni poszedł zupełnie inną drogą. Chociaż oczywiście możliwe jest znalezienie słów bliskich zarówno fonetycznie, jak i ortograficznie, wzajemne zrozumienie użytkowników burgundzkiego i języków wyspiarskich jest niemożliwe.
Galijski – jako jedno z najważniejszych źródeł inspiracji – jest dosyć podobny do burgundzkiego, przynajmniej na tyle, na ile można to stwierdzić na podstawie zachowanego korpusu. Również w tym wypadku jednak wzajemne zrozumienie byłoby bardzo trudne, chociaż łatwiejsze niż w wypadku języków wyspiarskich – galijski również zachował deklinację staroceltycką, istnieją także przesłanki pozwalające wysunąć wniosek, że również system koniugacyjny był w tym języku dosyć zachowawczy. Język celtiberyjski najpewniej również byłby bliższy burgundzkiemu, niż językom wyspiarskim, jednak wiedza na jego temat jest bardzo ograniczona.
Porównanie wybranych leksemów w językach celtyckich | |||||
---|---|---|---|---|---|
Słowo | Średnioburgundzki | Nowoburgundzki | Galijski[1] | Irlandzki[2] | Walijski[2] |
"wy" | wis | ús | suis | sibh | chwi |
"drugi" | alios | ali | allos | eile | arall |
"kobieta" | bena | ben | (-bena) | bean | gwraig |
"głowa" | pennon | pen | pennos | ceann | pen |
"syn" | mapos | mab | mapos | mac | map |
"lód" | iges | ís | iagos | oighear | iâ |
"morze" | mori | mór | mori | muir | môr |
"stopa" | treichs | tréchs | traget- | cos (strirl. traig) | troed |
"serce" | creion | crí | crid- | croí | calon |
Łacina i greka
Wpływ łaciny i greki na burgundzki jest mniej oczywisty, niż w przypadku innych języków europejskich. Warstwa faktycznych greckich zapożyczeń jest niewielka, obowiązuje tendencja do kalkowania pojęć helleńskiego pochodzenia. Łacińskiego wpływu nie dało uniknąć się w taki sposób. Słowa pochodzenia rzymskiego są jednak stare i często bardzo dobrze zamaskowane, a większość z nich nie została zachowana w językach romańskich. Do przykładów można zaliczyć sewos "zły, wściekły" (< SAEVOS), legitumos "stosowny" (< LEGITIMUS) czy sistain "stać" (< EXSISTARE).
Historia wersji
- 29 VI 2012 – wersja 0 (zamysł)
- 4 VII 2012 – wersja 1 (nazwa, zmiany fonetyczne)
- 20 IX 2012 – wersja 2 ("twardy reset", tworzenie od początku) (aktualna)
- 20 IV 2015 – wersja 3 (burgundzki współczesny)
- X-XI 2017 – wersja 4 (reboot)
Bibliografia
Następujące opracowania są wykorzystywane przy tworzeniu języka burgundzkiego:
- Delamarre, Xavier. Dictionnaire de la langue gauloise, Errance, Paris 2003.
- Hillers, Barbara. Buntús na Gaeilge, Harvard 2007.
- Matasović, Ranko. Etymological Dictionary of Proto-Celtic, Brill, Leiden 2009.
- Morris Jones, John. Welsh Grammar, Oxford University Press, Oxford, 1913.
- Schäfer, Roland. A Grammatical Sketch of Middle Welsh, FU, Berlin, 2012.
- Vaan, Michiel de. Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages, Brill, Leiden 2008.
- Ward, Alan. A Checklist of Proto-Celtic Lexical Items, 1982-1996, opracowanie dostępne online.
- lista rekonstruowanych leksemów staroceltyckich Uniwersytetu Walijskiego, dostępna online.
Inne języki sztuczne z tłem historycznym
- język anatolski
- język hellingijou
- język nartrycki
- język zachodniołużycki
- język bornholmski
- język rybiniecki
Przypisy
- ↑ Delamarre, X. Dictionnaire de la langue gauloise, Errance, Paris 2003.
- ↑ 2,0 2,1 Różni autorzy, Appendix:Swadesh lists for Celtic languages, opracowanie dostępne online