Język czaaż

Gbaṛi wehham-u-'Ađezȝayin ܩܒܠ ܘܚܡ ܫܜܨܝܢ Czytasz artykuł z serii Korytarz Talonbacki.

Mowa: Języki talonbacko-harruńskie (PTH) · Język adezaski (Słownik) · Język czaaż · Język heruski Cywilizacja: Miasta-państwa Talonbatu (Adera) · Historia · Religia · Adezowie · Kpabare · Ɛawaant · Ród Heru Pozostałe: Talonbat · Serce Demiurga · Wielki Talonbacki Basen Artezyjski · Dazag Harim

Język czaaż ܒܢ ݎܐܨܵ Banu C̣xaaże
Używany w:	Kyon: Talonbat (Cxâzib)
Liczba użytkowników	Kyon: ok. 50 tys. osób
Utworzenie:	Borlach w 2021
Najnowsza wersja:	0.5
Sposoby zapisu:	ideogramy talonbackie, pismo sechtońskie, alfabet łaciński
Typologia:	fleksyjny, OSV
Klasyfikacja:	Języki talonbacko-harruńskie Języki talonbackie Język czaaż
Status urzędowy
Język urzędowy :	Kyon: Cxâz
Oficjalna regulacja:	brak
Kody
Conlanger–1	cza.
Lista conlangów

Język czaaż (cza. ܒܢ ݎܐܨܵ Banu Cxaaże [bæ'nu: 't͡ʃ'ɒːʒe]) — drugi, wraz z blisko spokrewnionym adezaskim, język używany na obszarze Talonbatu. W roku wspólnym stosowany jest przez około 50 tys. osób, przede wszystkim w zachodniej części tej krainy, zwanej po adezasku ݏܐܣܒ C̣xâzib ['ʈ͡ʂ'æ:zɪb], w czaaż natomiast ݏܐܨܵܝܦ Cxaażip ['t͡ʃ'ɒ:ʒi:p], a także w położonych dalej na zachód oazach Kpabare. Stamtąd rozprzestrzenił się dalej na zachód, na obszar Dazag Harim oraz najdalszych wschodnich rubieży Kanisji. Głównym ośrodkiem języka czaaż jest miasto C̣xâz, od którego mowa ta bierze swą nazwę. Język czaaż wyróżnia się między innymi ciekawym zestawem samogłoskowym, opozycją czażyjskiego [l] i [ɭ] względem adezaskiego [r] i [ɽ], a także częściowym zlaniem się rzeczowników i kwalifikatorów.

Współcześnie język czaaż znajduje się pod znacznym wpływem swego wschodniego krewniaka. Pomimo tej dominacji języka adezaskiego w roku wspólnym, bywały okresy historyczne w których to czaaż był najważniejszym i najbardziej rozpowszechnionym językiem regionu. Momentem takim był przede wszystkim tzw. okres czażyjski (1500 CE - 2170 CE), na który przypada militarna i polityczna dominacja miasta C̣xâz, a wraz z nim jego mowy, nad całym Talonbatem. Wtedy właśnie po raz pierwszy użyto pochodzącego z Zachodniego Kyonu pisma sechtońskiego do zapisu języka czaaż. W czasach późniejszych pisma tego zaczęto używać także dla adezaskiego. Pomimo utraty swojej dominującej pozycji, czaaż wciąż pozostaje ważnym językiem Szlaku Ognia.

Według wielu uczonych, języki czaaż oraz adezaski są tak naprawdę jedynie częścią wielkiego talonbackiego kontinuum dialektalnego. Przebiegać ma on na linii wschód-zachód. Na wschodniej granicy tego kontinuum znajduje się adezaski dialekt miasta Ađeyin, na wschodniej natomiast czażyjskie dialekty obszaru Dazag Harim. Bardzo odległym odłamem czaaż jest język heruski, używany przez około 5.000 członków Rodu Haru na południowo-zachodnim skraju Korytarza Talonbackiego. W skutek długiej izolacji, zarówno geograficznej jak i kulturowej, język heruski różni się od znacznie od swoich krewniaków.

Fonologia

Samogłoski

Język czaaż posiada zestaw 6 samogłosek, z czego 3 z nich są samogłoskami długimi, pozostałe 3 zaś krótkimi. W przeciwieństwie do adezaskiego, czaaż nie posiada żadnych dyftongów.

	Przednie	Centralne	Tylnie
Przymknięte	i:		u:
Średnie	e		o
Otwarte	æ		ɒ:

• w mowie Kpabare dochodzi do całkowitego zaniku długości samogłosek.

Spółgłoski

		Wargowe	Zębowe	Retrofleksyjne	Podniebienne	Miękkopod.	Krtaniowe
Nosowe		m	n
Zwarte	bezdźwięczne	p	t	ʈ	ɟ	k • k͡p
	bezdźw. faryngal.		tˤ	ʈˤ
	dźwięczne	b	d	ɖ		g • ɡ͡b
	dźwięczne faryngal.		dˤ	ɖˤ
	ejektywne				ʄ'
	iniektywne	ɓ	ɗ
Afrykaty	zwykłe				t͡ʃ • d͡ʒ
	ejektywne				t͡ʃ'
Szczelinowe	bezdźwięczne		s • ʃ	l • ɭ	j	w	h
	bezdźw. faryngal.		sˤ
	dźwięczne		z • ʒ				ʕ • ɦ
	dźwięczne faryngal.		zˤ

Akcent

Akcent pada zwykle na pierwszą długą sylabę wyrazu. Wyjątki od tej reguły można zauważyć przy obecności w słowie spółgłoski [ʕ], która często przenosi akcent słowa na sylabę w której się znajduje. Przykładem takiego słowa jest chociażby czażyjska nazwa Talonbatu: ܛܐܫܜܨ Ḍaaɛađizȝ [ɖɒː'ʕæɗi:zˤ].

Struktura sylaby

Struktura sylaby w języku czaaż przybiera formę (C)V(C)(C).

Pismo

Alfabet łaciński

Alfabet łaciński stosowany jest jako podstawowa forma zapisu na potrzeby tego artykułu oraz całej serii artykułów poświęconych Talonbatowi.

Ideogramy talonbackie

Zobacz też: Język adezaski#Ideogramy talonbackie

Rdzenną formą pisma, która wykształciła się pośród mieszkańców Talonbatu w czasach starożytnych są ideogramy talonbackie. Są to znaki przedstawiające pojęcia, nie oddające wartości fonetycznych słów ich opisujących. Obecnie znaczenia konkretnych ideogramów są niemalże zapomniane, przez co nabrały mistycznego statusu znaków wielkiej mocy. Wciąż praktykowane są jedynie przez wąską grupę osób wtajemniczonych. Mimo to, większość mieszkańców regionu zna kilka podstawowych i najpopularniejszych znaków, które stosuje się głównie przy rytuałach religijnych oraz w zdobnictwie.

Ideogramy stosowane przez użytkowników języka czaaż niczym nie różnią się od tych, które używane są przez ludzi posługujących się pokrewnym językiem adezaskim. Przykładowo, ⵙⵣ zostanie zrozumiane przez użytkowników obu języków w ten sam sposób, jako "mieszkaniec Talonbatu". Znaki te odczytane na głos brzmieć będą w obu językach zupełnie inaczej (po adezasku ݍܠܝܢ ܫܜܨܝܢ Jxiṛên-u-'Ađezȝayin, w czaaż natomiast ܛܠܢ ܫܜܨܢ Ḍalnu Ɛađizȝin).

Alfabet sechtoński

Alfabet Syryjski
Araw aa /ɒ:/*	He h /h/	Wu w~u /w u:/	Hhit hh /ɦ/	Dit t~d~ṭ~ḍ /t d ʈ ɖ/	Yut i~y~j /i: j ɟ/
ܐ	ܗ	ܘ	ܚ	ܛ	ܝ
Kaw k~kp /k k͡p/	Ramaat r~l /l ɭ/	Mim m /m/	Nun n /n/	Semkaat s~z /s z/	Ġaat ġ /d͡ʒ/
ܟ	ܠ	ܡ	ܢ	ܣ	ܓ
ܟܦ
Pe p /p/	Sate sȝ~zȝ /sˤ zˤ/	Gu g~gb /g ɡ͡b/	Ṡaż ṡ~ż /ʃ ʒ/	Ɛin ɛ /ʕ/	Tu tȝ~dȝ~ṭȝ~ḍȝ /tˤ dˤ ʈˤ ɖˤ/
ܦ	ܨ	ܩ	ܨܵ	ܫ	ܬ
		ܩܒ
Be b /b/	Ƀa'e ƀ /ɓ/	Đa'e đ /ɗ/	Cic c /t͡ʃ/	Cxaw cx /t͡ʃ'/	Jxaw jx /ʄ'/
ܒ	ܭ	ܜ	ݎ	ݏ	ݍ

• stanowi również podstawę dla samogłosek krótkich

Aby oddać w zapisie samogłoski krótkie a, e, o /æ e o/ występujące samodzielnie, lub na początku słowa, stosuje się znak /ܐ/ araw jako podstawę, na której umieszcza się odpowiednie diakrytyki odpowiadające kolejnym samogłoskom:

dla a - jedna kreska nad literą /ܐَ/

dla e - jedna kreska pod literą /ܐِ/

dla o - dwie kreski nad literą /ܐً/