Surandral jest terytorium o bardzo dużym zróżnicowaniu gleb. Co najmniej 1/3 powierzchni kraju zajmują gleby bardzo słabe, o niskiej przydatności dla rolnictwa. Zalesiony drzewami iglastymi Mewat także ma ograniczą przydatność rolniczą, gdyż tam dominuje bielica. Z powodu jednak koniecznych uprawia się tu przede wszystkim jęczmień.
Surandral jest terytorium o bardzo dużym zróżnicowaniu gleb. Co najmniej 1/3 powierzchni kraju zajmują gleby bardzo słabe, o niskiej przydatności dla rolnictwa. Zalesiony drzewami iglastymi Mewat także ma ograniczą przydatność rolniczą, gdyż tam dominuje bielica. Z powodów jednak koniecznych uprawia się tu przede wszystkim jęczmień.
Z drugiej strony, doliny rzek takich jak Iha, Čiem oraz Khut, a także obszar wokół wielkich jezior (jak Taldial i Taluwek) obfituje w żyzne mady, które pozwalają na silny rozwój rolnictwa. To właśnie dzięki nim mogła się rozwinąć kultura wecoszońska. Uprawia tu się wiele różnych roślin, zapewniając pożywienie dla całego kraju. Równie żyzne są gleby blisko wulkanów, jednak uprawa ich jest ryzykowna.
Z drugiej strony, doliny rzek takich jak Iha, Čiem oraz Khut, a także obszar wokół wielkich jezior (jak Taldial i Taluwek) obfituje w żyzne mady, które pozwalają na silny rozwój rolnictwa. To właśnie dzięki nim mogła się rozwinąć kultura wecoszońska. Uprawia tu się wiele różnych roślin, zapewniając pożywienie dla całego kraju. Równie żyzne są gleby blisko wulkanów, jednak uprawa ich jest ryzykowna.
Wersja z 14:48, 22 maj 2025
⚒️
Ten artykuł jest aktywnie rozwijany i autor prosi o cierpliwość. Jest to część projektu Kyon.
Czytasz artykuł z serii: Surandral वेटौ षोहोङ् Wecó Šooñ
Surandral (sur. वेटौ षोहोङ्Wecó Šooñ [ˈvɛt͡soʃɔːŋ], kej. ՍօռևնդռալSurándral [suˈɾɑːndɾɑl), pełna nazwa Mejtak Surandralu (sur. मेर्ठक् वेटौषोहोङ्Mejthak Wecóšooñ [ˈmɛjtʰaʔ ˈvɛt͡soʃɔːŋ]), czasem Królestwo Surandralu[uwaga 1] — górskie państwo w Kyonie, położone w jego wschodniej części w Górach Żelaznych (Jál Ňokhën).
Jego stolicą jest miasto Náwa Thal, położone na jeziorze Thal Luék. W roku wspólnym sąsiaduje od austu z Erutią (sur. छेहोल्Čheol), od południa z Kaalpasem (sur. काल्ईKáli), od westu zaś z Wertynią (sur. वैर्तीन्ईWéjtini), Âng Qo'or (sur. हाङ्कोहोल्ईHáñkooli) oraz Kejrenem (sur. पदैईPadéi). Po północnej stronie znajduje się też region związanych z sobą miast-państw, Habecja (sur. हबैक्ईHabéki).
Surandral jest jednym z najstarszych państw w rejonie i posiada długą historię, a także bogactwo kulturowe. Jednocześnie, z powodu ponad tysiącletniego panowania kejreńskiego Surandral należy do flagowych państw kejrenistycznych — widoczne są nadal liczne wpływy, a do teraz język kejreński uchodzi za najbardziej prestiżowy język w kraju w sferze pozareligijnej.
Nazwa kraju
Etymologia
Rodzima nazwa Surandralu, czyli वेटौ षोहोङ्Wecó Šooñ (spolszczając Wecoszon), ma pochodzenie religijne i pochodzi od starosurandralskiego वत्॒ यौ षोहोङ्ख्Wät-tyōh Syohoñkh „kraj boga Šooña, kraj boga wody“. Ponieważ starosurandralski był językiem bardzo izolującym, do dziś można rozdzielić ją na człony वत्wat „kraj“, यौjó „bóg“ oraz षोहोङ्Šooñ, jednak procesy które zaszły w przeciągu tych lat doprowadziły do zaniku jej przejrzystości (współczesny surandralski ma dużo cech języka aglutynacyjnego). Nazwa ta jest także używana przez inne lokalne języki, między innymi ołłuch. Pierwotnie odnosiła się ona do znacznie mniejszego obszaru, a tereny podległe władzy surandralskiej nazywano थैक् वेटौषोहोङ्Thék Wecóšooñ, czyli „tereny surandralskie“, dopiero później doszło do zwiększenia obszaru znaczenia tej nazwy pod wpływem kalkowania kejreńskiej nazwy Surandral.
W poezji i mitologii istnieje także inna, bardziej poetycka, nazwa kraju, केहासीहाईKeásiái. Pochodzi ona od umitologizowanej historii miłości Padeja (sur. पदैPadé) oraz Kerasji (sur. केहासीहाKeásiá), co jest motywem popularnym w krajach kejrenistycznych. W pewnym momencie doszło nawet do uosobienia kochanków z krajem pochodzenia, stąd między innymi w Surandralu pojawiły się nazwy Keásiái (kraj Kerasji, Surandral) oraz पदैईPadéi (kraj Padeja, Kejren). Obie stały się popularne, a ta druga nawet wyparła wcześniejsze określenie.
Zagraniczne określenie Surandral pochodzi zaś od rejencji सूहान् द्रल्Suán Djal, której nazwa też jest pochodzenia starosurandralskiego — सुह् रान् द्रल्Suh Rān Dral, „Południowa Przełęcz”. Podobnie, można to rozdzielić na सुsu „brama“, राल्jál „góra“ i द्रल्djal „południe“. Nazwa ta trafiła jako określenie całego kraju wpierw do Kejrenu, a następnie też do Ajdyniru, stąd się rozprzestrzeniła na niemal cały Kyon.
Ciekawym przypadkiem jest nazwa habecka, której forma కైరెనిKeîrênä oznacza dosłownie „Kejren“. Jest to pozostałość Imperium Kejreńskiego i Północnokejreńskiego oraz ich nieudanych prób podboju Habecji. Po rezygnacji z tych prób doszło do kilkusetletniego okresu przerwania kontaktów Habecji z sercem Gór Żelaznych, a nazwa Keîrênä utrwaliła się w przekazywanych historiach i relacjach. Dlatego, pomimo wznowienia kontaktów i zmian politycznych, w świadomości habeckiej Surandral pozostał Kejrenem. Sam Kejren w habeckim ma określenie pochodzenia surandralskiego — పదెయ్కొర్Pädêjkor.
Rozróżnienie nazw Wecoszon i Surandral jest problemem w Surandralu, ze względu na to że Wecoszon był pierwotnie pojęciem węższym, a z czasem zaczął też kalkować kejreńskie znaczenie słowa Surandral. Stąd kwiatki w polskim typu nazwanie języka surandralskim, dwa możliwe znaczenia słowa „Surandralczyk“ czy określenia „surandralski“. W razie konieczności odróżnienia tego, surandralski znaczenia węższego może być zastąpiony pojęciem wecoszoński, można odróżnić Wecoszonów (jeden z ludów w Surandralu) oraz Surandralczyków (poddani organizmu państwowego). Inne narody Kyonu, a nawet część innych ludów Surandralu odróżnia ten problem w prostu sposób: nazwy ludowe lub oparte na formie Wecoszon oznaczają lud, kulturę, zaś bazujące na międzynarodowej nazwie Surandral oznaczają kraj i rzeczy z tym związane[uwaga 2]. Największy problem to stanowi w samym surandralskim, gdzie te formy praktycznie nie są odróżniane.
Surandral znajduje się w samym środku Gór Żelaznych, które otaczają go z wszystkich stron. Z tego też powodu nie posiada dostępu do morza (od niego oddziela go wąski pas Habecji, po drugiej stronie gór). Zamiast tego, na terytorium znajduje się wiele jezior, z największymi Thal Luék oraz Thal Djal. Najważniejszymi rzekami są Khut, Leat, Ihá oraz Čiem, które wpadają do tutejszych jezior. Inne ważne rzeki, które rozpoczynają bieg na granicach kraju i wypływają zeń do mórz, to Xoul i Lézõ. Powierzchnia kraju wynosi 1 020 481 km².
Surandral jest położony na wysokich wysokościach bezwględnych. Poza zachodnim Perdem wysokości bezwzględne bardzo rzadko spadają poniżej 2500 m n.p.m. Najbardziej płaskie obszary znajdują się na pasie Tomkod-Mewat-Žoini, gdzie wysokości średnio znajdują się na na 3000 m n.p.m. Kontrastuje to z bardzo wysokimi górami na wszystkich granicach kraju prócz północy (tam ich maksymalna wysokość bezwzględna to zaledwie ~5000 m n.p.m.).
Tereny płaskie
Krajobraz Mevatu
Góry stanowią swego rodzaju "wianuszek", który otacza główne regiony o charakterze bardziej płaskim: Thomkhód, Mevat oraz Žoini, będące centralnym terytorium życia państwa.
Thomkhód to duży, płaski obszar, położony wokół Thal Luék i jego dopływów. Jest to wyjątkowo płaski i żyzny jak na resztę kraju obszar, gdzie rozwija się rolnictwo i cywilizacja (trzy z sześciu dużych miast kraju znajdują się właśnie tu). Z tego powodu, jest uważany za serce Surandralu (samo słowo thom w surandralskim to po prostu "serce"). Średnia wysokość to 2700-3000 m n.p.m.
Mevat to drugi płaski region, położony po prawej stronie rzeki Leat i ciągnący się sporo na południe. Znajduje się na wysokościach od ~2900 do ~3300 m n.p.m. i jest porośnięty lasem iglastym — znajduje się tu największy kompleks leśny w kraju. Rolnictwo jest jednak dużo skromniejsze, na wybranych obszarach i często blisko zbiorników wodnych. Terytorium to bardzo przypomina tajgę.
Žoini to najcieplejszy z płaskich obszarów, a jednocześnie najniższy, bo średnia wysokość to ~2500 m n.p.m.. Ze względu na łatwiejszy dostęp do ciepłego powietrza z północy przez Bramę Habecką może tu się rozwijać las liściasty lub mieszany. Jednocześnie gleby są dość dobrej jakości, co sprawia, że stanowi dość ważne zaplecze gospodarcze kraju. Jednak sam obszar nie jest specjalnie ludny ze względu na to, że zamieszkują go głównie Ołłuchowie, a władza surandralska nie ma tam takiej kontroli jak chociażby w Tomkodzie.
O korzystnej sytuacji tych regionów może świadczyć fakt, że są one najmniej zróżnicowane narodowościowo w całym państwie.
Doliny rzek
Drugim miejscem geograficznym zdatnym do życia są doliny wielkich rzek, takich jak Ihá i Lézõ. Rzeki pozwalają tam na skromny rozwój rolnictwa i niewielkie obszary leśne, co sprawia, że jest to dość akceptowalne miejsce do życia. Doliny te są jednak dużo mniej przyjazne niż tereny centralne.
Góry
Góry na południowych obrzeżach Surandralu
Ostatnim terytorium są góry, które występują przede wszystkim na południu i wzdłuż granic kraju. Wyższe partie są całkowicie niezamieszkiwane z powodu ekstremalnych warunków (szczyty potrafią mieć wysokość nawet do 10 kilometrów). Niższe fragmenty są niekiedy zamieszkiwane przez różne ludy tubylcze, które często zajmują się polowaniem i zmieniają swe miejsca pobytu.
Warto zaznaczyć, że nie wszędzie w kraju góry są tak wysokie. Na północy, wzdłuż granicy z Habecją szczyty są dużo niższe, najwyższe mają ok. 4500 metrów, podczas gdy na południowym zachodzie jest nawet kilka jedenastotysięczników.
Do górskiego terenu tradycyjnie zalicza się też lokalne półpustynie, nienadające się do dłuższej egzystencji poza okolicznymi rzekami.
Aktywność wulkaniczna
Wybuch gejzera Miskjev
w Surandralu obecna jest znaczna aktywność wulkaniczna. Po niemal całym kraju usiane są wulkany, jednak ich największa koncentracja znajduje się na wschodzie kraju, w obszarze zwanym तोठिTóchë. Z kolei największy wulkan znajduje się na zachodzie kraju. Mający 11148 m n.p.m. wulkan गीळ्गिळ्Giľgëľ, położony na granicy rejencji Suán Djal i Watháñkool stanowi najwyższy wulkan Kyonu. Więcej od wulkanów Surandral posiada jednak gejzerów – ich średnia gęstość jest zadziwiająco wysoka, a w samym kraju istnieje ok. 250 gejzerów, stanowiąc jedno z największych, jeżeli nie największym ich skupiskiem na planecie. Najwięcej ich znajduje się na terenie zwanym jako थैगेरThégea oraz już na wspomnianym Tóchë.
Gleby
Surandral jest terytorium o bardzo dużym zróżnicowaniu gleb. Co najmniej 1/3 powierzchni kraju zajmują gleby bardzo słabe, o niskiej przydatności dla rolnictwa. Zalesiony drzewami iglastymi Mewat także ma ograniczą przydatność rolniczą, gdyż tam dominuje bielica. Z powodów jednak koniecznych uprawia się tu przede wszystkim jęczmień.
Z drugiej strony, doliny rzek takich jak Iha, Čiem oraz Khut, a także obszar wokół wielkich jezior (jak Taldial i Taluwek) obfituje w żyzne mady, które pozwalają na silny rozwój rolnictwa. To właśnie dzięki nim mogła się rozwinąć kultura wecoszońska. Uprawia tu się wiele różnych roślin, zapewniając pożywienie dla całego kraju. Równie żyzne są gleby blisko wulkanów, jednak uprawa ich jest ryzykowna.
Obszar rejonu Žoini oraz północnego Kaalpasu jest dość urodzajny, te obszary charakteryzują się dużą mozaiką gleb brunatnych, płowych oraz rędzin. Na terenie Kaalpasu gleby są gorszej jakości niż w Žoini ze względu na większą erozję terenu.
Przyroda
Klimat
Położenie blisko równika, ale po jego południowej stronie, wraz z górskim charakterem państwa mocno wpływa na klimat państwa.
Góry stanowią skuteczną ochronę przed wiatrami, co sprawia, że do Surandralu nie dociera większość ciepłych wiatrów. Sprawia to, że klimat tego kraju jest dość chłodny, jednak nie na tyle, by uniemożliwić rolnictwo w dolinach rzek i nad jeziorami. Dodatkowo na klimat ma wpływ duża liczba gejzerów na terenie Surandralu, których wybuchy przyczyniają się do ocieplania atmosfery i zwiększania wilgoci.
Klimat w czasie fazy wielbłąda i rekina prawdopodobnie niezbyt się różni (do sprawdzenia).
Flora
Kesá
Surandral jest domem wielu roślin o charakterze górskim takie jak kesá, charakterystyczny niebieski kwiat, oraz péñg, nazywany też skalnicą surandralską. Szczególnie ten pierwszy jest niezwykle ważny w Surandralu, uważany jest za kwiat otrzymany od bogów i używa się go do tworzenia wyjątkowego niebieskiego barwnika. Prócz tego Surandral porastają różne trawy (jedž) i rośliny zielne. Największe zróżnicowanie oczywiście znajduje się na terenie żyznego Thomkhódu.
Mevat charakteryzuje się większą różnorodnością i jest porośnięty przez przede wszystkim drzewa iglaste, głównie świerki (lhóm) oraz sosny (bië). Niższe warstwy górskiej tajgi porastają paprocie (čejze) i mchy (tjó).
Fauna
Podział administracyjny
Surandral w roku wspólnym jest podzielony na duże rejencje (sur. ľhi). Mają jeszcze dość duże uprawnienia, takie tak pobieranie podatków, zarządzanie własnością państwową, pośrednictwo w korespondencji z Cénë, wydawanie lokalnych banicji, są też podstawą podziału sądownictwa w kraju. Jest ich 16: 7 parlamentarnych, 8 hakowskich i jedna prowincja specjalna, o charakterze stricte militarnym.
Rejencje nieparlamentarne są zaznaczone pogrubieniem:
Ciekawostką jest to, że w trzech najmniejszych rejencjach (Thom Luék i Djal oraz Meãi) mieszka ponad 1/3 ludności państwa, dokładnie 377 524 osoby.
Historia podziału
Idea tego podziału pochodzi jeszcze z czasu Imperium Kejreńskiego. Istniały ówczas jednostki odpowiadające późniejszym rejencjom: Banzë, Dõleat, Káli Djal, Káli Puá, Káli Luék, Kãs (obecnie w granicach Erutii), Suán Djal, Suán Luék, Thomkhód, Wacihá, Waňaem, Watpẽsam, Watháñkool oraz Žoini. Po powstaniu monarchii północnokejreńskiej i z czasem Surandralu utrzymano ideę podziału, natomiast doszło do stopniowego utworzenia kilku nowych rejencji, z kolei Kãs po Wojnie Wschodniej praktycznie przestało istnieć.
Ostatnia zmiana podziału miała miejsce w 3175 ES, powstała wtedy rejencja Taľdži oraz powiększono Káli i Mevat kosztem Suán Djal i Dõleat.
Po podbiciu Habecji na północy pojawiło się 11 nowych, małych rejencji, których granice pokrywały się z dawnymi strefami wpływów habeckich miast.
Po powstaniu Cesarstwa zmieniono podział administracyjny, powstało wtedy aż 77 małych rejencji (nie ruszono rejencji habeckich), które nie miały większych uprawnień. Zniesiono też podział na parlamentarne i hakowskie, wszystkie trafiły pod władzę monarchy. Miało to na celu wzmocnienie władzy Haka. Z drugiej strony spowodowało to rozwój niektórych miast, które do tej pory nie miały funkcji administracyjnych. Z czasem zostały przemianowane na prowincje (sur. džám).
6294 EK / 862 ES — Surandral zostaje podbity przez Arewa Wielkiego. Kultura surandralska zostaje wyparta do klasztorów i wiosek, rozpoczynają się prawie tysiącletnie wpływy kejreńskie;
6305 EK / 873 ES — najazd Erutańczyków na tereny Surandralu;
6512 EK / 1080 ES — spór dynastyczny w Kejrenie: w wyniku podziału w Surandralu i Kaalpasie powstaje monarchia północnokejreńska. Zachodzi powolna resurandralizacja państwa;
ok. 6600 EK / 1168 ES — powstaje współczesny ngelizm;
7241 EK / 1809 ES — obalenie dynastii kejreńskiej: w wyniku powstania ludowego król zostaje zdetronizowany, a rząd przejmuje Związek Gjõów (bardzo podobna forma rządu jak przed podbojem kejreńskim). Odrodzone Państwo Gjõów nadal obejmuje Kaalpas;
7866 EK / 2434 ES — wojna wschodnia z Erutią;
7881 EK / 2449 ES — klęska w wojnie wschodniej;
7949 EK / 2517 ES — spór religijny w ngeliźmie przeradza się w wojnę domową;
7980 EK / 2548 ES — koniec wojny domowej;
8102 EK / 2670 ES — Erutia zajmuje Kaalpas;
8111 EK / 2679 ES — początek wojny stuletniej;
8178 EK / 2746 ES — koniec wojny stuletniej z Erutią, dochodzi do podziału Kaalpasu (Surandral utrzymuje mniejszą część z miastem Bendžën);
8214 EK / 2782 ES:
— Âng Qo'or rozpoczyna wojnę domową, wiele rejonów południowo-zachodnich zostaje złupionych, a ludność brutalnie potraktowana. Stolica Talš Kaván zostaje znacznie zniszczona;
— Erutia wykorzystując to rozpoczyna drugą wojnę o Kaalpas;
8215 EK / 2783 ES — z powodu krytycznego stanu państwa jeden z mnichów — Kolë — ogłasza się "tymczasowym" dyktatorem, a następnie dziedzicznym Hakiem. Związek Gjõów zostaje z czasem zredukowany do funkcji doradczej, zanim zostaje całkowicie rozwiązany. Od imienia nowego władcy wywodzi się nazwa dynastii Kolëós, rządzącej kolejne 763 kyońskie lata (267 ziemskich);
8217 EK / 2785 ES — pokonanie Âng Qo'or nad rzeką Besi i wygnanie ich na west;
8221 EK / 2789 ES — rozpoczęcie budowy na jeziorze miasta-twierdzy Náwa Thal na środku jeziora Thal Luék;
8237 EK / 2805 ES — koniec drugiej wojny o Kaalpas, nieznaczne korzyści dla Surandralu;
8318 EK / 2886 ES — stolica zostaje ostatecznie przeniesiona z Talš Kaván do Náwa Thal;
8341 EK / 2909 ES — ugoda rosnących wpływów Haka i szlachty: powstaje Cénë, państwo staje się nietypową diarchią;
8566 EK / 3134 ES — początek pierwszej wojny o szlak gór z inicjatywy Surandralu;
8572 EK / 3140 ES — koniec owej wojny, brak zmian terytorialnych;
8677 EK / 3145 ES — powstaje zasadnicza rezerwa wojskowa;
8831 EK / 3399 ES — Cénë przenosi się z Talš Kaván do Náwa Thal;
8973 EK / 3541 ES — rok wspólny;
8978 EK / 3546 ES — koniec dynastii Kolëós z powodu bezpotomnej śmierci Zamphola II. Na mocy ustaleń dynastycznych rządy obejmuje szwagier, wywodzący się z arystrokracji Bozá I, rozpoczynając panowanie dynastii Bozáós;
8989 EK / 3557 ES — przewrót 14 jeaka 3557: Hak Bozá I w czasie obrad parlamentu zmusza go do odwołania dotychczasowego Hacénë i wybrania jego samego. De facto wtedy upadła diarchia surandralski, rozpoczyna się absolutyzacja władzy;
8993 EK / 3561 ES — czująca się zagrożoną przez wzmocnienie władzy Haka Erutia rozpoczyna drugą wojnę o szlak gór;
9046 EK / 3614 ES — koniec II wojny o szlak gór, druzgocząca klęska Ertutii. Surandral odzyskuje terenu stracone w wojnie wschodniej i przejmuje część nowych. Kaalpas ustanowiony jako państwo neutralne, Surandral i Erutia rezygnują z prób jego zagarnięcia;
9073 EK / 3641 ES — podbój Habecji;
9081 EK / 3655 ES — Hak Kelzã II Haé koronuje się na cesarza (haé), określając się następcą Arewa. Powstaje Cesarstwo Surandralskie (mejthaé Wecóšooñca);
9082 EK / 3656 ES — początek wojny z Murią;
9085 EK / 3659 ES — wojna z Murią zakończona statusem quo.
Polityka
Polityka wewnętrzna
Surandral w roku wspólnym charakteryzuje się specyficznym ustrojem, który można określić jako diarchia monarchy-mnicha (Haka) i parlamentu.
Hak jest oficjalną głową państwa, pierwszym mnichem, jego tron jest dziedziczony, a władzę sprawuje dożywotnio. Parlament zaś (sur. Cénë), złożony z 45 Žiinów jest wybierany okresowo przez szlachtę, chociaż sam Žiin nie musi być szlachciem. 1/3 parlamentu jest wymieniana co kilka lat. Na czele Cénë stoi wybierany Hacénë, będący reprezentantem jego decyzji. Zarówno siedziba pałacu Haka, jak i siedziba parlamentu współcześnie znajduje się w Náwa Thal, chociaż jeszcze niedawno ten drugi obradował w Talš Kaván, dawnej stolicy państwa, i do dziś stolicy kulturowej i religijnej.
Diarchia objawia się na wiele sposobów: wspólne podejmowanie decyzji o wojnie, ustalanie podatków, wydawanie wspólnych decyzji związanych z polityką zagraniczną. Zarówno Hak, jak i Cénë mają swoje prowincje, którym wyznaczają administratorów, przy czym parlament ma prowincje bardziej centralne, spokojniejsze, podczas gdy dla władcy należą prowincje przygraniczne, na których ciągle wymagana jest obecność wojsk. Hak jest najwyższym przywódcą wojsk, co sprawia, że de facto stoi wyżej nad Cénem.
System ten powstał jako forma kompromisowa między zwolennikami Haka, wywodzącego się z warstwy mniszej, a szlachtą dążącą do przejęcia władzy. Jakiś czas po roku wspólnym doszło do przewrotu, w wyniku którego władca zmusił Cénë do ogłoszenia go Hacénë, co rozpoczęło proces absolutyzacji władzy.
Polityka zagraniczna
Erutia
Erutia jest największym rywalem Surandralu. Pierwsze konflikty miały już miejsce w czasach kejreńskich, związanych z wędrówką Erutańczyków. I chociaż ich najazd odparto, doszło do zniszczenia wielu klasztorów i świątyń.
Za przełomowy rok w relacjach uznaje się jednak 7866 EK, kiedy to Erutia zaatakowała zupełnie nieprzygotowany Surandral. W wyniku tego kraj mnichów utracił wiele terenów na wschodzie i rozpoczęła się chęć odwetu. Skutek to długi cykl wojen, za największą uznaje się wojnę stuletnią 2678-2746. Początkowo obiektem walk był Kaalpas, a następnie tereny wzdłuż szlaku gór. Od czasu drugiej wojny o Kaalpas szala przewagi przeniosła się nieco na stronę Surandralu, jednak w roku wspólnym jeszcze nie doszło do rozstrzygnięcia tej kwestii.
Oba kraje nakładają na siebie embarga, które sprawiają, że wobec siebie mogą być jedynie krajami tranzytowymi. Przekroczenie granicy również jest bardzo utrudnione, nawet przez zagranicznych kupców.
Habecja
W roku wspólnym relacje Surandralu z miastami Habecji nadal są oficjalnie neutralne, dzieli je spora bariera geograficzna i kulturowa. Jednak państwo Haka coraz bardziej interesuje się portami tego rejonu, które by otwarło państwo na szersze wody, przez co relacje w rzeczywistości są bardzo napięte.
Siły zbrojne
W roku wspólnym Surandral dysponuje tylko siłami lądowymi — potencjalna flota na jeziorach jest nieopłacalna, nie ma też dostępu do morza.
Stała armia liczy około 35 tys. osób, co przekłada się na 4% ludności kraju. Jednak liczba ta w trudnych przypadkach może się zwiększyć nawet do 30% ze względu na istnienie tzw. zasadniczej rezerwy wojskowej, która powoduje, że większość obywateli Surandralu ma przypisaną rolę wojskową i miejsce, gdzie musi się stawić w wypadku wojny. System ten został wypróbowany polowo podczas I wojny o szlak gór, a po niej wprowadzono go oficjalnie ze względu na to, że pozwolił ostatecznie zwyciężyć tą wojnę.
Siły lądowe dzielą się na wojskie piesze, szkoleniowców armii, strategów i dowódców.
Gospodarka
Filarem gospodarki surandralskiej jest rolnictwo (oraz leśnictwo w Mewacie). Ogromną rolę odgrywa też handel, kraj stanowi bowiem znaczący przystanek na Szlaku Gór. Talszkawan stanowi bardzo ważny węzeł handlowy, gdyż od głównego przebiegu Szlaku Gór odchodzą w nim północna odnoga (prowadząca do Medengii oraz Habecji) oraz mniej ważny międzynarodowo szlak do Monarchii Arlejskiej przez Kaalpas.
Kraj tradycyjnie podzielony został na trzy główne obszary, o różnym poziomie rozwoju gospodarczego:
I: Tomkod, Mewat, Žoini, Kaalpas północny oraz dolina Ihy — najbardziej rozwinięte obszary, o dobrze proseprującym rolnictwie i z rozwiniętą infrastruktrą. Stanowią główne zaplecze gospodarcze i demograficzne Surandralu;
II: Bamgan, Banzë oraz fragmenty Suán Luék oraz Suán Djal — obszary, które rozwinęły się rolniczo, jednak infrastruktura jest ograniczona, albo żyjące głównie z handlu;
III: Pozostałe obszary — słabo rozwinięte obszary, z powodu słabej powierzchni lub braku jakichkolwiek ważnych szlaków handlowych.
Surowce mineralne
W Surandralu występuje wiele skał wulkanicznych, z czego największe złoża należą do bazaltu, andezytu oraz obsydianu. Ten ostatni jest szczególnie ceniony w Surandralu ze względu na jego ostrość oraz przydatność rzeźbiarską. Słynna kopalnia obsydianu znajduje się w miasteczku Thujsá, od którego niektóre języki wywodzą nazwę tej skały. Inne bardzo ważne kopalnie skał wulkanicznych można spotkać w Talszkawanie, Tekmajdzie, Siontamie oraz blisko Bardó. Ze skał pozawulkanicznych o znacznych zasobach w Surandralu należy wymienić przede wszystkim piaskowiec, który wydobywany jest głównie w miejscowościach Jalvaé, Kholgõ, Telhë, Tuľos oraz Vuská.
Bardzo ważnym surowcem jest żelazo, powszechnie występującym na obrzeżach kraju. Ważnymi punktami jego wydobycia są przede wszystkim miasta Val Ihá, Džës, Tiantó, Pëzaj, Bad Kuse oraz Ňokmajd, a także wsie Tõi, Bad Surándral, Menkan, Bad Tiantó oraz Kutla.
Transport
Największe znaczenie w transporcie surandralskim ma żegluga. Rzeki takie jak Čiem, Khut, Ihá, Leat w kraju oraz wypływające z niego Lézõ, Meziá, Pižës oraz Xoul stanowią bardzo ważne trasy wodne, ważną rolę odgrywają także jeziora. Surandralska żegluga charakteryzowała spora jednokierunkowość — przechył niektórych rzek był tak silny, że załoga nie była w stanie samodzielnie wrócić pod prąd. Powstały więc dodatkowe łodzie pociągowe — ल़ेंlhẽ — do których podpinano statki handlowe, w celu zwiększenia siły wiosłowania.
Rozwinięty był także transport lądowy. Najważniejsze drogi zostały wybrukowane, co przy rzeźbie Surandralu stanowiło niemałe osiągnięcie. Mniej ważne szlaki były często odpowiednio przerobione na drogi gruntowe, które przez wiele dni znacznie ułatwiały poruszanie się. Nawet na najmniej ważnych traktach regulowano przebieg trasy poprzez stawianie w odpowiednich odległościach słupków z przebiegiem. Drogi były wykorzystywane zarówno przez piechurów, jak i przez karawaniarzy, którzy przewozili rzeczy tam, gdzie nie było dobrych szlaków wodnych. Karawaniarstwo handlowe w Surandralu stoi na dość wysokim poziomie i organizacji.
Demografia
W roku wspólnym Surandral zamieszkuje 947 198 mieszkańców. Przy powierzchni 1 020 481 km² daje to średnią gęstość zaludnienia 0,93 osoby na km², co jest wynikiem znacznie niższym od większość państw Kyonu (np. Tangia 17,38 osoby na km², Ajdynir 3,86 osoby na km²). Oczywistym powodem jest to, że znaczną część kraju pokrywają góry, nienadające się do zamieszkiwania.
Ludność Surandralu układa się przez to nierównomiernie. Zdecydowana większość ludności zamieszkuje Thomkhód oraz doliny wielkich rzek Ihá i Lézõ na południu. Dość zaludniony jest też obszar płaski na prawym brzegu rzeki Leat, czyli tzw. Mevat. Pozostałe rejony są zaludnione bardzo skromnie, często to są różne ludy tubylcze, nierzadko niespokrewnione z Surandralczykami.
Rasy
W Surandralu dominuje rasa indiańska (sur. गूहुguë), niemniej nie stanowi jedynej.
ok. 86% stanowią ludzie rasy indiańskiej — गूहुguë. Cechy charakterystyczne: skośne oczy, dość niski wzrost, czerwony odcień skóry;
ok. 3% stanowią przedstawiciele rasy seframańskiej — गूहहैguaé;
ok. 10% stanowi ludność mieszana indiańsko-seframańska, Zamtydzy (sur. डाम्थीघिzámthihë). Cechy charakterystyczne: proste midgałowe oczy, średnio-niski wzrost, specyficzny odcień skróty, który waha się od typowego dla guë czerwonego do specyficznego śniadego odcieniu (zazwyczaj coś pomiędzy). Występuje głównie u ludu Kejkë.
Miasta
W Surandralu istnieje około 200 miast, niemniej większość to ośrodki małe, często nieprzekraczające tysiąca osób.
Największe miasta w roku wspólnym
W tej liście umieszczono 25 największych miast Surandralu. Jednocześnie wszystkie te miasta stanowią wszystkie 25 miast o ludności powyżej 5 tys. Pogrubiono stolice rejencyj.
Bardzo charakterystyczną cechą Surandralu jest to, że wiele miast obejmuje nie tylko miasto de facto, ale także okoliczne wsie i traktuje je jako swego rodzaju dzielnice (atynencje). Powoduje to znaczną powierzchnię miast oraz zawyżenie wskaźników urbanizacji oraz liczby mieszkańców. Nie dotyczyło to jednak wszystkich miast, np.: Nawatal, Zoái, Tizgë, Khelaki czy Val Ihá mają dość adekwatne granice. Ten rozrost był spowodowany istniejącymi w czasach II Państwa Gjõów prawami gwarantujące większe podatki od mieszczan, niźli ludności wiejskiej. Obecnie to prawo jednak już nie występuje poza konkretnymi przypadkami. W okresie Cesarstwa zaprzestano sztucznego pompowania terytorium miast, ale parcelacja tych dotychczasowych miała miejsce dopiero w czasie rewolucji przemysłowej.
Z powodu tego zjawiska, w Surandralu powstało wiele określeń na miejscowości:
पीङ्piñ — ogólne określenie miasta;
ब्रेघ्bjeh — ogólne określenie wsi;
पेर्डौत्pejzót — wieś, która obejmuje tylko wieś i ewentualnie wybudowania;
पेर्कीङ्pejkiñ— wieś obejmująca de facto kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt wsi;
पीङ्डौत्piñzót — miasto będące złożone tylko z miasta;
ह़ौताxótá — miasto posiadające atynencje w niewielkich ilościach (do kilku wsi);
कात्रेkátje — miasto posiadające dużą liczbę atynencji;
मर्द्majd — miasto założone za Imperium Kejreńskiego.
Klasy społeczne
W Surandralu występuje tradycyjny podział na klasy społeczne, wywodzący się od pradawnych czasów.
mnisi (ग्रोंgjõ) oraz Hak (हक्hak);
szlachta (गर्दाgajdá/gardá[1]) — klasa wywodząca się z dawnych strażników i właścicieli dużych dóbr. Tradycyjnie zaliczało się także do nich żołnierzy, broniących kraju, jednak od czasu I wojny o Szlak Gór żołnierze są częściej identyfikowani z klasą pochodzenia, przez to nie mają tak wysokiej pozycji. Należy podkreślić fakt, że ta warstwa nie miała aż tak wysokiej pozycji co w Europie;
powstanie tej warstwy to wpływ kejreński, wcześniej nie występowała, za to było większe zróżnicowanie chłopów;
rzemieślnicy (दाम्पत्zámpat) i chłopi (धंlã) — klasa średnia, uważana w Surandralu za podstawę stabilności kraju, przez to nie jest tak "wykorzystywana". Nawet jeśli chłop nie ma ziemi i musi pracować na ziemi szlachty, to dzieje to się na odpowiednich zasadach w formie pracy zarobkowej;
kupcy (दाम्भेंzámvẽ) — ponieważ według tradycyjnego pojmowania kupcy zarabiają na cudzej pracy są uważani w Surandralu za gorszych;
niewolnicy ('सीम्प्simp) — najniższa klasa, pozbawiona jakichkolwiek praw. Jednak niewolnictwo było bardzo rzadkie, niemal zawsze to byli jeńcy wojenni, którzy z czasem mogli odzyskać wolność.
Hak
Hak (हक्hak) jest najważniejszą osobą w państwie jako pierwszy mnich. Stanowi jeden z dwu filarów władzy obok Cénë i stoi na równi z nim, podejmując z nim wszelkie decyzje. Wyjątkowym uprawnieniem jego jest zarządzanie wojskiem.
Tytuł hak pierwotnie oznaczał pan życia i religii, z czasem stał się określeniem najważniejszego mnicha w kraju. Taką logiką kierował się Kolë ogłaszając się nim.
Tradycyjnie hak pochodził z warstwy mniszej i większość haków nimi była. Jednak od tego zdarzały się wyjątki, gdy jakiś z członków dynastii Kolëós zrezygnował w wstąpienia w klasztor. Po objęciu tronu przez szlachecką dynastię Bozáós tytuł haka stracił religijny charakter i stał się w zasadzie synominem króla (takie znaczenie utrzymało się w nowosurandralskim, daleko po roku wspólnym).
Mnisi
Szlachta
Szlachta (गर्दाgajdá/gardá) stanowi po mnichach drugą najważniejszą warstwę społeczną w Surandralu. Zdecydowana większość niej ma korzenie kejreńskie, i chociaż już niewiele rodów identyfikuje się z tą kulturą, to ci zsurandralizowani nadal wyróżniają się na tle reszty ludności swoimi obyczajami czy wyglądem. Na skutek uznania statusu kogoś lub z nadania z czasem pojawiały się też rody rodzime.
Najbardziej znane rody szlacheckie:
तादीहाTádiá;
लोडाLozá;
फूतक्Phutak;
ञून्Ñun — z niego wywodzi się późniejsza dynastia Bozáós;
ग्रेळ्देGjeľde;
चक्ल़म्Čaklham — ród rodzimy.
Szlachta stanowi po duchowieństwie najbardziej wykształconą warstwę społeczną kraju. Szlachcice często posiadają spore majątki ziemskie, w znaczym stopniu wpływając na gospodarkę kraju. Wiele osób z tej warstwy, jeżeli w przydziale rodzinnym otrzymali za mało ziemi lub wogóle, często wybiera drogę w administracji lub wojsku. Sprawia to, że arystokracja ma znaczy wpływ na politykę i wojskowość kraju. Znaczna część szlachciców ma prawo wybierać członków Cénë — parlamentu surandralskiego.
Charakterystyczne dla niej są bogato zdobione ubrania o stylu typowo kejreńskim. W okresie ciepłych dni (okolice miesiąca jeak) niekiedy odsłaniają nogi poniżej kolan, w kontraście do wszystkich warstw — geneza dość specyficznego zwyczaju w tym rejonie nie jest znana. Ulubionymi zajęciami są polowania, podróżowanie, spędzanie czasu z innymi szlachcicami oraz w mniejszym stopniu ucztowanie.
Mieszczanie
Chłopi
Kupcy
Niewolnicy
Narody
W kraju panuje ogromne zróżnicowanie kulturowe i językowe.
Mapa językowa Surandralu. Z wyjątkiem ludu Kejkë każdy większy naród ma swój język.
Wecoszonowie (Surandralczycy właściwi) stanowią większość w zasadzie tylko w rejonie Thomkhód, w innych miejscach są ludnością napływową. Na zachód od Thomkhódu znajdują się resztki bliskiego ludu Âng Qo'or, którego większość została wygnana. Tutejsi przyjęli ngelizm, co umożliwiło im przetrwanie. Posługują się dialektem wschodnim ichniego języka. Na północ zaś znajdują się inne spokrewnione ludy, Čouz (Czouzowie) i Lecajowie. Cała czwórka używa osobnych języków, które są jednak wobec siebie w znacznym stopniu zrozumiałe.
Dolina Ihy to lud Kejkë — historyczna mieszanka Wecoszonów, Kejreńczyków i ludów tutejszych. Obecnie znacznie zasymilowany z Wecoszonami, mówią po surandralsku etc. Mimo to, genetycznie, nadal w odróżnieniu od reszty ludności są bliżsi rasie seframańskiej, podczas gdy pozostała ludność to rasa żółta (indiańska).
Dolinę Leatu zamieszkuje zaś lud Ołłuch, posługujący się językiem ołłuch. Sama nazwa oznacza tyle, co tutejszy i nie są powiązani z innymi ludami, wyznają własną religię, która jednak jest akceptowana powszechnie w kraju.
Północny wschód jest zamieszkiwany przez wiele ludów mówiących językami jalniockimi II, tradycyjnie uważanych za związanych z Wecoszonami czy Lecajami. Stanowią oni różnorodną grupę, jednak mają wiele wspólnych cech i zwyczai.
Na północnym zachodzie mieszkają ludy ngorskie, będące spokrewnione z Habecjanami po drugiej stronie gór.
Na południu zaś znajduje się niewielka część Kaalpasu (sur. Káli), który pozostał przy Surandralu. Zamieszkiwany przez Kaalów często stanowi problem dla Surandralu, zwłaszcza, że nierzadko Kaalowie są podjudzani do oporu przez Kaalpas i Erutię.
Pozostałe ludy są dużo mniejsze, często ograniczone do kilku wiosek, i nie odgrywają znaczącej roli w państwie.
Kultura
Surandralskie zwyczaje mają charakter tubylczy i można je wiązać z innymi ludami zamieszkującymi Surandral, a także z ludem Âng Qo'or. Jednocześnie jako państwo kejrenistyczne, wykazuje wiele cech wspólnych z krajami dawniej podbitymi przez Kejren.
Człowiek a społeczeństwo oraz status kobiet
Kultura surandralska opiera się na zasadzie, że człowiek jest częścią społeczeństwa. Niesie to wiele powiązanych zjawisk jak związanie z rodziną, dążenie do jedności wobec ludzi oraz dążenie do społecznej pożyteczności czynów.
Z tego powodu istnieje też hierarchia w rodzinie. Dzieci są podporządkowane rodzicom, a żona po ślubie — mężowi, wtedy też mężczyzna zyskuje niezależność. Jednak w odróżnieniu od zwłaszcza sąsiedniej Habecji, gdzie kobieta jest zrównana w zasadzie z niewolnikiem, kobiety surandralskie posiadają pełnię przysługujących praw człowiekowi. Kobieta ma prawo nawet dziedziczyć majątek po rodzicach oraz pełnić funkcje publiczne (chociaż tradycyjnie nie praktykuje się umieszczania ich jako przywódcę państwa). Wiele surandralskich kobiet zasłynęło z bycia generałami wojsk, osiągnięć państwowych czy świetnego planowania infrastruktury.
Obrzęd przejścia
W wieku 31 lat (11 ziemskich) odbywają się obrzędy przejścia młodych chłopców i dziewczyn, ich celem jest nadanie statusu dorosłych. Polegają one na zasłonięciu oczów i wprowadzeniu do klasztoru, gdzie mnisi odprawiają modły wobec nowych dorosłych. Jednocześnie mężczyznom goli się wtedy pierwszą w życiu brodę. Następnie są wyprowadzani i odsłania im się oczy, sprawiając, że są już od tego momentu traktowani jako dorośli i mają pewną niezależność od rodziny. Rodzina jednak będzie kontrolować w pewnym stopniu swe dzieci aż do małżeństwa.
Związki małżeńskie
Współcześnie występują głównie związki monogamiczne, niemniej poligamia nie jest zakazana i można ją spotkać w niektórych grupach, głównie u szlachty oraz u Lecajów. Wejście w związek małżeński ma charakter sakralny, odbywa się pod okiem mnicha i jest nierozerwalny, można jednak wstąpić w kolejny związek małżeński (aczkolwiek kobieta może mieć tylko jednego męża).
Małżeństwa w większości są aranżowane. Rodzice wybierają partnera dla swojego dziecka, często kierując się kwestiami typowo ekonomicznymi czy wpływowymi. Możliwe jednak jest odrzucenie tej propozycji, głównie gdy osoby, które mają wejść w związek szczerze się nie lubią. Kobieta ma prawo też odrzucić propozycję, gdy pojawiła się w czasie dzieciństwa, a jest już po rytuale przejścia. Kiedy jednak nie żyją rodzice, lub są w nieznanym miejscu, to sama zainteresowana osoba wybiera partnera — wtedy często na pierwszy plan wchodzą czynniki uczuciowe. Z tego powodu, powstała cała kultura šãs ľivë, czyli ucieczki zakochanych z dala od domu. Z drugiej strony, córka może być adoptowana przez dalszą rodzinę, co sprawia, że nadal nie może podejmować decyzji o swoim przyszłym partnerze. Ponadto, jeżeli rodzice umrą, to aranżowane zaręczyny mogą zostać zerwane.
Kazirodztwo
W Surandralu ta cecha jest dość powszechna, w porównaniu z innymi krajami i wydaje się, że wynika z obowiązku małżeństwa z ngeliźmie. Inna wersja zakłada, że to zwyczaj przeniesiony z wcześniejszych kultur nad Thal Luék.
Niezależenie od tego, w czasie I Państwa Gjõów było to zjawisko bardzo powszechne, było natomiast karane w czasach panowania Arewa czy monarchii północnokejreńskiej. Nie znikło jednak całkowicie, niemniej jest w roku wspólnym dużo rzadsze i spotyka się głównie w następujących przypadkach:
potomstwo nie może znaleźć partnera;
w celu zachowania czystej krwi (występuje głównie u szlachty, paradoksalnie w większości pochodzenia kejreńskiego).
Od czasu przejęcia władzy przez dynastię Bozáós, pochodzenia arystokratycznego, zjawisko to w rodzinie monarszej było bardzo powszechne, co skończyło się ostatecznie całkowitym upośledzeniem fizycznym i psychicznym ostatniego władcy z tej dynastii, Khelesa III.
Pogrzeb
Praktykowaną od wielu lat formą pochówku jest ciałopalenie. Robi to się poprzez wzięcie ciała zmarłego na wzniesienie lub górę, gdzie po odprawieniu modłów dokonuje się kremacji. Najczęściej jako podłoże wykorzystuje się drewno sosny, łatwe do zdobycia w Mewacie, jednak często z braku laku erzacem może pełnić dowolne inne drewno.
Według ngelizmu, po śmierci osoba szczęśliwa udaje się do bóstw, jeżeli zaś była im nieprzychylna zostaje skazana na reikarnację.
Dawniej osobę kremowano zaraz po śmierci, ale od ok. 8400 EK wszedł nakaz Haka, by pogrzeb odbył się dopiero dwa dni po śmierci. Miało to uniknąć powszechnych dawniej wpadek palenia żywcem osób, które uznano za zmarłych, ale były tylko zemdlałe czy po prostu zasnęły w dziwnych okolicznościach.
Sztuka
Rzeźbiarstwo i malarstwo
Surandral słynie z rzeźbiarstwa, jego tradycje pochodzą od pradawnych czasów. Rzeźby ozdabiają wiele budynków, świątyń, są też elementami centrów miast. Ich wykonanie stoi na wysokim poziomie, co sprawia, że tworzone są rzeźby na obce życzenia, często wysyłane potem na eksport.
Rzadko spotyka się malarstwo i nie ma dłuższych tradycji.
Muzyka
bębny, dudy, róg, CARNYX
Literatura
Zasadniczo literaturę surandralską można podzielić na dwa rodzaje:
religijną — pisaną po starosurandralsku, związaną ściśle z religią i przyległymi tematami;
pozareligijną — tu rozwija się obecny surandralski, który wypiera z tej funkcji język kejreński, opisuje tematy państwowe, społeczne, a także nieliczną literaturę piękną.
Do niedawna znajomość pisma była ograniczona tylko dla mnichów (piszących w wegetującym starosurandralskim) oraz administracji państwowej (która najczęściej korzystała z obcego kejreńskiego). Obecny rozwój surandralskiego sprawił, że znaczna część szlachty i część mieszczan także zaczęło nabywać tą zdolność, jako praktyczną.
Nastawienie do obcokrajowców
Surandralczycy są dość nieprzychylni wobec obcym narodom, na co zapewne wpłynęły wojny z Erutią i Kaalpasem oraz długa okupacja kejreńska.
Zasadniczno, nie-mieszkańcy Surandralu mają ograniczony zasięg poruszania się po kraju. W ich zasięgu znajdują się tylko szlaki handlowe i okoliczne miasta. Miasta takie jak Náčá Mevat są więc zupełnie obce dla obcokrajowców. Do niedostępnych miejsc należą też niektóre obiekty w miastach, chociażby wielka świątynia w Talszkawanie. Za złamanie tych zasad grozi banicja dożywotnia.
Sytuacja ta zmieniła się w czasach Cesarstwa, kiedy to otworzono kraj dla obcych.
Symbole narodowe
Oba symbole kraju — flaga i herb — mają długą historię.
Trójkolorowa flaga (sur. ñelkeë) lub flaga mnisza (sur. zésgjõ) zawdzięcza swój obecny wygląd symbolice religijnej. Niebieski oznacza boga Šooña, boga wody, uważanej za świętość. Zielony symbolizuje boga życia Tẽpina, zaś żółty, w tradycji surandralskiej kolor kobiety, nawiązuje do bogini płodności Nundazë. Są to najważniejsi bogowie w panteonie i te kolory od wieków są powszechne w ngeliźmie, jako wyróżnik prawdziwej wiary.
Umieszczanie ich na płótnie w formie trzech równoległych pasów nastąpiło w celu lepszej identyfikacji klasztorów (stąd nazwa zésgjõ), później też ją zaczęto adaptować jako symbol całej warstwy mniszej, a na koniec awansowała na flagę całego organizmu państwowego. Umieszczanie trzech kolorów w poziomych pasach nie było rzadkie ówczas w tych okolicach, podobny układ ma chociażby flaga Erutii.
Herb prawdopodobnie jest jeszcze starszy i prawdopodobnie wywodzi się z dawnych sześciokątnej pieczęci. Jest jednak sporne, skąd pochodzi: czy jest rodzima i też związana z ngelizmem, czy przywędrowała z Kejrenu, pojawia się bowiem od czasów północnokejreńskich. Niezależnie od tego, oryginalna czerwono-żółta pieczęć też otrzymała (być może wtórnie) charakter religijny, a przez to narodowy — żółty tak jak na fladze oznacza płodność i boginię Nundazë, czerwony zaś oznaczał boga wojny Jóšã (który współcześnie nie należy do najwyższej warstwy bóstw). Z czasem dodano też kolory dwóch najważniejszych bogów, a sam symbol stał się ośmiokątem.
Religia Surandralu, Ngelizm (od ñel "trzy", związane z trójką najważniejszych bóstw), jest politeistyczna i charakteryzuje się dużym panteonem bóstw. Najważniejszymi są: Tẽpin — bóg życia, Šooñ — bóg wody, Nësej — bóg harmonii oraz Nundazë — bogini płodności. Panteon ten jest jednak dużo większy.
Według wierzeń, człowiek musiał uczynić kilka rzeczy dla bóstw. Były to: pielgrzymka do Talš Kaván, gdzie znajduje się największa świątynia ngelizmu, wejście w związek małżeński (niekiedy kazirodczy, ofiara z żywności dla bogów (gdyż według tych wierzeń, bogowie potrzebowali jedzenia od ludzi) oraz oczyszczenie. Oczyszczenie duszy składało się z przede wszystkim rytualnych myć, dbania o swe słowa, rezygnowania z niepotrzebnych rzeczy. Dawniej istniało wiele innych czynów dla bóstw, jednak wraz z rozwojem kulturalnym wiele z nich już zanikło.
Nad realizacją tych czynów oraz wyjaśnianiem zasad czuwają mnisi (sur. Gjõ), zamieszkujący klasztory, które nierzadko posiadają też obok świątynię. Mnich ngelistyczny jest w tradycji surandralskiej najwyższą osobą w hierarchii społecznej. Istnieje kilka stopni wtajemniczenia mnicha, im bardziej jest wtajemniczony, tym bardziej jest uważany za czystszego i bliższego bogom. Dawniej to oni rządzili Surandralem na zgromadzeniach, jednak obecnie zaszły zmiany polityczne, które wyparły ten sposób sprawowania władzy. Mimo to, Gjõowie nadal są kluczową warstwą w polityce, są często wybierani na Žiinów.
Wiarę reguluje także trójksiąg zwany jako gelnë "słowa boskie", który opisuje historię bogów oraz wyprawę boga Tẽpina przez świat.
Ngelizm wyraźnie tępi monoteizm, niemniej jednak, nie z powodu stricte religijnych. Wynika to z obrzydzenia bliskim, ale monoteistycznym ludem Âng Qo'or (sur. Háñ Kool), znanego z wielu okrucieństw, jak wyrywanie serc żywcem czy stopniowe usuwanie mięśni żywym osobom. Wśród Surandralczyków narosło więc przekonanie, że morderca, okrutnik oraz monoteista to jest w zasadzie to samo[2]. Prócz Ajdyniru to prawdopodobnie jedyny tak silny antymonoteizm na całej planecie.
Historycznie, prócz ngelizmu w Surandralu istniała też inna rodzima, animistyczna religia — pharhi. Dawniej powszechna na terenie Mevatu, w roku wspólnym mocno jednak już podupadła i wyznawana jest przez nieliczne grupy. Niewątpliwie jednak Pharhi mocno odcisnęło piętno na ngeliźmie, włączając niektóre bóstwa do panteonu (już uczłowieczeni) czy przyjmując różne mity — o boskim stworzeniu lasów mevackich, o krainiach Tilkháënë (lhe. Tiłohorino, slhe. Tilokhārino) oraz Džasmã (lhe. Džasman), a także porzucono oryginalą wizję końca życia na tą bardziej pharhistyczną.
Budownictwo sakralne
Spotyka się dwa główne rodzaje budynków — klasztor i świątynie. Rzadko stosowaną konstrukcją jest piramida, będąca niekiedy postawą świątyni.
Zliczanie czasu
Surandral posiada własny kalendarz, zwany gionowskim lub surandralskim, powstały już w czasie I Państwa Gjõów (pierwszej historycznej państwowości Surandralczyków).
Lata są zliczane od czasu powstania I Państwa Gjõów, co oznacza, że 5432 EK = 1 ES (nie uwzględnia się roku zerowego, więc 5431 EK = -1 ES). Zasadniczo, 1 EK = 1 ES, ale nie istnieje osoby rok przestępny z 78 dniami — co 3000 lat jest 77 dni, co sprawia, że kalendarz surandralski z czasem się spóźnia[3]. Od czasów kejreńskich lata przestępne wypadają w tym samym czasie, co w vezdāŝaularze (i w kalendarzu wspólnym).
Rok zaczyna się w przesilenie letnie i dzieli się na trzy miesiące: ñuwë, jeak oraz phámak. Każdy z nich ma 25 dni w zwykłym roku. Co 5 lat do miesiąca phamak dodaje się 26. dzień, co 150 lat 26 dni mają jeak i phamak.
Lata z rokiem przestępnym mającym 77 dni: (...) 3116, 3268, 3418, 3568 (9000 EK), 3718, 3858 etc.
Triwia
Uwagi
↑Zasadniczo, w surandralskim istnieje rozróżnienie pomiędzy mejtmól a mejthak. To pierwsze oznacza typową monarchię, porównywalną do królestwa, natomiast to drugie oznacza bardziej egzotyczny system, w którym monarcha wywodzi się z warstwy religijnej. Rozróżnienia tego nie ma w większości języków, stąd chociażby niemieckie tłumaczenie Königreich Surandralien. Do polskiego to rozróżnienie zostało przeniesione za pomocą słów królestwo oraz mejtak, jednak można też je zignorować i w obu przypadkach używać słowa królestwo.
↑Jednak czasem, zwłaszcza w ludach Gór Żelaznych, to rozróżnienie polega na użyciu nazwy ludowej dla ludu, kultury, zaś oparte na Wecoszon oznaczają kraj. Przykładem tego jest język lecajski, gdzie spoghutco oznacza „wecoszoński”, zaś wecušoñca „surandralski“.
Przypisy
↑Mimo że /r/ nie występuje w rodzimej fonologii surandralskiej, szlachta lubi podkreślać swą odrębność oraz w większości pochodzenie kejreńskie poprzez wymowę [r] w tym wyrazie. Samo słowo ma pochodzenie kejreńskie
↑Analogicznie wpż. np. połączenie komunizmu i Żydów w międzywojennych Niemczech
¹ Siedmiomieście jest podmiotem prawa międzynarodowego równoważnym z państwami.
² Wszystkie miasta-państwa Talonbatu znajdują się de iure pod polityczną hegemonią miasta Tȝinur, jednak de facto każde z nich prowadzi niezależną politykę.
Mapa językowa Surandralu. Z wyjątkiem ludu Kejkë każdy większy naród ma swój język.