Język rodzki

język rodzki rodsku jezuk
Utworzenie:	Vilén w 2008
Najnowsza wersja:	4.2
Sposoby zapisu:	alfabet łaciński
Klasyfikacja:	języki indoeuropejskie języki słowiańskie języki zachodniosłowiańskie język rodzki
Przykład
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Vešetci lydi so sårözeni svobögni a rövni vå dostöjnösti a pravom. Öni so vubäveni så rozum a somene a majo poröcät vešedrugum vå duchu bratårstva.
Lista conlangów

Język rodzki (rodsku jezuk) to zachodniosłowiański język sztuczny. Charakteryzuje się on silnymi wpływami języka szwedzkiego na fonologię, słownictwo i gramatykę.

Pewne aspekty rodzkiego inspirowane są językiem górnołużyckim, rańskim, sweńskim i zimnym.

---

Nom dans les autres langues:

Langue	Nom
Ahtialański	руsкидаі кієнау / руsкиҙє кина
Asua	розыкывме йтыла
Ayu	ροτικυ αγιανεο
Bałthyckí	jązyk rodzkí
Deutsch	rotzische Sprache
Ελληνικά	Ροδρική γλóσσα
English	rothish language
Español	idioma rodraco
Fielniska	Rodziska tunga
Français	langue rodraise
Latina	lingua Rodrica
Maro	rosky
Olgittine	rodtine, rece rodtic
pommeranês	rozês, lengua rozêsa
Ral-ęmyt	Rotrajzęmut sur'atkan
Svenska	rytska språk

Alfabet i fonologia

a

ä

å

b

c

ch

d

e

g

i

j

k

l

m

[a]

[ɛ]

[ɔ]

[b]

[ɕ]

[x]

[d]

[e]

[ɡ]

[i]

[j]

[k]

[l]

[m]

n

o

ö

p

r

s

š

t

u

v

y

z

ž

[n]

[u]

[ø]

[p]

[r]

[s]

[ʃ]

[t]

[ʉ]

[v]

[y]

[z]

[ʒ]

Wymiany spółgłoskowo-samogłoskowe

Niektóre końcówki gramatyczne powodują zamianę poprzedzającej spółgłoski na inną, wg nastęującej tabeli:

oznaczenie →	~ʲK	~′K	~″K
k	c
g	ž		z
ch	š
sk	šk		sc
zg	žg		zd
t	c	—
d	z	—
s	š	—
z	ž	—
st	šk	—
zd	žg	—

Każda z tak oznaczonych końcówek powoduje także zmianę najbliższej poprzedzającej ją samogłoski na odpowiednik przegłoszony:

• a → ä
• o → ö
• u → y

Gramatyka

Rzeczownik

Każdemu rzeczownikowi przypisany jest jeden z czterech rodzajów – męskożywotny, męski, nijaki i żeński. Odmieniają się one przez liczbę i przypadki wg jednego z paradygmatów:

• O – rzeczowniki rodzaju męskożywotnego i męskiego zakończone na spółgłoskę; oraz rodzaju nijakiego.
• A – rzeczowniki rodzaju żeńskiego i męskożywotnego zakończone na ~a.
• I – rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na spółgłoskę.

Rzeczowniki przyjmują także formę określoną, używaną gdy:

• Wspomniano przedmiot po raz kolejny w tekście lub rozmowie.
• Z sytuacji lub kontekstu wiadomo o jaki przedmiot chodzi.
• Przedmiot jest jedyny w swoim rodzaju.
• Przedmiot wysuwa się na plan pierwszy jako przedstawiciel grupy pokrewnych przedmiotów, jest uważany za przedstawiciela rodzaju.
• Mówiący sygnalizuje, że chodzi mu o wszystkie elementy pewnego zbioru skończonego i wymiernego.

W niektórych rzeczownikach, po dodaniu końcówki niezerowej zanika ostatnie e bądź å, najczęściej w wyrazach zakończonych na -åk, -åv i -ec, np. cånåk → cånki.

Tabela odmiany:

	O		A		I
	sing.	pl.	sing.	pl.	sing.	pl.
N	~Ø (m, ma) ~o, ~e (n)	~i (m) ~″i (ma) ~a (n)	~a	~i (f) ~″i (ma)	~Ø	~i
G	~a	~u	~i	~u	~i	~i
D	~u	~om	~″i	~am	~i	~em
A	~Ø (m) ~a (ma) ~o, ~e (n)	~i (m) ~u (ma) ~a (n)	~o	~i	~Ø	~i
forma określona
N	~åt (m, ma) ~oto, ~eto (n)	~iti (m) ~″iti (ma) ~ata (n)	~ata (f) ~at (ma)	~iti (f) ~″iti (ma)	~eta	~iti
G	~ata	~otoch	~iti	~otoch	~iti	~itich
D	~utu	~otom	~″iti	~atam	~iti	~etem
A	~åt (m) ~ata (ma) ~oto, ~eto (n)	~iti (m) ~otoch (ma) ~ata (n)	~oto	~iti	~eta	~iti

Przymiotnik

Przymiotniki odmieniają się przez liczbę, rodzaj i przypadki, i uzgadniają się z opisywanym rzeczownikiem. Przyjmują one końcówki:

	sing.	pl.
N	~u (~i, ~Ø) (m, ma) ~e (n) ~a (f)	~″i (ma) ~e (m, n, f)
G	~ej	~uch (~ich)
D		~um (~im)
A	~ej (ma) ~u (~i, ~Ø) (m) ~e (n) ~o (f)	~uch (~ich) (ma) ~e (m, n, f)

Formy podane w nawiasie stosowane są, jeżeli forma podstawowa przymiotnika zakończona jest na ~i, bądź jeśli zaimek odmieniany jak przymiotnik posiada końcówkę zerową w formie podstawowej.

Stopniowanie

Stopień wyższy tworzy się za pomocą końcówki ~'eji, zaś stopień najwyższy – końcówki ~′eši, np. staru ~ stäreji ~ stäreši „stary ~ starszy ~ najstarszy”.

W wyrazach zakończonych na ~k~, ~ek~ i ~ok~, końcówki te przy stopniowaniu zanikają, np. slådku ~ slådeji ~ slådeši.

Niektóre przymiotniki posiadają nieregularną formę stopnia wyższego i najwyższego:

Przymiotnik	Stopień wyższy	Stopień najwyższy
dobru (dobry)	lipi	lipši
zålu (zły)	göri	görši
velku (duży)	veci	vešši
malu (mały)	meni	menši

Czasownik

Każdy czasownik posiada dwa rdzenie – nieosobowy oraz osobowy – oraz przynależy do jednej z trzech klas: A, E oraz I. Można je ustalić na podstawie form słownikowych w następujący sposób:

• Rdzeń nieosobowy – przez odjęcie od formy bezokolicznika końcowego -t, oraz ewentualną zamianę poprzedającej samogłoski przegłoszonej (ä, ö, y) na jej ospowiednik nieprzegłoszony (odpowiednio: a, o, u). Jeżeli bezokolicznik kończy się na -c bądź -st, rdzeń nieosobowy jest równy rdzeniowi osobowemu.
• Rdzeń osobowy – przez odjęcie od formy 3. os. l. mn. czasu teraźniejszego końcówki:
  • ~ajo – wtedy czasownik należy do klasy A.
  • ~o – wtedy czasownik należy do klasy E.
  • ~e – wtedy czasownik należy do klasy I.

Czas teraźniejszy

Używany jest do wyrażania stanów i czynności dziejących się w teraźniejszości i prawd ogólnych. Tworzony jest przez doklejenie odpowiedniej końcówki do rdzenia osobowego:

klasa →		A	E	I	irr.	byt	dät	jist	vidit
sing.	1	~am	~om	~ʲom		jem	dam	jim	vim
	2	~äš	~′eš	~iš		ješ	däš	jiš	viš
	3	~a	~′e	~i		je	da	ji	vi
pl.	1	~äme	~′eme	~ime		(je)sme	däme	jime	vime
	2	~äte	~′ete	~ite		(je)ste	däte	jite	vite
	3	~ajo	~o	~e		so	däde	jide	vide

Czas przeszły I (imperfectum)

Używamy go gdy coś stało się w przeszłości w określonym czasie. Jeśli czas czynności jest znany, nie ma potrzeby jego podawania. Tworzony jest przez doklejenie odpowiedniej końcówki do rdzenia osobowego:

klasa →		A	E	I	irr.	byt	dät	jist	vidit
sing.	1	~ach	~′ech	~ʲach		bich	däzach	jizach	vizach
	2	~äše	~′eše	~ʲäše		biše	däzäše	jizäše	vizäše
	3	~äše	~′eše	~ʲäše		biše	däzäše	jizäše	vizäše
pl.	1	~äsme	~′esme	~ʲäsme		bisme	däzäsme	jizäsme	vizäsme
	2	~äste	~′este	~ʲäste		biste	däzäste	jizäste	vizäste
	3	~acho	~′echo	~ʲacho		bicho	däzacho	jizacho	vizacho

Czas przeszły II (perfectum)

Tworzony jest za pomocą odmienionego czasownika byt, oraz formy supinum (patrz niżej). Używany jest w następujących sytuacjach:

• Gdy czynność nie jest określona w czasie, jej czas jest nieznany bądź nieistotny dla przekazu, np. Ona je bula vå Botstadu. „Ona była w Botstadzie”.
• Gdy czynność, która odbyła się i zakończyła w przeszłości ma następstwa w chwili obecnej, np. Ludomila je såpila vešegla mångo. „Ludmiła wypiła za dużo” – wskutek czego np. nie może teraz prowadzić auta.
• Gdy odcinek czasu zdefiniowany w zdaniu jeszcze się nie skończył, co wcale nie oznacza, że czynność musi trwać właśnie w tej chwili.

Czas zaprzeszły

Tworzony jest za pomocą czasownika posiłkowego byt odmienionego w czasie przeszłym I, oraz formy supinum (patrz niżej). Używamy go, gdy mówimy o dwóch zdarzeniach, które miały miejsce w przeszłości, przy czym jedno zdarzyło się wcześniej od drugiego.

Np. Kådi Matjas biše urötil z mista, såzvönäše sestri. „Gdy Maciej wrócił z miasta, zadzwonił do siostry”.

Czas przyszły

Istnieją trzy różne konstrukcje, służące do wyrażania czasu przyszłego:

• Użycie czasu teraźniejszego, jeżeli mówimy o zdarzeniach i czynnościach dokładnie umiejscowionych w czasie, np. Jideme vå dom zutra. „Jutro jedziemy do domu”.
• Odmieniony czasownik mit oraz bezokolicznik, jeżeli mówimy o planach, zamiarach, postanowieniach, np. Mam sycit me rodskego. „Nauczę się rodzkiego”.
• Odmieniony czasownik jet oraz bezokolicznik, jeżeli mówimy o zdarzeniach, na które nie mamy wpływu, np. Jede dåžgit. „Będzie padać”.

Tryb rozkazujący

Służy do wyrażania rozkazów, życzeń lub próśb. Tworzony jest dla drugiej osoby liczby pojedynczej przez dodanie do rdzenia osobowego końcówki:

• ~′Ø dla czasowników klasy E i I, których rdzeń kończy się na pojedynczą spółgłoskę.
• ~′i dla czasowników klasy E i I, których rdzeń kończy się zbitką spółgłoskową.
• ~aj dla czasowników klasy A.

Formy trybu rozkazującego dla czasowników nieregularnych:

• byt ~ böd
• dät ~ daj
• jist ~ jiz
• vidit ~ viz

Dla pierwszej i drugiej osoby liczby mnogiej, tworzony jest przez dodanie do powyższej formy odpowiednio końcówek ~me i ~te.

Imiesłowy

Język rodzki posiada dwa imiesłowy:

• Imiesłów teraźniejszy, tworzony przez dodanie do rdzenia osobowego końcówki ~öci.
• Imiesłów przeszły, tworzony przez dodanie do rdzenia nieosobowego końcówki ~nu (~′enu jeżeli kończy się na spółgłoskę). Jeżeli rdzeń kończy się na ~i bądź ~o, zamieniane jest ono na ~ʲe.

Formy imiesłowów dla czasowników nieregularnych:

	byt	dät	jist	vidit
teraźniejszy	bodöci	dajöci	jidöci	vidöci
przeszły	butu	danu	jidenu	videnu

Odmieniają się one jak przymiotniki. Niektóre czasowniki posiadają imiesłów przeszły zakończony na ~tu.

Supinum

Supinum jest specjalną formą czasownika, używaną do tworzenia czasu przeszłego II i zaprzeszłego. Tworzone jest przez dodanie do rdzenia nieosobowego końcówki zgodnej z rodzajem i liczbą przyjmowaną przez podmiot zdania:

	sing.	pl.
m, ma	~ål	~li
n	~lo
f	~la

Jeżeli rdzeń kończy się spółgłoskami ~t lub ~d, zamieniane są one odpowiednio na ~k i ~g.

Zaimki

Osobowe i dzierżawcze

	osobowe			dzierżawcze
	N	D	A
sing.
1	ja	meni, mi	mene, me	möj
2	ti	töbi, ti	tebe, te	tvöj
3ma/ /m/n	on (ma, m) ono (n)	jemu, mu nej (prz.)	jego, go (ma) jej (m, n) nej (prz.)	jego
3f	ona	jej nej (prz.)	jo no (prz.)	jej
pl.
1	mi	nam	nas	näš
2	vi	vam	vas	väš
3	öni (ma) one (m, f, n)	jim nim (prz.)	jich nich (prz.)	jich
zaimki zwrotne
	—	söbi, si	sebe, se	svöj

• prz. oznacza formy stosowane po przyimkach.
• Krótsze formy zaimków nie mogą być używane po przyimkach oraz na początku zdania.
• Zaimki dzierżawcze möj, tvöj, näš, väš, svöj odmieniane są jak przymiotniki.

Pozostałe

	pytające	wskazujące	przeczące	upowszechniające
wybór	kåtru	tån	žagnu	kažgu
osoba	kåto		nivto	vešni
rzecz	co		nic	vešno
ilość	kölko	tölko
cecha	jaku	taku	nejaku	—
sposób	jak	tak	nejak	—
miejsce	kåde	tu / tam	nivde	vešde
czas	kådi	tådi	nivdi	vescas
przyczyna	cegla	togla že	—	—

• Zaimek tu to zaimek miejsca w formie bliższej, zaś tam – w formie dalszej. Oba zaimki mogą tworzyć także złożenia z zaimkiem wskazującym tån, przecyzując go pod tym względem, np. tån tu „ten”, tån tam „tamten”.
• Zaimki zakończone na ~u odmieniają się przez liczbę, rodzaj i przypadki jak przymiotniki.
• Zaimki dotyczące osoby, rzeczy i ilości odmieniają się przez przypadki wg następującej tabeli:

N	kåto	co	nivto	nic	vešni	vešno	kölko	tölko
G	kogo	cego	nikog	niceg	vešnuch	vešneg	kölka	tölka
D	komu	cemu	nikom	nicem	vešnum	vešnem	kölka	tölka
A	kogo	co	nikog	nic	vešnuch	vešno	kölko	tölko

• Zaimek tån odmienia się przez liczbę, rodzaj i przypadki wg następującej tabeli:

	sing.				pl.
	ma	m	n	f	ma	m, f, n
N	tån		to	ta	ti	te
G	togo			tej	tich
D	tomu				tim
A	togo	tån	to		tich	te

Liczebniki

Główne

Liczebniki główne odmieniają się przez rodzaje i przypadki.

	1	2	3	4	5	6	7	8	9
NA m, N ma	jedin	dva	tre	cetre	pet	šest	sedåm	ösåm	devet
NA n, f	jak przymiotnik (temat jegn-)	dvi	tri	cetri
G, A ma		dvoch	trich	cetrich	peti	šesti	segmi	ösmi	deveti
D		dvom	trim	cetrim
	11	12	13	14	15	16	17	18	19
NA m, n, f; N ma	jegnäcte	dvanäcte	trinäcte	cetrinäcte	peknäcte	šestnäcte	sedåmnäcte	ösåmnäcte	deveknäcte
G, D, A ma	jegnäcti	dvanäcti	trinäcti	cetrinäcti	peknäcti	šestnäcti	sedåmnäcti	ösåmnäcti	deveknäcti
	10	20	30	40	50	60	70	80	90
NA m, n, f; N ma	deset	dvacet	tricet	cetricet	petdeset	šestdeset	sedåmdeset	ösåmdeset	devetdeset
G, D, A ma	deseti	dvacti	tricti	cetricti	petdesti	šestdesti	sedåmdesti	ösåmdesti	devetdesti
	0	100	1000	1 000 000	1 000 000 000	10¹²	10¹⁵	10¹⁸	10²¹
nieodmienne	nol	såto	tysec	miljon	miljard	biljon	biljard	triljon	triljard

• Liczebnik jedin może przyjmować także formy liczby mnogiej, odmieniane jak przymiotnik o temacie jegn-.
• Istnieje także purystyczna forma miliona, tysecina, w języku potocznym nieużywana prócz związku frazeologicznego perva tysecina „nierealna kwota pieniędzy”.

Licencja

Język rodzki, w tym jego fonetyka, gramatyka i słownictwo, oraz wszelkie materiały z nim związane są udostępnione na zasadach licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach w wersji 4.0 bądź późniejszej.