Język rodzki
| język rodzki rodzku jezuk | |
|---|---|
| Utworzenie: | Vilén w 2008 |
| Najnowsza wersja: | 4.0 |
| Sposoby zapisu: | alfabet łaciński |
| Klasyfikacja: | języki indoeuropejskie
|
| Przykład | |
| Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Vešetci lydi so sårözeni svobögni a rövni vå dostöjnösti a pravom. Öni so vubäveni så rozum a somene a majo poröcät vešedrugum vå duchu bratårstva. | |
| Lista conlangów | |
Język rodzki (rodzku jezuk) to zachodniosłowiański język sztuczny. Charakteryzuje się on silnymi wpływami języka szwedzkiego na fonologię, słownictwo i gramatykę.
Pewne aspekty rodzkiego inspirowane są językiem górnołużyckim, rańskim, sweńskim i zimnym.
Nom dans les autres langues:
| Langue | Nom |
|---|---|
| Ahtialański | руsкидаі кієнау / руsкиҙє кина |
| Asua | розыкывме йтыла |
| Ayu | ροτικυ αγιανεο |
| Bałthyckí | jązyk rodzkí |
| Deutsch | rotzische Sprache |
| Ελληνικά | Ροδρική γλóσσα |
| English | rothish language |
| Español | idioma rodraco |
| Fielniska | Rodziska tunga |
| Français | langue rodraise |
| Latina | lingua Rodrica |
| Maro | rosky |
| Olgittine | rodtine, rece rodtic |
| pommeranês | rozês, lengua rozêsa |
| Ral-ęmyt | Rotrajzęmut sur'atkan |
| Svenska | rytska språk |
Alfabet i fonologia
| a | ä | å | b | c | ch | d | e | g | i | j | k | l | m |
| [a] | [ɛ] | [ɔ] | [b] | [ɕ] | [x] | [d] | [e] | [ɡ] | [i] | [j] | [k] | [l] | [m] |
| n | o | ö | p | r | s | š | t | u | v | y | z | ž | |
| [n] | [u] | [ø] | [p] | [r] | [s] | [ʃ] | [t] | [ʉ] | [v] | [y] | [z] | [ʒ] |
Wymiany spółgłoskowo-samogłoskowe
Niektóre końcówki gramatyczne powodują zamianę poprzedzającej spółgłoski na inną, wg nastęującej tabeli:
| oznaczenie → | ~ʲK | ~′K | ~″K |
|---|---|---|---|
| k | c | ||
| g | ž | z | |
| ch | š | ||
| sk | šk | sc | |
| zg | žg | zd | |
| t | c | — | |
| d | z | — | |
| s | š | — | |
| z | ž | — | |
| st | šk | — | |
| zd | žg | — | |
Każda z tak oznaczonych końcówek powoduje także zmianę najbliższej poprzedzającej ją samogłoski na odpowiednik przegłoszony:
- a → ä
- o → ö
- u → y
Gramatyka
Rzeczownik
Każdemu rzeczownikowi przypisany jest jeden z czterech rodzajów – męskożywotny, męski, nijaki i żeński. Odmieniają się one przez liczbę i przypadki wg jednego z paradygmatów:
- O – rzeczowniki rodzaju męskożywotnego i męskiego zakończone na spółgłoskę; oraz rodzaju nijakiego.
- A – rzeczowniki rodzaju żeńskiego i męskożywotnego zakończone na ~a.
- I – rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na spółgłoskę.
Rzeczowniki przyjmują także formę określoną, używaną gdy:
- Wspomniano przedmiot po raz kolejny w tekście lub rozmowie.
- Z sytuacji lub kontekstu wiadomo o jaki przedmiot chodzi.
- Przedmiot jest jedyny w swoim rodzaju.
- Przedmiot wysuwa się na plan pierwszy jako przedstawiciel grupy pokrewnych przedmiotów, jest uważany za przedstawiciela rodzaju.
- Mówiący sygnalizuje, że chodzi mu o wszystkie elementy pewnego zbioru skończonego i wymiernego.
W niektórych rzeczownikach, po dodaniu końcówki niezerowej zanika ostatnie e bądź å, najczęściej w wyrazach zakończonych na -åk, -åv i -ec, np. cånåk → cånki.
Tabela odmiany:
| O | A | I | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| sing. | pl. | sing. | pl. | sing. | pl. | |
| N | ~Ø (m, ma) ~o, ~e (n) |
~i (m) ~″i (ma) ~a (n) |
~a | ~i (f) ~″i (ma) |
~Ø | ~i |
| G | ~a | ~u | ~i | ~u | ~i | ~i |
| D | ~u | ~om | ~″i | ~am | ~i | ~em |
| A | ~Ø (m) ~a (ma) ~o, ~e (n) |
~i (m) ~u (ma) ~a (n) |
~o | ~i | ~Ø | ~i |
| forma określona | ||||||
| N | ~åt (m, ma) ~oto, ~eto (n) |
~iti (m) ~″iti (ma) ~ata (n) |
~ata (f) ~at (ma) |
~iti (f) ~″iti (ma) |
~eta | ~iti |
| G | ~ata | ~otoch | ~iti | ~otoch | ~iti | ~itich |
| D | ~utu | ~otom | ~″iti | ~atam | ~iti | ~etem |
| A | ~åt (m) ~ata (ma) ~oto, ~eto (n) |
~iti (m) ~otoch (ma) ~ata (n) |
~oto | ~iti | ~eta | ~iti |
Przymiotnik
Przymiotniki odmieniają się przez liczbę, rodzaj i przypadki, i uzgadniają się z opisywanym rzeczownikiem. Przyjmują one końcówki:
| sing. | pl. | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ma | m | n | f | ma | m, f, n | |
| N | ~u (~i, ~Ø) | ~e | ~a | ~″i | ~e | |
| G | ~eg | ~ej | ~uch (~ich) | |||
| D | ~em | ~um (~im) | ||||
| A | ~eg | ~u (~i, ~Ø) | ~e | ~o | ~uch (~ich) | ~e |
Formy podane w nawiasie stosowane są, jeżeli forma podstawowa przymiotnika zakończona jest na ~i, bądź jeśli zaimek odmieniany jak przymiotnik posiada końcówkę zerową w formie podstawowej.
Stopniowanie
Stopień wyższy tworzy się za pomocą końcówki ~′ši (po zbitkach spółgłoskowych: ~′iši), zaś stopień najwyższy – końcówki ~′astu, np. staru ~ stärši ~ stärastu „stary ~ starszy ~ najstarszy”.
W wyrazach zakończonych na ~k~, ~ek~ i ~ok~, końcówki te przy stopniowaniu zanikają, np. slodku ~ slödši ~ slödastu.
Niektóre przymiotniki posiadają nieregularną formę stopnia wyższego i najwyższego:
| Przymiotnik | Stopień wyższy | Stopień najwyższy |
|---|---|---|
| dobru (dobry) | lipši | lipastu |
| malu (mały) | menši | menastu |
| velku (duży) | vetši | vetastu |
| zålu (zły) | görši | görastu |
Czasownik
Każdy czasownik posiada dwa rdzenie – nieosobowy oraz osobowy – oraz przynależy do jednej z trzech klas: A, E oraz I. Można je ustalić na podstawie form słownikowych w następujący sposób:
- Rdzeń nieosobowy – przez odjęcie od formy bezokolicznika końcowego -t, oraz ewentualną zamianę poprzedającej samogłoski przegłoszonej (ä, ö, y) na jej ospowiednik nieprzegłoszony (odpowiednio: a, o, u). Jeżeli bezokolicznik kończy się na -c bądź -st, rdzeń nieosobowy jest równy rdzeniowi osobowemu.
- Rdzeń osobowy – przez odjęcie od formy 3. os. l. mn. czasu teraźniejszego końcówki:
- ~ajo – wtedy czasownik należy do klasy A.
- ~o – wtedy czasownik należy do klasy E.
- ~e – wtedy czasownik należy do klasy I.
Czas teraźniejszy
Używany jest do wyrażania stanów i czynności dziejących się w teraźniejszości i prawd ogólnych. Tworzony jest przez doklejenie odpowiedniej końcówki do rdzenia osobowego:
| klasa → | A | E | I | |
|---|---|---|---|---|
| sing. | 1 | ~am | ~om | ~ʲom |
| 2 | ~äš | ~′eš | ~iš | |
| 3 | ~a | ~′e | ~i | |
| pl. | 1 | ~äme | ~′eme | ~ime |
| 2 | ~äte | ~′ete | ~ite | |
| 3 | ~ajo | ~o | ~e | |
Czas przeszły I (imperfectum)
Używamy go gdy coś stało się w przeszłości w określonym czasie. Jeśli czas czynności jest znany, nie ma potrzeby jego podawania. Tworzony jest przez doklejenie odpowiedniej końcówki do rdzenia osobowego:
| klasa → | A | E | I | |
|---|---|---|---|---|
| sing. | 1 | ~ach | ~′ech | ~ʲach |
| 2 | ~äše | ~′eše | ~ʲäše | |
| 3 | ~äše | ~′eše | ~ʲäše | |
| pl. | 1 | ~äsme | ~′esme | ~ʲäsme |
| 2 | ~äste | ~′este | ~ʲäste | |
| 3 | ~acho | ~′echo | ~ʲacho | |
Czas przeszły II (perfectum)
Tworzony jest za pomocą odmienionego czasownika byt, oraz formy supinum (patrz niżej). Używany jest w następujących sytuacjach:
- Gdy czynność nie jest określona w czasie, jej czas jest nieznany bądź nieistotny dla przekazu, np. Ona je bula vå Botstadu. „Ona była w Botstadzie”.
- Gdy czynność, która odbyła się i zakończyła w przeszłości ma następstwa w chwili obecnej, np. Ludomila je såpila vešegla mångo. „Ludmiła wypiła za dużo” – wskutek czego np. nie może teraz prowadzić auta.
- Gdy odcinek czasu zdefiniowany w zdaniu jeszcze się nie skończył, co wcale nie oznacza, że czynność musi trwać właśnie w tej chwili.
Czas zaprzeszły
Tworzony jest za pomocą czasownika posiłkowego byt odmienionego w czasie przeszłym I, oraz formy supinum (patrz niżej). Używamy go, gdy mówimy o dwóch zdarzeniach, które miały miejsce w przeszłości, przy czym jedno zdarzyło się wcześniej od drugiego.
Np. Kådi Matjas biše urötil z mista, såzvönäše sestri. „Gdy Maciej wrócił z miasta, zadzwonił do siostry”.
Czas przyszły
Istnieją trzy różne konstrukcje, służące do wyrażania czasu przyszłego:
- Użycie czasu teraźniejszego, jeżeli mówimy o zdarzeniach i czynnościach dokładnie umiejscowionych w czasie, np. Jideme vå dom zutra. „Jutro jedziemy do domu”.
- Odmieniony czasownik mit oraz bezokolicznik, jeżeli mówimy o planach, zamiarach, postanowieniach, np. Mam sycit me rodzkego. „Nauczę się rodzkiego”.
- Odmieniony czasownik jet oraz bezokolicznik, jeżeli mówimy o zdarzeniach, na które nie mamy wpływu, np. Jede dåžgit. „Będzie padać”.
Tryb rozkazujący
Służy do wyrażania rozkazów, życzeń lub próśb. Tworzony jest dla drugiej osoby liczby pojedynczej przez dodanie do rdzenia osobowego końcówki:
- ~′Ø dla czasowników klasy E i I, których rdzeń kończy się na pojedynczą spółgłoskę.
- ~′i dla czasowników klasy E i I, których rdzeń kończy się zbitką spółgłoskową.
- ~aj dla czasowników klasy A.
Dla pierwszej i drugiej osoby liczby mnogiej, tworzony jest przez dodanie do powyższej formy odpowiednio końcówek ~me i ~te.
Imiesłowy
Język rodzki posiada dwa imiesłowy:
- Imiesłów teraźniejszy, tworzony przez dodanie do rdzenia osobowego końcówki ~öci.
- Imiesłów przeszły, tworzony przez dodanie do rdzenia nieosobowego końcówki ~nu (~′enu jeżeli kończy się na spółgłoskę). Jeżeli rdzeń kończy się na ~i bądź ~o, zamieniane jest ono na ~ʲe.
Odmieniają się one jak przymiotniki. Niektóre czasowniki posiadają imiesłów przeszły zakończony na ~tu.
Supinum
Supinum jest specjalną formą czasownika, używaną do tworzenia czasu przeszłego II i zaprzeszłego. Tworzone jest przez dodanie do rdzenia nieosobowego końcówki zgodnej z rodzajem i liczbą przyjmowaną przez podmiot zdania:
| sing. | pl. | |
|---|---|---|
| m, ma | ~ål | ~li |
| n | ~lo | |
| f | ~la |
Jeżeli rdzeń kończy się spółgłoskami ~t lub ~d, zamieniane są one odpowiednio na ~k i ~g.
Zaimki
Osobowe i dzierżawcze
| osobowe | dzierżawcze | |||
|---|---|---|---|---|
| N | D | G, A | ||
| sing. | ||||
| 1 | ja | meni (kr. mi) | mene (kr. me) | möj |
| 2 | ti | töbi (kr. ti) | tebe (kr. te) | tvöj |
| 3m/ma/n | on (ma, m), ono (n) | jemu (kr. mu; prz. nemu) | jego (kr. go; prz. nego) | jego |
| 3f | ona | jej (prz. nej) | jo (prz. no) | jej |
| pl. | ||||
| 1 | mi | nam | nas | näš |
| 2 | vi | vam | vas | väš |
| 3 | öni (ma), one (m, f, n) | jim (prz. nim) | jich (prz. nich) | jich |
| zaimki zwrotne | ||||
| — | söbi (kr. si) | sebe (kr. se) | svöj | |
- Formy krótkie zaimków, oznaczone kr., nie mogą być używane po przyimkach oraz na początku zdania.
- Formy trzeciej osoby oznaczone prz. używane są zawsze po przyimkach.
- Zaimki dzierżawcze möj, tvöj, näš, väš, svöj odmieniane są jak przymiotniki.
Pozostałe
| pytające | wskazujące | przeczące | upowszechniające | |
|---|---|---|---|---|
| wybór | kåtru | tån | žagnu | kažgu |
| osoba | kåto | nikto | vešetci | |
| rzecz | co | nic | vešetko | |
| ilość | kölko | tölko | ||
| cecha | jaku | taku | nejaku | — |
| sposób | jak | tak | nejak | — |
| miejsce | kåde | tu / tam | nikde | veŝede |
| czas | kådi | tådi | nikdi | veŝecas |
| przyczyna | cegla | togla že | — | — |
- Zaimek tu to zaimek miejsca w formie bliższej, zaś tam – w formie dalszej. Oba zaimki mogą tworzyć także złożenia z zaimkiem wskazującym tån, przecyzując go pod tym względem, np. tån tu „ten”, tån tam „tamten”.
- Zaimki zakończone na ~u odmieniają się przez liczbę, rodzaj i przypadki jak przymiotniki.
- Zaimki dotyczące osoby, rzeczy i ilości odmieniają się przez przypadki wg następującej tabeli:
| N | kåto | co | nikto | nic | veŝetci | vešetko | kölko | tölko |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| G | kogo | cego | nikogo | nicego | veŝetkuch | veŝetkego | kölka | tölka |
| D | komu | cemu | nikomu | nicemu | veŝetkum | veŝetkemu | kölka | tölka |
| A | kogo | co | nikogo | nic | veŝetkuch | vešetko | kölko | tölko |
- Zaimek tån odmienia się przez liczbę, rodzaj i przypadki wg następującej tabeli:
| sing. | pl. | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ma | m | n | f | ma | m, f, n | |
| N | tån | to | ta | ti | te | |
| G | togo | tej | tich | |||
| D | tomu | tim | ||||
| A | togo | tån | to | tich | te | |
Liczebniki
Główne
Liczebniki główne odmieniają się przez rodzaje i przypadki.
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| NA m, N ma | jedin | dva | tre | cetre | pet | šest | sedåm | ösåm | devet |
| NA n, f | jak przymiotnik (temat jegn-) |
dvi | tri | cetri | |||||
| G, A ma | dvoch | trich | cetrich | peti | šesti | segmi | ösmi | deveti | |
| D | dvom | trim | cetrim | ||||||
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | |
| NA m, n, f; N ma | jegnäcte | dvanäcte | trinäcte | cetrinäcte | peknäcte | šesnäcte | sedånäcte | ösånäcte | deveknäcte |
| G, D, A ma | jegnäcti | dvanäcti | trinäcti | cetrinäcti | peknäcti | šesnäcti | sedånäcti | ösånäcti | deveknäcti |
| 10 | 20 | 30 | 40 | 50 | 60 | 70 | 80 | 90 | |
| NA m, n, f; N ma | deset | dvacet | tricet | cetricet | pedeset | šedeset | sedåndeset | ösåndeset | devedeset |
| G, D, A ma | deseti | dvaceti | triceti | cetriceti | pedeseti | šedeseti | sedåndeseti | ösåndeseti | devedeseti |
| 100 | 200 | 300 | 400 | 500 | 600 | 700 | 800 | 900 | |
| såto | dviste | trista | cetrista | pestu | šestu | sedånstu | ösånstu | devestu | |
| 0 | 1000 | 1 000 000 | 1 000 000 000 | 10¹² | 10¹⁵ | 10¹⁸ | 10²¹ | 10²⁴ | |
| nol | tysec | miljon | miljard | biljon | biljard | triljon | triljard | kvadriljon |
- Liczebnik jedin może przyjmować także formy liczby mnogiej, odmieniane jak przymiotnik o temacie jegn-.
- Liczebnik tysec odmienia się jak rzeczownik klasy I.
- Liczebniki nol, såto, oraz będące wielokrotnością tysiąca, odmieniają się jak rzeczowniki klasy O.
- Istnieje także purystyczna forma miliona, tysecina, w języku potocznym nieużywana prócz związku frazeologicznego perva tysecina „nierealna kwota pieniędzy”.