Języki naumowskie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Conlanger
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
m
 
(Nie pokazano 35 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
−
'''Języki naumowskie''' ([[Język naumowski|nau.]] ''rér naumåzu iknaúr'', [[Język gowojski|gow.]] ''rórä gows iknúr'') to niewielka rodzina [[Języki gamajskie|języków gammajskich]]. W jej skład wchodzą [[język naumowski]] oraz [[język gowojski]]. Uważa się, że pochodzą od [[Język pranaumowski|pranaumowszczyzny]].
+
'''Języki naumowskie''' ([[Język naumowski|nau.]] ''rér naumåzu iknaur'', [[Język gowojski|gow.]] ''róre naumåsos iknúr'', [[Język maszyjski|mas.]] ''arr chajg naŭmo'') to niewielka rodzina [[Języki gamajskie|języków gammajskich]]. W jej skład wchodzą [[język naumowski]] oraz [[język gowojski]], a technicznie także [[język maszyjski]]. Uważa się, że pochodzą od [[Język pranaumowski|pranaumowszczyzny]].
  
−
Okres spólnoty pranaumowskiej nie trwał zbyt długo, oba języki oddzieliły się dosyć szybko. Zdążyły jednak wykształcić razem swoje wyjątkowe, odróżniające od innych języków gammajskich. Te cechy to np. rozszerzenie pragammajskich ''*i'' ''*u'' do  ''*e'' ''*o'', rotacyzm pragammajskich ''*z *ħ'', zamiana grupy ''*or'' na ''*ar'', rozwój ''*VŋV'' do ''*VknV'' i późne, już niezależne przejście ''*u > *ü''. Gramatycznie stworzyły nowy sposób tworzenia liczby mnogej partykułą <''re''>, odrzuciły harmonię, zredukowały deklinacje (4 przypadki w gowojskim, 3 w naumowskim) i rozwinęły nowy czas przeszły (tzw. krótki lub II). Współcześnie jednak oddaliły się od siebie tak bardzo, że są kompletnie niezrozumiałe, przez pewien czas zastanawiano się nawet czy gowojski to język gammajski.
+
Okres spólnoty pranaumowskiej nie trwał zbyt długo, oba języki oddzieliły się dosyć szybko. Zdążyły jednak wykształcić razem swoje wyjątkowe, odróżniające od innych języków gammajskich. Te cechy to między innymi:
 +
*rozszerzenie pragammajskich ''*i *u'' do ''*e *o'';
 +
*rotacyzm pragammajskich ''*z *ħ'';
 +
*wydłużenie ''*i *u'' przed oryginalnym ''*r'';
 +
*przejście ''*ū'' w przednie ''ü'';
 +
*zamiana grupy ''or'' na ''ar''<ref>Proces ten jednak działał już po rozpadzie wspólnoty - w naumowskim dawne ''*uħ'' dało ''ar'', ale w gowojskim dało ''uer''. Natomiast ''*uz'' w obu językach dało ''ar''.</ref>;
 +
*drastyczne uproszczenie deklinacji pragammajskiej (trzy przypadki w naumowskim, cztery w gowojskim);
 +
*zanik harmonii samogłoskowej;
 +
*nowy sposób tworzenia liczby mnogiej partykułą ''re'';
 +
*obecność czasownika ''chcieć'';
 +
*rozszerzenie przyrostków czasownika w formach grzecznościowych o formant ''*-h-'';
 +
*rozbudowany system przedimków;
 +
*rozwój nowego czasu przeszłego, tzw. ''II'' lub ''krótkiego'';
 +
*tworzenie liczebników zbiorowych za pomocą pranaumowskiego ''eh-'' (które dało ''e-'' w gowojskim i zazwyczaj ''í-'' w naumowskim).
  
 
Języki te należą do grupy centralnej (z pragammajską zmianą [ɣ] > [ŋ]). Zachowanie nagłosowej gammy w gowojskim jest wtórne, po długim rozwoju ''*gh > *ŋ > *nn > *h > *gh.'' Samodzielne [ŋ] jednak przetrwało tylko w gowojskim w wygłosie.
 
Języki te należą do grupy centralnej (z pragammajską zmianą [ɣ] > [ŋ]). Zachowanie nagłosowej gammy w gowojskim jest wtórne, po długim rozwoju ''*gh > *ŋ > *nn > *h > *gh.'' Samodzielne [ŋ] jednak przetrwało tylko w gowojskim w wygłosie.
 +
 +
Języki te nie są obecnie zrozumiałe. Są bardzo odległe fonetycznie też od innych gammajskich, ciężko nawet ustalić który pod względem fonetyki jest bardziej zachowawczy: naumowski czy gowojski. Mimo to, nadal można zauważyć pewne regularne korespondencje, np. naumowskiemu ''å'' z reguły odpowiada w gowojskim ''o'', zaś gowojskiemu ''b-'' odpowiada naumowskie ''f-''.
 +
 +
Jeżeli chodzi o deklinacje, to jest bardziej archaiczna w gowojskim (celownik i więcej rodzaji deklinacji, wymiany głosek), zaś koniugacja wydaje się być bardziej zachowawcza w naumowskim.
  
 
==Drzewo rodziny==
 
==Drzewo rodziny==
Linia 12: Linia 29:
 
****'''gowojski'''  
 
****'''gowojski'''  
  
−
==Refleksy spółgłosek pragammajskich==
+
De facto, z pranaumowskiego wywodzi się też maszyjski. Jednak ten język nie jest używany w [[Gammaja|Gammai]], tylko w [[Hadżal|Hadżalu]] i przez tą niekanoniczność nie jest zazwyczaj liczony do języków ani naumowskich, ani gammajskich.
−
===Naumowski===
+
 
−
{| class="wikitable"
+
==Naumowskie a konserwatywność==
−
! PG !! nagłos !! śródgłos !! wygłos
+
Zazwyczaj uważa się języki naumowskie za mało konserwatywne (zwłaszcza naumowski) z powodu licznych zmian fonologicznych, wyrównań oraz uproszczeń fleksji i aglutynacji (to ostatnie nie jest aż tak drastyczne w gowojskim). Jednak wskazuje się, że ich przodek - pranaumowski - mógł być bardzo zachowawczym językiem, który zachował większość cech pragammajskiego (poza ilością przypadków, które się drastycznie zredukowały do sześciu, na co wskazują resztki wołacza w obu językach, a także obecność wołacza i ekwatywu w maszyjskim).
−
|-
 
−
! p
 
−
| p, pɕ<ref name=1pal></ref> || b, bʑ<ref name=1pal></ref> || f
 
−
|-
 
−
! t
 
−
| colspan=2|t͡s, t͡ɕ <ref name=1pal>w wyniku zmiękczenia w pierwszej palatalizacji</ref> || s
 
−
|-
 
−
! k
 
−
| k, ʃ<ref name=1pal></ref>, t͡ʃ<ref name=2pal>w wyniku zmiękczenia w drugiej palatalizacji</ref> || g, ʒ<ref name=1pal></ref>, d͡ʒ<ref name=2pal></ref> || x
 
−
|-
 
−
! q
 
−
| x, ɕ<ref name=1pal></ref>, ʃ<ref name=2pal></ref> || k, ʃ<ref name=1pal></ref>, t͡ʃ<ref name=2pal></ref> || ːk
 
−
|-
 
−
! b
 
−
| f, ɕ<ref name=1pal></ref> || p, pɕ<ref name=1pal></ref> || ːp
 
−
|-
 
−
! d
 
−
| ʂ || s, ɕ<ref name=1pal></ref> || ːs
 
−
|-
 
−
! g
 
−
| x, ɕ<ref name=1pal></ref>, ʃ<ref name=2pal></ref> || k, ʃ<ref name=1pal></ref>, t͡ʃ<ref name=2pal></ref> || ːk
 
−
|-
 
−
! f
 
−
| f, ɕ<ref name=1pal></ref> || Vː<ref name=ściągnięcie>Vː oznacza, że doszło do ściągnięcia dwóch samogłosek wokół</ref> || Ø
 
−
|-
 
−
! θ
 
−
| t, c<ref name=1pal></ref> || d, ɟ<ref name=1pal></ref> || s
 
−
|-
 
−
! s
 
−
| s, ɕ<ref name=1pal></ref> || z, ʑ<ref name=1pal></ref> || Ø
 
−
|-
 
−
! ħ
 
−
| colspan=3|r, rʲ<ref name=1pal></ref>
 
−
|-
 
−
! h
 
−
| ˈɣ, ˈʒ<ref name=2pal></ref> || ˈVː<ref name=ściągnięcie></ref>|| ˈː
 
−
|-
 
−
! ð
 
−
| ʂ || t, c<ref name=1pal></ref> || ːt
 
−
|-
 
−
! z
 
−
| colspan=3|r, rʲ<ref name=1pal></ref>
 
−
|-
 
−
! ɣ~ŋ
 
−
| n, ɲ<ref name=1pal></ref>, ːŋ <ref>z pragammajskiej grupy '''*ngh'''</ref>, ːɲ <ref>z pragammajskiej grupy '''*ngh''' i palatalizowane</ref> || kn, kɲ~cɲ<ref name=1pal></ref> || ŋk
 
−
|-
 
−
! m
 
−
|colspan=3|m, mɲ<ref name=1pal></ref>
 
−
|-
 
−
! mː
 
−
| m, mɲ<ref name=1pal></ref> || colspan=2| ːm, ːmɲ<ref name=1pal></ref>
 
−
|-
 
−
! n
 
−
|colspan=3|n, ɲ<ref name=1pal></ref>
 
−
|-
 
−
! nː
 
−
| n, ɲ<ref name=1pal></ref> || colspan=2|ːn, ːɲ<ref name=1pal></ref>
 
−
|-
 
−
! r
 
−
| colspan=3|r, rʲ<ref name=1pal></ref>
 
−
|-
 
−
! rː
 
−
| r̥, rʲ<ref name=1pal></ref> ||  colspan=2| ːr, ːrʲ<ref name=1pal></ref>
 
−
|-
 
−
! l
 
−
| colspan=3|w, ʎ<ref name=1pal></ref>
 
−
|-
 
−
! lː
 
−
| colspan=3|l, ʎ<ref name=1pal></ref>
 
−
|-
 
−
! j
 
−
| j || Vː<ref name=ściągnięcie></ref> || j
 
−
|-
 
−
! jː
 
−
| colspan=2|d͡z, d͡ʑ<ref name=1pal></ref> || d͡z~z
 
−
|-
 
−
! w
 
−
| v, ʑ<ref name=1pal></ref> || Vː<ref name=ściągnięcie></ref> || v
 
−
|-
 
−
! wː
 
−
| colspan=3|ɣ, j<ref name=1pal></ref>, ʒ<ref name=2pal></ref>
 
−
|}
 
  
−
=== Gowojski ===
+
Także fonologicznie pranaumowski mógł zachować mocno system z pragammajskiego, zamieniając jednak opozycje dźwięczna-bezdźwięczna opozycją przydechu.
−
{| class="wikitable"
 
−
! PG !! "zwykłe" !! po labjalizacji !! wygłos
 
−
|-
 
−
! p
 
−
| p || pf || f
 
−
|-
 
−
! t
 
−
| t͡s, ʃ<ref>po [a]</ref> || sf || s
 
−
|-
 
−
! k
 
−
| k, t͡ʃ<ref name=gpal>po palatalizacji</ref> || p, t<ref name=gpal></ref> || x
 
−
|-
 
−
! q
 
−
| x<ref name=qnagłos>w nagłosie</ref>, ʃ<ref name=gpal></ref>, ¹k, ¹t͡ʃ<ref name=gpal></ref> || f<ref name=qnagłos>w nagłosie</ref>, þ<ref name=gpal></ref>, ¹p, ¹t<ref name=gpal></ref> || ¹k
 
−
|-
 
−
! b
 
−
| b || bv || v
 
−
|-
 
−
! d
 
−
| z || w || l
 
−
|-
 
−
! g
 
−
| g, d͡ʒ<ref name=gpal></ref> || b, d<ref name=gpal></ref> || ɣ
 
−
|-
 
−
! f
 
−
| f || ʍ || Ø
 
−
|-
 
−
! θ
 
−
| t, þ<ref name=td>przed R (*l, *r, *rr)</ref> || þ || s
 
−
|-
 
−
! s
 
−
| s || ʍ || Ø
 
−
|-
 
−
! ħ
 
−
| ːɹ || ɹ || ːɹ
 
−
|-
 
−
! h
 
−
| ɣ, j<ref name=gpal></ref> || ʍ, f<ref name=gpal></ref>|| Ø
 
−
|-
 
−
! ð
 
−
| d, ð<ref name=td></ref> || ð || z
 
−
|-
 
−
! z
 
−
| ːɹ || ɹ || ːɹ
 
−
|-
 
−
! ɣ~ŋ
 
−
| ɣ<ref name=naglos>w naglosie</ref>, kn<ref name=srodglos>w śródgłosie</ref> || v<ref name=naglos>w naglosie</ref>, km<ref name=srodglos>w śródgłosie</ref> || ːŋ
 
−
|-
 
−
! m
 
−
| m ||w || ˜<ref name=nasalizacja>Znak '''˜''' oznacza nasalizacje, która obecnie jednak zaginęła. Jej śladem są krótke wygłosowe samogłoski, ponieważ ustne odpowiedniki wypadły w tej pozycji, zaś nosowe przetrwały i dopiero potem uległy denasalizacji</ref>
 
−
|-
 
−
! mː
 
−
| ɣ<ref name=naglos></ref>, ¹m || v<ref name=naglos></ref>, ¹w || ¹˜<ref name=nasalizacja></ref>
 
−
|-
 
−
! n
 
−
| n || m || ˜<ref name=nasalizacja></ref>
 
−
|-
 
−
! nː
 
−
| ɣ<ref name=naglos></ref>, ¹n || v<ref name=naglos></ref>, ¹m || ¹˜<ref name=nasalizacja></ref>
 
−
|-
 
−
! r
 
−
| ːɹ || ɹ || ːɹ
 
−
|-
 
−
! rː
 
−
| ɣ<ref name=naglos></ref>, ːɹ || v<ref name=naglos></ref>, ¹ɹ || ːɹ
 
−
|-
 
−
! l
 
−
| l || ɫ || Ø
 
−
|-
 
−
! lː
 
−
| gl || gɫ || ¹l
 
−
|-
 
−
! j
 
−
| j || w || j
 
−
|-
 
−
! jː
 
−
| d͡z || zv || d͡z
 
−
|-
 
−
! w
 
−
| v || w || v
 
−
|-
 
−
! wː
 
−
| ɣ, ʒ<ref name=gpal></ref> || v, ð<ref name=gpal></ref> || ɣ
 
−
|}
 
−
* (¹) oznacza, że nie dochodzi do wydłużenia pod akcentem
 
  
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==

Aktualna wersja na dzień 18:25, 26 lut 2024

Języki naumowskie (nau. rér naumåzu iknaur, gow. róre naumåsos iknúr, mas. arr chajg naŭmo) to niewielka rodzina języków gammajskich. W jej skład wchodzą język naumowski oraz język gowojski, a technicznie także język maszyjski. Uważa się, że pochodzą od pranaumowszczyzny.

Okres spólnoty pranaumowskiej nie trwał zbyt długo, oba języki oddzieliły się dosyć szybko. Zdążyły jednak wykształcić razem swoje wyjątkowe, odróżniające od innych języków gammajskich. Te cechy to między innymi:

  • rozszerzenie pragammajskich *i *u do *e *o;
  • rotacyzm pragammajskich *z *ħ;
  • wydłużenie *i *u przed oryginalnym *r;
  • przejście *ū w przednie ü;
  • zamiana grupy or na ar[1];
  • drastyczne uproszczenie deklinacji pragammajskiej (trzy przypadki w naumowskim, cztery w gowojskim);
  • zanik harmonii samogłoskowej;
  • nowy sposób tworzenia liczby mnogiej partykułą re;
  • obecność czasownika chcieć;
  • rozszerzenie przyrostków czasownika w formach grzecznościowych o formant *-h-;
  • rozbudowany system przedimków;
  • rozwój nowego czasu przeszłego, tzw. II lub krótkiego;
  • tworzenie liczebników zbiorowych za pomocą pranaumowskiego eh- (które dało e- w gowojskim i zazwyczaj í- w naumowskim).

Języki te należą do grupy centralnej (z pragammajską zmianą [ɣ] > [ŋ]). Zachowanie nagłosowej gammy w gowojskim jest wtórne, po długim rozwoju *gh > *ŋ > *nn > *h > *gh. Samodzielne [ŋ] jednak przetrwało tylko w gowojskim w wygłosie.

Języki te nie są obecnie zrozumiałe. Są bardzo odległe fonetycznie też od innych gammajskich, ciężko nawet ustalić który pod względem fonetyki jest bardziej zachowawczy: naumowski czy gowojski. Mimo to, nadal można zauważyć pewne regularne korespondencje, np. naumowskiemu å z reguły odpowiada w gowojskim o, zaś gowojskiemu b- odpowiada naumowskie f-.

Jeżeli chodzi o deklinacje, to jest bardziej archaiczna w gowojskim (celownik i więcej rodzaji deklinacji, wymiany głosek), zaś koniugacja wydaje się być bardziej zachowawcza w naumowskim.

Drzewo rodziny

  • pragammajski (†)
    • prangammajski (†)
      • pranaumowski (†)
        • naumowski
        • gowojski

De facto, z pranaumowskiego wywodzi się też maszyjski. Jednak ten język nie jest używany w Gammai, tylko w Hadżalu i przez tą niekanoniczność nie jest zazwyczaj liczony do języków ani naumowskich, ani gammajskich.

Naumowskie a konserwatywność

Zazwyczaj uważa się języki naumowskie za mało konserwatywne (zwłaszcza naumowski) z powodu licznych zmian fonologicznych, wyrównań oraz uproszczeń fleksji i aglutynacji (to ostatnie nie jest aż tak drastyczne w gowojskim). Jednak wskazuje się, że ich przodek - pranaumowski - mógł być bardzo zachowawczym językiem, który zachował większość cech pragammajskiego (poza ilością przypadków, które się drastycznie zredukowały do sześciu, na co wskazują resztki wołacza w obu językach, a także obecność wołacza i ekwatywu w maszyjskim).

Także fonologicznie pranaumowski mógł zachować mocno system z pragammajskiego, zamieniając jednak opozycje dźwięczna-bezdźwięczna opozycją przydechu.

Przypisy

  1. ↑ Proces ten jednak działał już po rozpadzie wspólnoty - w naumowskim dawne *uħ dało ar, ale w gowojskim dało uer. Natomiast *uz w obu językach dało ar.
Źródło: „https://jezykotw.webd.pl/w/index.php?title=Języki_naumowskie&oldid=55661”