Języki naumowskie

Języki naumowskie (nau. rér naumåzu iknaur, gow. róre naumåsos/howsos iknúr, psd. nāmefe zagata) to niewielka rodzina języków gammajskich. W jej skład wchodzą język naumowski oraz język gowojski. Uważa się, że pochodzą od pranaumowszczyzny.

Okres spólnoty pranaumowskiej nie trwał zbyt długo, oba języki oddzieliły się dosyć szybko. Zdążyły jednak wykształcić razem swoje wyjątkowe, odróżniające od innych języków gammajskich. Te cechy to między innymi:

• rozszerzenie pragammajskich *i *u do *e *o;
• rotacyzm pragammajskich *z *ħ;
• przejście pragammajskiego *ū w /y/ (innowacja nie tylko naumowskich, ale przejście /u/ > /y/ tyczy się całego rejonu)
• drastyczne uproszczenie deklinacji pragammajskiej (trzy przypadki w naumowskim, cztery w gowojskim);
• zanik harmonii samogłoskowej;
• nowy sposób tworzenia liczby mnogiej partykułą re;
• obecność czasownika chcieć;
• rozbudowany system przedimków;
• rozwój nowego czasu przeszłego, tzw. II lub krótkiego;
• tworzenie liczebników zbiorowych za pomocą pranaumowskiego eh- (które dało e- w gowojskim i zazwyczaj í- w naumowskim).

Języki te należą do grupy centralnej (z pragammajską zmianą [ɣ] > [ŋ]). Zachowanie nagłosowej gammy w gowojskim jest wtórne, po długim rozwoju *gh > *ŋ > *nn > *h > *gh. Samodzielne [ŋ] jednak przetrwało tylko w gowojskim w wygłosie.

Języki te nie są obecnie zrozumiałe. Są bardzo odległe fonetycznie też od innych gammajskich, ciężko nawet ustalić który pod względem fonetyki jest bardziej zachowawczy: naumowski czy gowojski. Główne różnice fonetyczne między nimi to:

• w gowojskim pranaumowskie *o stało się *ʷe, które potrafiło bardzo mocno zmienić spółgłoski, zaś pranaumowskie *å stało się nowym *o. Obie te samogłoski nie zmieniły brzmienia w każdej pozycji w naumowskim, przynajmniej do początku redukcji;
• naumowski utracił początkowo dźwięczne spółgłoski, zamienił je bezdźwięcznymi gieminatami które dawały różne efekty w zależności od pozycji, natomiast gowojski zostawił *b *d *g *z bez zmian;
• pierwotnym efektem rotacyzmu *ħ było /ʁ~ʀ/, połączyło się ono z /r/ w wczesnym naumowskim, ale dużo później w gowojskim (stąd brak protezy wokalicznej);
• gowojski zamienił pranaumowskie *ll w większości pozycji na *gl. Naumowski je po prostu skrócił (zaś *l dało *ł);
• naumowski przeprowadził ściągnięcia pewnych grup samogłosek z spółgłoskami, czego nie doświadczył gowojski;
• gowojski połączył wszystkie nagłosowe gieminaty w [ɣ] (prócz *ck-, które wcześniej stało się [x]), w naumowskim gieminaty w nagłosie dawały różne efekty (w praktyce było to skrócenie płynnych i nosowych i spirantyzacja obstruentów);
• gowojski przeprowadził silną nasalizacje samogłosek, naumowski nie utworzył nosówek;
• naumowski odbył dwie palatalizacje, które dotyczyły wszystkich spółgłosek, gowojski miał tylko jedną i wpłynęła jedynie na welarne i krtaniowe (razem z labializowanymi odmianami);
• akcent w naumowskim jest ruchomy i ciężko przewidywalny. W gowojskim jest stały i prawie zawsze pada na drugą sylabę.

Jeżeli chodzi o deklinacje, to jest bardziej archaiczna w gowojskim (celownik i więcej rodzaji deklinacji, wymiany głosek), zaś koniugacja wydaje się być bardziej zachowawcza w naumowskim.

Drzewo rodziny

• pragammajski (†)
  • prangammajski (†)
    • pranaumowski (†)
      • naumowski
      • gowojski

Refleksy spółgłosek pragammajskich

Naumowski

PG	nagłos	śródgłos	wygłos
p	p, pɕ	b, bʑ	f
t	t͡s, t͡ɕ		s
k	k, ʃ, t͡ʃ	g, ʒ, d͡ʒ	x
q	x, ɕ, ʃ	k, ʃ, t͡ʃ	ːk
b	f, ɕ	p, pɕ	ːp
d	ʂ	s, ɕ	ːs
g	x, ɕ, ʃ	k, ʃ, t͡ʃ	ːk
f	f, ɕ	Vː	Ø
θ	t, c	d, ɟ	s
s	s, ɕ	z, ʑ	Ø
ħ	r, rʲ
h	ˈɣ, ˈʒ	ˈVː	ˈː
ð	ʂ	t, c	ːt
z	r, rʲ
ɣ~ŋ	n, ɲ, ːŋ , ːɲ	kn, kɲ~cɲ	ŋk
m	m, mɲ
mː	m, mɲ	ːm, ːmɲ
n	n, ɲ
nː	n, ɲ	ːn, ːɲ
r	r, rʲ
rː	r̥, rʲ	ːr, ːrʲ
l	w, ʎ
lː	l, ʎ
j	j	Vː	j
jː	d͡z, d͡ʑ		d͡z~z
w	v, ʑ	Vː	v
wː	ɣ, j, ʒ

Gowojski

PG	"zwykłe"	po labjalizacji	wygłos
p	p	pf	f
t	t͡s, ʃ	sf	s
k	k, t͡ʃ	p, t	x
q	x, ʃ, ¹k, ¹ʃt͡ʃ	f, þ, ¹p, ¹st	¹k
b	b	bv	v
d	z	w	l
g	g, d͡ʒ	b, d	ɣ
f	f	ʍ	Ø
θ	t, þ	þ	s
s	s	ʍ	Ø
ħ	ɹ	ɹ	ɹ
h	ɣ, j	ʍ, f	Ø
ð	d, ð	ð	z
z	ːɹ	ɹ	ːɹ
ɣ~ŋ	ɣ, kn	ɣ, km	ːŋ
m	m	w	˜
mː	ɣ, ¹m	ɣ, ¹w
n	n	m
nː	ɣ, ¹n	ɣ, ¹m
r	ːɹ	ɹ	ːɹ
rː	ɣ, ːɹ	ɣ, ¹ɹ
l	l	ɫ	Ø
lː	gl	gɫ	¹l
j	j	w	j
jː	d͡z	zv	z
w	v	w	v
wː	ɣ, ʒ	v, ð	ɣ

• (¹) oznacza, że nie dochodzi do wydłużenia pod akcentem

Naumowskie a konserwatywność

Zazwyczaj uważa się języki naumowskie za mało konserwatywne (zwłaszcza naumowski) z powodu licznych zmian fonologicznych, wyrównań oraz uproszczeń fleksji i aglutynacji (to ostatnie nie jest aż tak drastyczne w gowojskim). Jednak wskazuje się, że ich przodek - pranaumowski - mógł być bardzo zachowawczym językiem, który zachował większość cech pragammajskiego (poza ilością przypadków, które się drastycznie zredukowały do pięciu, na co wskazują resztki wołacza w obu językach).

Także fonologicznie pranaumowski mógł zachować mocno system z pragammajskiego, zamieniając jednak opozycje dźwięczna-bezdźwięczna opozycją przydechu:

		Wargowe	Zębowo-dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Gardłowe
Nosowe		m	n		ŋ~kⁿ
Zwarte	przydechowe	pʰ	tʰ		kʰ
	bezprzydechowe	p~b	t~d		k~g
Afrykaty	przydechowe		tsʰ	tʃ
	bezprzydechowe		ts
Szczelinowe		f	s		x	h
Półsamogłoski		ʋ		j	ɣʷ
Płynne			r l		ʀ