Języki naumowskie
Języki naumowskie (nau. rér naumåzu iknaúr, gow. róre howsos iknúr) to niewielka rodzina języków gammajskich. W jej skład wchodzą język naumowski oraz język gowojski. Uważa się, że pochodzą od pranaumowszczyzny.
Okres spólnoty pranaumowskiej nie trwał zbyt długo, oba języki oddzieliły się dosyć szybko. Zdążyły jednak wykształcić razem swoje wyjątkowe, odróżniające od innych języków gammajskich. Te cechy to między innymi:
- rozszerzenie pragammajskich *i *u do *e *o;
- rotacyzm pragammajskich *z *ħ;
- przegłos pragammajskiego *uu do [y];
- drastyczne uproszczenie deklinacji pragammajskiej (trzy przypadki w naumowskim, cztery w gowojskim);
- zanik harmonii samogłoskowej;
- nowy sposób tworzenia liczby mnogiej partykułą re;
- obecność czasownika chcieć;
- rozbudowany system przedimków;
- rozwój nowego czasu przeszłego, tzw. II lub krótkiego;
- tworzenie liczebników zbiorowych za pomocą pranaumowskiego eh- (które dało e- w gowojskim i zazwyczaj í- w naumowskim).
Języki te należą do grupy centralnej (z pragammajską zmianą [ɣ] > [ŋ]). Zachowanie nagłosowej gammy w gowojskim jest wtórne, po długim rozwoju *gh > *ŋ > *nn > *h > *gh. Samodzielne [ŋ] jednak przetrwało tylko w gowojskim w wygłosie.
Języki te nie są obecnie zrozumiałe. Są bardzo odległe fonetycznie też od innych gammajskich, ciężko nawet ustalić który pod względem fonetyki jest bardziej zachowawczy: naumowski czy gowojski. Główne różnice fonetyczne między nimi to:
- w gowojskim pranaumowskie *o stało się *ʷe, które potrafiło bardzo mocno zmienić spółgłoski, zaś pranaumowskie *å stało się nowym *o. Obie te samogłoski nie zmieniły brzmienia w każdej pozycji w naumowskim, przynajmniej do początku redukcji;
- naumowski utracił początkowo dźwięczne spółgłoski, zamienił je bezdźwięcznymi gieminatami które dawały różne efekty w zależności od pozycji, natomiast gowojski zostawił *b *d *g *z bez zmian;
- gowojski zamienił pranaumowskie *ll w większości pozycji na *gl. Naumowski je po prostu skrócił (zaś *l dało *ł);
- naumowski przeprowadził ściągnięcia pewnych grup samogłosek z spółgłoskami, czego nie doświadczył gowojski;
- gowojski połączył wszystkie nagłosowe gieminaty w [ɣ] (prócz *ck-, które wcześniej stało się [x]), w naumowskim gieminaty w nagłosie dawały różne efekty (w praktyce było to skrócenie płynnych i nosowych i spirantyzacja obstruentów);
- gowojski przeprowadził silną nasalizacje samogłosek, naumowski nie utworzył nosówek;
- naumowski odbył dwie palatalizacje, które dotyczyły wszystkich spółgłosek, gowojski miał tylko jedną i wpłynęła jedynie na welarne i krtaniowe (razem z labializowanymi odmianami);
- akcent w naumowskim jest ruchomy i ciężko przewidywalny. W gowojskim jest stały i prawie zawsze pada na drugą sylabę.
Jeżeli chodzi o deklinacje, to jest bardziej archaiczna w gowojskim (celownik i więcej rodzaji deklinacji, wymiany głosek), zaś koniugacja wydaje się być bardziej zachowawcza w naumowskim.
Spis treści
Drzewo rodziny
- pragammajski (†)
- prangammajski (†)
- pranaumowski (†)
- naumowski
- gowojski
- pranaumowski (†)
- prangammajski (†)
Porównanie wybranych wyrazów
| Pragamajski | Pranaumowski | Naumowski | Gowojski |
|---|---|---|---|
| taghii
/'taɣiː/ |
cåkni
/'t͡sɒkni/ |
cåkne
/'t͡sɔ̞knə/ |
cokní
/t͡sɔ'kniː/ |
| ghamma
/'ɣamːa/ |
nnåmmå
/'nːɒmːɒ/ |
naumå
/näʊ̯'mɔ̞/ |
how
/'ɣɔw/ |
| aaħrriim
/'aːħrːiːm/ |
rarrim
/'rarːim/ |
raíŕim
/'räɪ̯rʲim/ |
ärári
/æ'ɹäːɹi/ |
| zuumak
/'zuːmak/ |
rumåk
/'rʉmɒk/ |
ŕümåch
/rʲy'mɔ̞x/ |
ärümoch
/æ'ɹymɔx/ |
| hazru
/'hazru/ |
hårro
/'hɒrːɔ/ |
ghaúru
/'ɣäʊ̯ru/ |
hora̋
/ɣɔ'ɹæː/ |
Refleksy spółgłosek pragammajskich
Naumowski
| PG | nagłos | śródgłos | wygłos |
|---|---|---|---|
| p | p, pɕ[1] | b, bʑ[1] | f |
| t | t͡s, t͡ɕ [1] | s | |
| k | k, ʃ[1], t͡ʃ[2] | g, ʒ[1], d͡ʒ[2] | x |
| q | x, ɕ[1], ʃ[2] | k, ʃ[1], t͡ʃ[2] | ːk |
| b | f, ɕ[1] | p, pɕ[1] | ːp |
| d | ʂ | s, ɕ[1] | ːs |
| g | x, ɕ[1], ʃ[2] | k, ʃ[1], t͡ʃ[2] | ːk |
| f | f, ɕ[1] | Vː[3] | Ø |
| θ | t, c[1] | d, ɟ[1] | s |
| s | s, ɕ[1] | z, ʑ[1] | Ø |
| ħ | r, rʲ[1] | ||
| h | ˈɣ, ˈʒ[2] | ˈVː[3] | ˈː |
| ð | ʂ | t, c[1] | ːt |
| z | r, rʲ[1] | ||
| ɣ~ŋ | n, ɲ[1], ːŋ [4], ːɲ [5] | kn, kɲ~cɲ[1] | ŋk |
| m | m, mɲ[1] | ||
| mː | m, mɲ[1] | ːm, ːmɲ[1] | |
| n | n, ɲ[1] | ||
| nː | n, ɲ[1] | ːn, ːɲ[1] | |
| r | r, rʲ[1] | ||
| rː | r̥, rʲ[1] | ːr, ːrʲ[1] | |
| l | w, ʎ[1] | ||
| lː | l, ʎ[1] | ||
| j | j | Vː[3] | j |
| jː | d͡z, d͡ʑ[1] | d͡z~z | |
| w | v, ʑ[1] | Vː[3] | v |
| wː | ɣ, j[1], ʒ[2] | ||
Gowojski
| PG | "zwykłe" | po labjalizacji | wygłos |
|---|---|---|---|
| p | p | pf | f |
| t | t͡s, ʃ[6] | sf | s |
| k | k, t͡ʃ[7] | p, t[7] | x |
| q | x[8], ʃ[7], ¹k, ¹ʃt͡ʃ[7] | f[8], þ[7], ¹p, ¹st[7] | ¹k |
| b | b | bv | v |
| d | z | w | l |
| g | g, d͡ʒ[7] | b, d[7] | ɣ |
| f | f | ʍ | Ø |
| θ | t, þ[9] | þ | s |
| s | s | ʍ | Ø |
| ħ | ːɹ | ɹ | ːɹ |
| h | ɣ, j[7] | ʍ, f[7] | Ø |
| ð | d, ð[9] | ð | z |
| z | ːɹ | ɹ | ːɹ |
| ɣ~ŋ | ɣ[10], kn[11] | ɣ[10], km[11] | ːŋ |
| m | m | w | ˜[12] |
| mː | ɣ[10], ¹m | ɣ[10], ¹w | |
| n | n | m | |
| nː | ɣ[10], ¹n | ɣ[10], ¹m | |
| r | ːɹ | ɹ | ːɹ |
| rː | ɣ[10], ːɹ | ɣ[10], ¹ɹ | |
| l | l | ɫ | Ø |
| lː | gl | gɫ | ¹l |
| j | j | w | j |
| jː | d͡z | zv | z |
| w | v | w | v |
| wː | ɣ, ʒ[7] | v, ð[7] | ɣ |
- (¹) oznacza, że nie dochodzi do wydłużenia pod akcentem
Przypisy
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 1,26 1,27 1,28 1,29 1,30 1,31 1,32 1,33 1,34 1,35 w wyniku zmiękczenia w pierwszej palatalizacji
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 w wyniku zmiękczenia w drugiej palatalizacji
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Vː oznacza, że doszło do ściągnięcia dwóch samogłosek wokół
- ↑ z pragammajskiej grupy *ngh
- ↑ z pragammajskiej grupy *ngh i palatalizowane
- ↑ po [a]
- ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 po palatalizacji
- ↑ 8,0 8,1 w nagłosie
- ↑ 9,0 9,1 przed R (*l, *r, *rr)
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 w naglosie
- ↑ 11,0 11,1 w śródgłosie
- ↑ Znak ˜ oznacza nasalizacje, która obecnie jednak zaginęła. Jej śladem są krótke wygłosowe samogłoski, ponieważ ustne odpowiedniki wypadły w tej pozycji, zaś nosowe przetrwały i dopiero potem uległy denasalizacji
