Język olseski

Język olseski Hafănz Ołéṕes
Sposoby zapisu:	olseski
Typologia:	aglutynacyjno-analityczno-fleksyjny SOV
Faktycznie
Utworzenie:	Pluur w 2015 (pierwszy zamysł)
Najnowsza wersja:	4
Kody
Conlanger–1	ol., ols.
W Kyon
Używany w :	Monarchia Olsów Olsenia Surd Rubania Szyszenia
Klasyfikacja:	Języki oldyjskie Języki południowooldyjskie Języki olsesko-rubańskie Języki olseskie Język olseski
Przykład
Kraby (J. Kaczmarski) Tedá slósab sokyḱ óf́a sitéb, xe kóną á jef́ipa tilosis, yk pą̆ra ny kágjazux túg sóstra. Tis snor kitĕmŏx epą. Kónax túg e fróht ąhuránis, takár ątŭték, yk afŏztíx vit, sul áltár janvína hépą̆r tedá slósab ny fezepázexpite tedá týtýfjab tatí...
Lista conlangów

Zobacz też słownik tego języka.

Język olseski (ols. Hafănz Ołéṕes , dosł. mowa olseska) - sztuczny język utworzony na potrzeby Kyonu. Język jest aglutynacyjno-analityczno-fleksyjny. Jako ojczysty używany przez Olsów żyjących na terenie Monarchii Olseskiej. Poza Olsami język ten jest linguą francą Wschodu Kyonu, wykorzystywany w handlu, polityce i kulturze. Jest językiem urzędowym Olsenii, Surdu, Rubanii oraz Szyszenii.

Fonetyka

Język olseski posiada 6 samogłosek, jeden dyftong oraz 26 spółgłosek.

Samogłoski

Język olseski posiada 6 samogłosek. Nie występuje iloczas, za to rozbudowany jest system akcenturacji.

	Przednie	Środkowe	Tylne
Przymknięte	i i		ɯ y u u
Średnie	e̞ e		o̞ o
Otwarte		a a

Uwagi:

• [ɯ] w niektórych dialektach jest wymawiana jak: [ɤ]
• [e̞] jest samogłoską średnią przednią niezaokrągloną
• [o̞] jest samogłoską średnią tylną niezaokrągloną

Dyftong

W języku olseskim występuje jeden dyftong naturalny. Jest nim [ãɯ̯̃], który zapisywany jest znakiem ą. Poza tym w języku występują połączenia między dowolną samogłoską, a półsamogłoską (tj.: [w], [j] oraz [ɰ^l]).

Akcenturacja

Akcent w języku olseskim jest toniczny, z tym, że oprócz tonu występuje także nacisk na ową sylabę. Akcent ma cechę dystynktywną (aťá [ʔat'á] - owca, aťa ['ʔat'a] - nim, prepozycjonał zaimka on). W języku olseskim istnieją trzy rodzaje sylab: neutralna, wyższa (akutowa) oraz niższa (brewisowa).

Akcent neutralny

Akcent neutralny pada na drugą od końca sylabę (akcent dynamiczny, paroksytoniczny). Jest to akcent domyślny, często stosowany w zapożyczeniach i sporej grupie wyrazów olseskich. Akcentu neutralnego nie zapisuje się w łacince, zaś w IPA-ie przez apostrof przed sylabą akcentowaną.

Akcent akutowy

Akcent akutowy (wyższy) wymawiany jest z zauważalnie wyższym tonem. W IPA-ie jak zaznaczany akutem na samogłoską akcentowaną [á]. Zapis w łacince także stosuje akut.

Akcent brewisowy

Akcent brewisowy (niższy) wymawiany jest jako dyftong dwu tych samych samogłosek, ze spadającym tonem. Akcent ten podobny jest do cyrkumfleksu [1] w antycznej grece (przykład z γῆ). W IPA-ie zaznaczany: ă [á͜à]. Dla dyftongu ą̆ następująco [ã́͜ã̀ɯ̯̃]. W łacince zapisuje się go brewisem nad samogłoską.

Harmonia akcentowa

W języku olseskim występuje harmonia akcentowa. Pierwszą zasadną harmonii jest to, że sylaba wygłosowa kończy się przeciwnym akcentem do sylaby nagłosowej (przeciwnymi względem siebie akcentami są akcenty: akutowy i brewisowy). Dawniej prawo te było sztywne, a obecnie ma zastosowanie do kilku form gramatycznych. Rozłożenie akcentu wpływa na dobór końcówek (trzy rodzaje końcówek) m. in. czasowników. Zasady stosowania końcówek są w dialektach częściowo są wymieszane, a niektóre wyrazy mogą posiadać dwie, a nawet trzy formy poprawne.

Spółgłoski

		Wargowe	Zębowe	Dziąsłowe	Retrofleksyjne	Podniebienne	Miękkopodniebienne	Miękkopodniebienno-wargowe
Nosowe		m m	n̪ n
Zwarte	bezdźwięczne	p p	t̪ t				k k	kʷ kü
	dźwięczne	b b	d̪ d				g g
	ejektywne	pʼ ṕ	t̪ʼ ť				kʼ ḱ
Szczelinowe	bezdźwięczne	f f	s~z s	ʃ~ʒ x			x h	xʷ hü
	ejektywne	ⱱ̊ʼ~fʼ f́	sʼ ś
Aproksymanty		w v				j j	ɰl~ʟ̞ w
Drżące			r~ɼ̊ r
Boczne	szczelinowe		ɬ~ɮ ł		ꞎ̬ z
	aproksymanty		l̪ l

Uwagi:

• [ⱱ̊ʼ] jest spółgłoską uderzeniową wargowo-zębową ejektywną
• [ɰ^l] jest spółgłoską półotwartą miękkopodniebienną z modulacją boczną
• [ɼ̊] jest spółgłoską drżącą dziąsłową podniesioną bezdźwięczną
• [ꞎ̬] jest spółgłoską boczną szczelinową retrofleksyjną dźwięczną

Allofony spółgłosek według ich położenia:

• Zachowanie spółgłosek w otoczeniu [ꞎ̬]:
  • [n] → [ɳ]
  • [t] → [ʈ]
  • [d] → [ɖ]
  • [tʼ] → [ʈʼ]
  • [s] → [ʐ]
  • [sʼ] → [ʂʼ]
  • [r] → [ɻ]
• Zachowanie się /r/:
  • nagłos: [ɼ̊]
  • sąsiedztwo spółgłosek bezdźwięcznych i ejektywnych: [ɼ̊]
  • sąsiedztwo spółgłosek dźwięcznych: [r]
  • wygłos: [r]
• Zachowanie się /s/:
  • sąsiedztwo spółgłosek dźwięcznych oraz między samogłoskami: [z]
  • inne: [s]
• Zachowanie się /ʃ/:
  • sąsiedztwo spółgłosek dźwięcznych oraz między samogłoskami: [ʒ]
  • inne: [ʃ]
• Zachowanie się /ɬ/:
  • sąsiedztwo spółgłosek dźwięcznych oraz między samogłoskami: [ɮ]
  • inne: [ɬ]
• Zachowanie się /ɰ^l/:
  • spółgłoska waha się między [ɰ^l], a [ʟ̞]
• Zachowanie się /ⱱ̊ʼ/:
  • spółgłoska waha się między [ⱱ̊ʼ], a [fʼ]

Upodobnienia spółgłoskowe

W języku olseskim często dochodzi do nagłosowych zmian rdzenia. Najczęściej zachodzi lenicja. Dużo rzadziej występuję udźwięcznienia, ubezdźwięcznienia, czy ubezejektywnienia. Lenicja zachodzi m.in.: przy odmianie przymiotnika, czy przy słowotwórstwie.

Lenicja

Przed lenicją	Po lenicji
p	f
t	s
k	h
kü	hü
f	∅
s	f
x	s j
h	x w
hü	w
v	∅
j	∅
w	∅

Uwagi:

• dwa warianty lenicji z x oraz h pochodzą ze zlania się dwu wcześniejszych lenicji
• ∅ oznacza usunięcie spółgłoski, poza zaimkami dzierżawczymi, gdyby wymuszało to rozziew dwóch samogłosek: nie hasą̆ŏlux, a hasą̆jŏlux

Zapis

Oryginalnym zapisem język olseskiego jest pismo olseskie, jednak najczęściej zapisuje się go łacinką.

Pismo olseskie

Pismo olseskie jest pismem alfabetycznym i w znacznej mierze funkcyjnym (ang.: [Featural writing system]).

Samogłoski i dyftong
Łacinka	Pismo olseskie
A
Á
Ă
E
É
Ĕ
I
Í
Ĭ
O
Ó
Ŏ
U
Ú
Ŭ
Y
Ý
Y̆
Ą
Ą́
Ą̆

Spółgłoski
Łacinka	Pismo olseskie
M
N
P
T
K
Kü
B
D
G
Ṕ
T́
Ḱ
F
S
X
H
Hü
F́
Ś
R
L
Z
Ł
V
J
W

Spacja

Łacinka

W zapisie języka olseskiego alfabetem łacińskim wykorzystuje się następujące litery:

A Á Ă B D E É Ĕ F F́ G H HÜ I Í Ĭ J K Ḱ KÜ L Ł M N O Ó Ŏ P Ṕ R S Ś T T́ U Ú Ŭ V W X Y Ý Y̆ Z
a á ă b d é ĕ f f́ g h hü i í ĭ j k ḱ kü l ł m n o ó ŏ p ṕ r s ś t ť u ú ŭ v w x y ý y̆ z

Gramatyka

Czasownik

W języku olseskim czasownik jest najbardziej rozbudowaną fleksyjnie częścią mowy. Odmienia się przez czasy, tryby, osoby (jednakowoż przez liczby) oraz przeczenie. Ponad to posiada formę bezokolicznika, formę rozkaźnikową oraz stronę bierną w czasie przeszłym. Odmiana przez czasy, osoby oraz przeczenie realizowana jest aglutynacyjnie, jednak większość trybów wyrażana jest partykułami. Przeczenia oraz osoby są doklejane w formie przedrostków, zaś czasy końcówek (przyrostków).

Bezokolicznik

Bezokolicznik w języku olseskim posiada trzy końcówki, od których często zależą dalsze odmiany czasownicze.

	Akcent akutowy	Akcent brewisowy	Akcent neutralny
Bezokolicznik	-á	-ă	-a

Czas

Końcówki czasów posiadają trzy formy - zależne od akcentu rdzenia (dodaje się je po uprzednim usunięciu końcówki bezokolicznika). Głównymi zasadami, które kierują wyborem końcówki są:

• Jeżeli bezokolicznik jest pod akcentem akutowym (-á), to czasownik przyjmuje końcówkę akcentu akutowego: sixá chwytać, sixí chwyta
• Jeżeli nagłosowa sylaba rdzenia czasownika jest pod akcentem brewisowym, to czasownik przyjmuje końcówkę akcentu akutowego: klăka dać, klăkí daje
• Jeżeli bezokolicznik jest pod akcentem brewisowym (-ă), to czasownik przyjmuje końcówkę akcentu brewisowego: supă przejmować się, supăs przejmował(a) się
• Jeżeli nagłosowa sylaba rdzenia czasownika jest pod akcentem akutowym, to czasownik przyjmuje końcówkę akcentu brewisowego: ábja szumieć, ábjăs szumiał(a)
• Jeżeli cały rdzeń nie posiada ani akcentu akutowego, ani brewisowego, to czasownik przyjmuje końcówkę neutralną: kydyla żegnać, kydylis żegnał(a)
• Jeżeli ani nagłos, ani wygłos rdzenia czasownika (w rdzeniach trój- i więcej sylabowych) nie jest pod akcentami akutowym, ani brewisowym, to czasownik przyjmuje końcówkę neutralną: hasíla bronić, hasílis bronił(a)

Czas nieprzeszły

Czas nieprzeszły używany jest do wyrażania zdarzeń i stanów nieprzeszłych, to jest teraźniejszych i przyszłych. Czas ten opisuje też prawdy naturalne.

	Akcent akutowy	Akcent brewisowy	Akcent neutralny
Czas nieprzeszły	-í	-ă	-ą

Czas przeszły czynny

Czas przeszły czynny wyraża czynności przeszłe dokonane i niedokonane, odpowiadające polskiej stronie czynnej. Można od niego tworzyć imiesłowy.

	Akcent akutowy	Akcent brewisowy	Akcent neutralny
Czas przeszły czynny	-ék	-ăs	-is

Czas przeszły bierny

Czas przeszły bierny wyraża czynności przeszłe, odpowiadające polskiej stronie biernej. Jako jedyny tworzy (tylko) stronę bierną. Można od niego tworzyć imiesłowy.

	Akcent akutowy	Akcent brewisowy	Akcent neutralny
Czas przeszły bierny	-vá	-vă	-jis

Przeczenie

Czasowniki olseskie posiadają także trzy formy przedrostków przeczących, zależnych od akcentu. W tym przypadku przedrostek przeczenie przyjmuje formę akcentu nagłosowej sylaby rdzenia czasownika.

	Akcent akutowy	Akcent brewisowy	Akcent neutralny
Przeczenie	í(r)- /	hüŏ(z)- /	ha(z)- /

• Przeczenie umieszcza się przed przedrostkiem osobowym (jeśli występuje): wymsá budzić się, hasewymsék nie obudziłeś się
• Formę ze spółgłoską stosuje się, gdy rdzeń, bądź przyrostek osoby rozpoczyna się samogłoską: níta czcić, íranítvă nie był czczony

Tryby

Tryby w języku olseskim wyraża się poprzez analityczne konstrukcje, złożone z partykuły na początku zdania, oraz czasownika na końcu zdania. Wyjątek stanowi tryb rozkazujący, który tworzony jest poprzez usunięcie końcówki bezokolicznika. W olseskim występuje 9 trybów. Część z nich posiada dość wąskie użycie. Tradycyjnie do trybów zalicza się także wyznaczniki dokonaności czasownika.

Tryb	Partykuła
Oznajmujący	∅
Rozkazujący	V:∅
Przypuszczający	se pąs
Proszący	pa
Nieświadka	łop
Wielokrotny	tis
Nawykowy	ruf
Ciągły	san
Dokonany	xe

Tryb oznajmujący

Tryb oznajmujący (indicativus) jest podstawową formą czasownika, wyraża myśli neutralne, obiektywne. W większości przypadków jest równoważny polskiemu trybowi oznajmującemu.

Tryb rozkazujący

Tryb rozkazujący (imperativus) wyraża rozkazy, nakazy. W części przypadków odpowiada polskiemu trybowi rozkazującemu. Imperativus jest tworzony poprzez usunięcie końcówki bezokolicznika.

Tryb przypuszczający

Tryb przypuszczający (conditionalis) wyraża przypuszczenia, wątpliwości, niezdecydowanie. W części przypadków odpowiada polskiemu trybowi przypuszczającemu. Conditionalis jest tworzony poprzez partykuły: se (w czasie nieprzeszłym) oraz pąs (w czasie przeszłym czynnym i przeszłym biernym).

Tryb proszący

Tryb proszący (opativus) wyraża prośby, życzenia. W części przypadków odpowiada polskiemu trybowi przypuszczającemu, oraz złożeniom typu: proszę (o)..., życzę ci.... Opativus jest tworzony poprzez partykułę pa .

Tryb nieświadka

Tryb nieświadka (auditivus) wyraża myśli pochodzące z drugiej ręki, formułuje dystans mówiącego. Odpowiada polskim konstrukcjom typu: jakoby..., rzekomo..., ponoć.... Auditivus jest tworzony poprzez partykułę łop .

Tryb wielokrotny

Tryb wielokrotny (iterativus) wyraża krotności czynności, podkreśla ponadczasowość procesu. Odpowiada polskim czasownikom wielokrotnym oraz konstrukcjom typu: na pewno.... Iterativus jest tworzony poprzez partykułę tis .

Tryb nawykowy

Tryb nawykowy (usitativus) podkreśla przyzwyczajenia i nawyki mówcy. W przypadku czasowników vă boleć (osobie mówiącej) oraz xísá boleć (osobie o której się mówi) użycie trybu nawykowego podkreśla, że jest to ból spowodowany przez długo trwającą chorobę. Odpowiada angielskiej konstrukcji used to, oraz polskim wyrażeniom typu: nawykłem..., jestem przyzwyczajonym do.... Usitativus jest tworzony poprzez partykułę ruf .

Tryb ciągły

Tryb ciągły (progressivus) podkreśla czynności w chwili mówienia. Stosowany głównie w czasie nieprzeszłym, rzadziej w czasach przeszłych. Odpowiada w znacznej części angielskim czasownikom continuous oraz formom niedokonanym polskich czasowników. Progressivus jest tworzony poprzez partykułę san .

Tryb dokonany

Tryb dokonany (perfectivus) podkreśla dokonaność czasownika, mówi o czynnościach skończonych, przerwanych. Stosowany głównie w czasach przeszłych. Odpowiada w znacznej części formom dokonanym polskich czasowników. Ponadto tryb dokonany może być stosowany razem z trybem rozkazującym - wtedy partykułę xe umieszcza się za czasownikiem. Zabieg ten wzmacnia wypowiedź, często stosowany jest w przekleństwach. Perfectivus jest tworzony poprzez partykułę xe .

Imiesłów

Imiesłowy w języku olseskim mogą być utworzone tylko od czasów przeszłych. Język olseski wyróżnia dwa rodzaje imiesłowów: czynny (pochodzący z czasu przeszłego czynnego) oraz bierny (z czasu przeszłego biernego).

Imiesłów czynny

Imiesłów czynny używany jest w odniesieniu do przedmiotu czynności, nazwy cechy odczasowniczej, rzadziej do czynności teraźniejszych. Ogólnie rzecz biorąc odpowiada polskim imiesłowom przymiotnikowym czynnym i biernym.

	Akcent akutowy	Akcent brewisowy	Akcent neutralny
Imiesłów przeszły czynny	-ék	-ăs	-is

Imiesłowy czynne tworzy się poprzez dołączenie do formy przeszłej czynnej czasownika:

• przed samogłoskami: h-
• zaś spółgłoski nagłosu rdzenia podlegają procesowi lenicji

Przykłady: być ejba → hejbis , chwytać sixá → fixék , przejmować się supă → fupăs .

Imiesłów bierny

Imiesłów bierny obecnie służy jedynie do wyrażania form bezosobowych.

	Akcent akutowy	Akcent brewisowy	Akcent neutralny
Imiesłów przeszły bierny	-vá	-vă	-jís

Imiesłowy bierne tworzy się poprzez dołączenie do formy przeszłej czynnej czasownika:

• przed samogłoskami: h-
• przed spółgłoskami: a- oraz spółgłoski nagłosu rdzenia podlegają procesowi lenicji

Warto zauważyć, że końcówka akcentu neutralnego przyjmuje formę -jís. Jest to spowodowane dawnym ściągnięciem form złożonych czasów (a za tym i imiesłowów) przeszłych biernych.
Przykłady:być ejba → hejbjís , chwytać sixá → afixvá , przejmować się supă → afupvă .

Przedrostki osobowe

Czasowniki olseskie domyślnie (to jest bez przedrostka osobowego) odpowiada trzeciej osobie liczby pojedynczej. Do odmienionego przez czasy czasownika można dodać dane zaimki, które pełnią tu funkcję przedrostka czasownika.

Osoba	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga	Liczba podwójna	Liczba zbiorowa
1.	ą(n)- /	są(n)- / fu(n)- /	wo(j)- /	am-
2.	se(t)- /	sno(r)- /	sna(n)- /	—
3.	a(ť)- / y(ḱ)- /	aťe(n)- / yḱe(n)- /	—	—

• Dwa przedrostki w pierwszej osobie liczby mnogiej rozróżniają my inkluzywne (z rozmówcą): są(n)- i my ekskluzywne (bez rozmówcy): fu(n)-
• Dwa przedrostki w trzeciej osobie liczb pojedynczej i mnogiej rozróżniają rodzaj męski: a(ť)-, aťe(n)- oraz żeński (w liczbie mnogiej używany do ogółu zbiorowości męsko-damskich): y(ḱ)-, yḱe(n)-
• Spółgłoska w nawiasie dodawana jest, jeżeli rdzeń czasownika rozpoczyna się samogłoską: ejba być, snanejbą wy dwoje/dwie jesteście
• Odmiana w liczbie podwójnej i zbiorowej jest ułomna - nie posiada wszystkich form osobowych

Tabela koniugacyjna

	Akcent akutowy	Akcent brewisowy	Akcent neutralny
Bezokolicznik	-á	-ă	-a
Czas nieprzeszły	-í	-ă	-ą
Czas przeszły czynny	-ék	-ăs	-is
Czas przeszły bierny	-vá	-vă	-jis
Przeczenie	í(r)- /	hüŏ(z)- /	ha(z)- /
Imiesłów przeszły czynny	-ék	-ăs	-is
Imiesłów przeszły bierny	-vá	-vă	-jís
Tryb rozkazujący	-V:∅
Tryb przypuszczający	se pąs
Tryb proszący	pa
Tryb nieświadka	łop
Tryb wielokrotny	tis
Tryb nawykowy	ruf
Tryb ciągły	san
Tryb dokonany	xe

Rzeczownik

Rzeczowniki w języku olseskim odmieniają się przez trzy przypadki, dwie liczby (szczątkowo dwie kolejne). Brak rozróżnienia rodzaju (poza rzeczownikami osobowymi, które rozróżniają płeć) i kategorii. Obecnie wyróżnia się dwie formy deklinacji: samogłoskowa i spółgłoskowa. Istnieje też mniejsza grupa rzeczowników odmieniana nieregularnie.
Przypadki:

• Mianownik (nominativus) służy do określania podmiotu w zdaniu, może też wyrażać zawołania, acz niektóre rzeczowniki posiadają osobne formy wołacza, np.: pĕrt król, pérti! królu!.
• Biernik (accusativus) służy do wyrażania dopełnień w zdaniu.
• Prepozycjonał (prepositionalis) służy do tworzenia wyrażeń przy- i poimkowych.

Liczby:

• Pojedyncza
• Mnoga
• Podwójna używana tylko w niektórych rzeczownikach, często posiada zmieniony rdzeń. Przez przypadki odmienia się tak jak liczba pojedyncza wg jednej z dwu regularnych deklinacji.
• Zbiorowa używana w jeszcze mniejszej liczbie rzeczowników, często posiada zmieniony rdzeń. Przez przypadki odmienia się tak jak liczba pojedyncza wg jednej z dwu regularnych deklinacji. Liczba zbiorowa określa ogólne, większe zbiory ludzi.

Deklinacja

	Deklinacja samogłoskowa		Deklinacja spółgłoskowa
	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
Mianownik	V	V:ą	C	-ą
Biernik	-x	V	-ux	-e
Perpozycjonał	-b	-z	-a	-ez

• V oznacza dowolną samogłoskę lub dyftong
• V:ą oznacza alternację dowolnej samogłoski lub dyftongu na ą
• C oznacza dowolną spółgłoskę

Lista słów z liczbą podwójną i/lub zbiorową

Wyraz polski	Wyraz olseski
	Liczba pojedyncza	Liczba podwójna	Liczba zbiorowa
Ucho	Kaz	Kázhaz	—
Oko	Lodz	Lodza	—
Sutek	Partă	Părt	—
Ręka	Porzó	Pŏrza	—
Dłoń	Tíza	Tĕz	—
Noga	Kanoť	Kăna	—
Kolano	Poküep	Păküa	—
Stopa	Objesá	Obés	—
Serce	Făma	—	—
Człowiek	Ejk	Ĕ	Éjh
Mężczyzna	Troz	Trŏ	Trosroz
Kobieta	Tyz	Ty̆	Tysy

Przymiotnik

Przymiotnik w języku olseskim pełni formę polskich: przymiotnika i przysłówka. Ta część mowy zawsze stoi za wyrazem określanym. Jeżeli stoi za rzeczownikiem, lub zaimkiem jest przymiotnikiem, jeżeli za czasownikiem jest przysłówkiem. Przymiotniki nie odmieniają się ani przez przypadki, ani przez liczby, ale stopniują się. Przymiotniki mogą być zaprzeczane przedrostkiem łe-

Stopniowanie

Stopniowanie jest realizowane przez doklejanie przedrostków i przyrostków. Język olseski zna cztery różne stopnie:

• Stopień równy
• Stopień wyższy
• Stopień najwyższy
• Stopień ekwatywny, który wyraża taką samą intensywność cechy: safăg dokładny, ehtísafăgul tak samo dokładny (jak)

Stopień	Końcówka
Równy	-gs -g -ḱ -ṕ -ṕes
Wyższy	-ul
Najwyższy	Reduplikacja + -ul
Ekwatywny	ehtí- + -ul

• Reduplikacja podlega procesowi lenicji nagłosu: prugs duży, wielki, prufrugsul największy.

Zaimek

Zaimki osobowe i dzierżawcze w języku olseskim odmieniają się przez trzy przypadki, od dwóch do czterech liczb, niektóre posiadają także rodzaje. Zaimki dzierżawcze w mianowniku mogą być dołączane są do nagłosu rzeczownika. Zaimki pytająco-nieokreślone odmieniają się przez przypadki. Pozostałe zaimki nie podlegają deklinacji, na przykład: e ten, krág tam, inaw? gdzie?, inus? kiedy?, pesn nic, vab nigdy, jeka zawsze, hüŏm wszyscy.

Zaimek pytająco-nieokreślony

	Ktoś, kto?	Coś, co?
Mianownik	fú	łitł
Biernik	túx	fil
Prepozycjonał	kútr	tib

Zaimek osobowy

	Mianownik				Biernik				Prepozycjonał
Osoba	Liczba pojedyncza	Liczba podwójna	Liczba mnoga	Liczba zbiorowa	Liczba pojedyncza	Liczba podwójna	Liczba mnoga	Liczba zbiorowa	Liczba pojedyncza	Liczba podwójna	Liczba mnoga	Liczba zbiorowa
1.	ą	woj	są fun	a	únĕx	wójŏx	sánĕx fúnŏx	ăx	una	wója	sana funa	ă
2.	set	sna	snor	—	sétŏx	snósnorŏx	snórŏx	—	seta	snóra	snora	—
3. to	hit	—	hitĕm		hítŏx	—	hitĕmŏx		hita	—	hitĕma
3. on	ať		aťĕm		aťŏx		aťĕmŏx		aťa		aťĕma
3. ona	yḱ		yḱĕm		yḱŏx		yḱĕmŏx		yḱa		yḱĕma

• Dwie formy w kolumnie 1. os. l. mn. odpowiadają my inkluzywnemu (z rozmówcą) — są oraz my ekskluzywnemu (bez rozmówcy) — fun

Zaimek dzierżawczy

Zaimek dzierżawczy w mianowniku może być doklejany do nagłosu rzeczowników, co często wymusza lenicję tegoż.

	Mianownik				Biernik				Prepozycjonał
Osoba	Liczba pojedyncza	Liczba podwójna	Liczba mnoga	Liczba zbiorowa	Liczba pojedyncza	Liczba podwójna	Liczba mnoga	Liczba zbiorowa	Liczba pojedyncza	Liczba podwójna	Liczba mnoga	Liczba zbiorowa
1.	hasą̆	hasw	hasą́ hasfu	ana	hás	hás	hás hás	an	has	hás	hás has	an
2.	xaxet	xahna	xasnor	—	xáx	xah	xás	—	xax	xah	xas	—
3. to	hah	—	hahit		háh	—	hah		hah	—	hah
3. on	haj		hajať		háj		haj		haj		haj
3. ona	haw		hawyḱ		háw		haw		haw		haw

Liczebnik

Język olseski stosuje dwunastkowy system liczenia.

Lista liczebników

Zapis dziesiętny	Zapis dwunastkowy	Liczebnik główny	Liczebnik porządkowy
0	0	hyv	hyḱ
1	1	sí	síḱ
2	2	fo	foḱ
3	3	küo	küoḱ
4	4	savt	savť
5	5	edé	edéḱ
6	6	af́á	af́áḱ
7	7	waw	wawḱ
8	8	krĭ fosavt	krĭḱ fosavť
9	9	xíx	xíś
10	Δ	vĕ fojdé	vĕḱ fojdéḱ
11	E	húd	húť
12	10	voj fof́á	vojḱ
13	11	voj-sí	voj-síḱ
14	12	voj-fo	voj-foḱ
15	13	voj-küo	voj-küoḱ
16	14	voj-savt savtsavt	voj-savť
17	15	voj-edé	voj-edéḱ
18	16	voj-af́á	voj-af́áḱ
19	17	voj-waw	voj-wawḱ
20	18	voj-krĭ voj-fosavt	voj-krĭḱ
21	19	voj-xíx	voj-xíś
22	1Δ	voj-vĕ	voj-vĕḱ
23	1E	voj-húd	voj-húť
24	20	fovoj	fovojḱ
25	21	fovoj-sí	fovoj-síḱ
36	30	küovoj	küovojḱ
37	31	küovoj-sí	küovoj-síḱ
48	40	savtvoj	savtvojḱ
49	41	savtvoj-sí	savtvoj-síḱ
60	50	edévoj	edévojḱ
61	51	edévoj-sí	edévoj-síḱ
72	60	af́ávoj	af́ávojḱ
73	61	af́ávoj-sí	af́ávoj-síḱ
84	70	wawvoj	wawvojḱ
85	71	wawvoj-sí	wawvoj-síḱ
96	80	krĭvoj	krĭvojḱ
97	81	krĭvoj-sí	krĭvoj-síḱ
108	90	xíxvoj	xíxvojḱ
109	91	xíxvoj-sí	xíxvoj-síḱ
120	Δ0	vĕvoj	vĕvojḱ
121	Δ1	vĕvoj-sí	vĕvoj-síḱ
132	E0	húdvoj	húdvojḱ
133	E1	húdvoj-sí	húdvoj-síḱ
144	100	kóz	kózḱ
145	101	kóz-sí	kóz-síḱ
269	1Δ5	kóz-vĕvoj-edé	kóz-vĕvoj-edéḱ
288	200	fokóz	fokózḱ
432	300	küokóz	küokózḱ
576	400	savtkóz	savtkózḱ
720	500	edékóz	edékózḱ
864	600	af́ákóz	af́ákózḱ
1000	6E4	af́ákóz-húdvoj-savt	af́ákóz-húdvoj-savť
1008	700	wawkóz	wawkózḱ
1152	800	krĭkóz	krĭkózḱ
1296	900	xíxkóz	xíxkózḱ
1440	Δ00	vĕkóz	vĕkózḱ
1584	E00	húdkóz	húdkózḱ
1728	1000	kyrá	kyráḱ
2000	11Δ8	kyrá-kóz-vĕvoj-krĭ	kyrá-kóz-vĕvoj-krĭḱ
10.000	5954	edékyrá-xíxkóz-edévoj-savt	edékyrá-xíxkóz-edévoj-savť
20.736	10.000	tydár	tydárḱ
248.832	100.000	fízan	fízanť
2.985.984	1.000.000	húsbar	húsbarḱ

• Liczebniki 8, 10 oraz 12 posiadają dwie formy, przy czym pierwsza jest oficjalna, druga mniej oficjalna, stosowana w codziennych rachunkach

Stopniowanie

Porządkowe liczebniki olseskie można stopniować, tak samo jak przymiotniki. Przyjmują te same przed- i przyrostki, na przykład liczebnik pierwszy síḱ : bardziej pierwszy síḱul , najbardziej pierwszy sísíḱul , tak samo pierwszy ehtísíḱul . Z powodu zakresu użycia stopień wyższy i najwyższy są w zasadzie nie używane w języku mówionym, czasami można je spotkać w języku pisanym. Stosowany jest stopień ekwatywny, szczególnie w odniesieniu do porównań oraz zajmowania miejsc ex æquo: ehtífoḱul ex æquo na drugim (miejscu).

Przyimek

Przyimki w języku olseskim prawie zawsze łączą się z trzecim przypadkiem - prepozycjonałem (niekiedy łączą się z biernikiem, jest to jednak bardzo ograniczona grupa, głównie odnosząca się do wyrażeń, niźli przyimków jako takich). Język ten precyzyjniej niż języki indoeuropejskie określa przyimki miejsca od czasu. Wymienia się trzy grupy przyimków:

• Przyimki miejsca: á do, ku, w stronę, hüan na, ág nad, sadár obok (nie styka się), tŭd pod, fuls przed, fál przez, íto przy (styka się), un w, kis pośród, ŏh z, syn za, tegó na przeciw.
• Przyimki czasu: loťár na końcu, rojár na początku, tedá po, físka przed, áltár podczas, flyn o.
• Przyimki pozostałe: fund dla, óf́a przeciw, vĕ z (czegoś zrobione, złożone), psăl z, uṕ bez, kjá od, fĭl przez (przyczyna).

Słowotwórstwo

Kategoria	Przedrostek	Przyrostek	Lenicja	Przykład	Uwagi
Narodowości	—	-e -i -ani -ăni	Czasami; dt. gł. narodowości Wschodu Kyonu	Olsowie Ołe Szomemowie Xomĕmi Rubanowie Rubani Kuokpowie Hüokpăni	—
Ojcowizno	—	y̆	Czasami; dt. gł. miejsc na Wschodzie Kyonu	Tjaanczyk Tjăny̆	—
Państwa	—	-e	Brak	Olsenia Ołe Rubania Rube	—
Osoby	—	-a -e -i -ą̆ -ad -ąg -b	Czasami	sekretarz, minister habúptomeka winowajca sŏre wolny (człowiek) fsy̆gi pasterz, pastuch hüanezą̆ kucharz ásigvad chrześcijanin áváptismąg wyznawca jokŏrb	1. Ta kategoria jest bardzo szeroka, dotyczy zarówno nazw wykonawców czynności, zawodów, przywar i td. 2. Kategoria osób jest bardzo plastyczna, może być urabiana od rzeczowników (sŏre), wyrazów zapożyczonych (habúptomeka), przymiotników (fsy̆gi), czy rzeczowników odczasownikowych (ásigvad, z tigva gotować). W przypadku tych dwu ostatnich bardzo często występuje nagłosowa lenicja.
Źwierzęta	—	męskie: -a -j -r żeńskie: -s -v	Brak	świnia kama / kams żyrafa féḱij / féḱis lew workowaty vilĕr / vilĕs jeleń olbrzymi, renifer kórda / kórdav	1. W przypadku końcówki -a mogą występować warianty toniczno-akcentowe, tj.: -á (bóbr olbrzymi furynjá ) -ă (wielbłądozwierz trútlă ). 2. Rozróżnienie rodzaju męskiego i żeńskiego jest zabiegiem dość archaicznym, obecnie obie formy są stosowane zamiennie.
Rzeczowniki odczasownikowe	á- ab- af- hé-	-ín	Często, dt. gł. przedrostków nigdy jednak niedt. hé-	wstydzić się snóha → áfnóh wstyd kłamać xéza → abséz kłamstwo pisać kámna → afhám pismo odpoczywać pą̆ra → hépą̆r odpoczynek żyć janvá → janvín życie	Przy tworzeniu rzeczowników odczasownikowych, poza dodaniem odpowiedniego przed- lub przyrostka należy usunąć końcówkę bezokolicznika.
Rzeczowniki odprzymiotnikowe	—	—	Często	—	Przy tworzeniu rzeczowników odprzymiotnikowych należy usunąć końcówkę przymiotnika. Często pojawiają się nieregularne wzrostki, pozostałość wyrównywania harmonii: -el- , -ex- , -or- , -ur- , -ať- , -iḱ- .
Czasowniki odrzeczownikowe	for- küa- vo-	-a	Brak	wiatr xís → forxísa wiać (wiatr) miasto krug → küakruga osiedlać się, zasiedlać krew hązan → vohązana krwawić	Przy tworzeniu czasowników odrzeczownikowych należy dodać zarówno jeden z trzech przedrostków, jak i dodać końcówkę bezokolicznika.

Składnia

Szykiem wyrazów w mowie Olsów jest SOV (Subject Object Verb). Przymiotniki są umieszczane za rzeczownikiem, który określają. Jeżeli przymiotnik umieszczony jest za czasownikiem, wtedy pełni funkcję przysłówka. Inne określenia czasownika, tj. okoliczniki znajdują się albo na początku zdania, albo rzadziej za czasownikiem. Niektóre części koniugacji czasownika, w formie partykuł, są umieszczane na początku zdania.

Konstrukcje

Konstrukcja kazać, nakazywać

Język olseski nie zna czasownika kazać, nakazać. W zamian tego stosuje się specjalną konstrukcję, z użyciem trybu rozkazującego. Konstrukcja ta pojawiła się w bajce Owca i konie: pl. co człowiek nakazuje robić koniom, ol. łitł ejk rére hók [co człowiek koń-A.pl. robić-imp.]. Aby zabronić (zakazać) czegoś, czasownik przyjmuje formę przeczącą.

Kazać, nakazać
podmiot (niekonieczny)	dopełnienie w bierniku	czasownik w trybie rozkazującym

Zakazać
podmiot (niekonieczny)	dopełnienie w bierniku	zaprzeczony czasownik w trybie rozkazującym

Konstrukcja dzierżawcza

W celu wyrażenia posiadania czegoś stosuje się albo zaimki dzierżawcze, doklejane do rzeczownika, albo poniższą konstrukcję z wokółimkiem fyl...ky , np.: Fyl Edé-Pamorąx Ky Affănzą

Konstrukcja dzieżawcza
fyl...ky	Rzeczownik w bierniku

Konstrukcja celownicza

Czasami, w celu odróżnienia dopełnienia używa się zamiast typowego biernika konstrukcję z wokółimkiem so...vyf .
Na przykład: klăka edarux (dać psa), a klăka so edarux vyf (dać psu).

Konstrukcja dzieżawcza
so...vyf	Rzeczownik w bierniku

Konstrukcja nadporównawcza

W przypadku porównań typu Świątynia Świątyń, mędrzec nad mędrcami i td. używa się spójki ul między oboma członami: Pvi Ul Pvi, vałtari ul vałtari. Oba rzeczowniki są w podstawowej formie (mianownik w liczbie pojedyńczej).

Konstrukcja nadporównawcza
...ul...	Rzeczowniki w mianowniku l. pojedyńczej

Konstrukcje trybowe

• Użycie trybu nawykowego w przypadku czasowników vă boleć (osobie mówiącej) oraz xísá boleć (osobie o której się mówi) podkreśla, że jest to ból spowodowany przez długo trwającą chorobę.
• Tryb dokonany może być stosowany razem z trybem rozkazującym - wtedy partykułę xe umieszcza się za czasownikiem. Zabieg ten wzmacnia wypowiedź, często stosowany jest w przekleństwach.

Przykładowe teksty

Tekst olseski	Tekst olseski łacinką	Tekst polski
	Aťá ny rérą Aťá huan símyla, in oxpŏs huŏfjŏgék, xe rére sagis: san síḱ rér ogax sokyk fásăs, san foḱ atăx prugs iťék, ny san kuoḱ ejkux atis hárg. Xe aťá á rérez pănzék: „Ruf ígsax ąvă, iną sagą, litl ejk rére hók.” Xe rérą prendék: „Aťá két, ruf ígsa fuvă infu san sagą ina tis ejk-ejk setoxpŏx kază, yk klánux fund aťa. Ny aťá oxpŏx huŏfjŏgí.” Inyḱ xe aťá hítox kétăs xe oxpŏ fál tătez fólăs.	Owca i konie (A. Schleicher) - olseski w wersji 3.0 Na wzgórzu owca, która nie miała wełny, zobaczyła konie; jeden ciągnął ciężki wóz, drugi dźwigał wielki ładunek, a trzeci wiózł szybko człowieka. Owca rzekła do koni: „Serce mnie boli, widząc, co człowiek nakazuje robić koniom”. Konie odpowiedziały: „Słuchaj, owco, serca nas bolą, kiedy widzimy, jak człowiek, pan, zabiera twoją wełnę na płaszcz dla samego siebie. I owca nie ma wełny”. Usłyszawszy to, owca pobiegła przez równinę.
	Kóną Tedá slósab sokyḱ óf́a sitéb, xe kóną á jef́ipa tilosis, yk pą̆ra ny kágjazux túg sóstra. Tis snor kitĕmŏx epą. Kónax túg e fróht ąhuránis, takár ątŭték, yk afŏztíx vit, sul áltár janvína hépą̆r tedá slósab ny fezepázexpite tedá týtýfjab tatí...	Kraby (J. Kaczmarski) Po ciężkiej walce z żywiołem kraby wypełzły na brzeg, aby odpocząć i zażyć odrobiny ciepła. Wy je zjadacie. Wrzuciłem tych parę krabów spowrotem, gdyż chciałem, aby zachowały wiarę, że istnieje w życiu odpoczynek po walce i szczęście po cierpieniu...
	Lulí set ejkux ejbą? Hfót e setŭtí sétŏx ąhüoḱą Hin xe oz Ikúśa ąrjanis Af́e ne fłándox res wojanék Ą ejkux e snotis Tis alaśťis, tis afy̆sék, tis aküăsék küoxyn Hasą̆xnékux aťínsăs, vărg tis awazis jeka Hfót e setŭtí sétŏx ąhüoḱą Hin aťŏx ág kuťvĕb ąnef́küĭjis Hfót e setŭtí sétŏx ąhüoḱą Hin aťŏx á vinób... Hin tis rojár wowazküenis sĕhan Ny xe aťŏx ątánzék hüeť. Ny ať vaṕes e aťejbis Ny lodzax vałterḱ e afjŏgék Küit xe fef lodzax e ąvahótis Ny xe ať á kuťvĕb yzávis Xe voz fyl hajaťămzą́x ky ąnisasăs Tis hajaťlodzax e ąsýnfăs Ny vakafúmis un fłándox e odí łiłi Sul hową únĕx snóhă syrá. Pănz, ą ejkux ejbą Pănz, lulí ejkux ąnejbą?	Ty człowiek jesteś? (Lao Che) Jeśli chcesz to Ci opowiem Jak się w Boga pobawiłem Otóż szliśmy lasem Ja tego człowieka prowadziłem On kluczył, milczał, po trzykroć upadał Znał me zamiary, jednak zawsze wstawał Jeśli chcesz to Ci opowiem Jak Go nad dołem pochyliłem Jeśli chcesz to ci opowiem Jak Mu w potylicę... Jak to wpierw postaliśmy obaj chwile A chwile później to już Go zabiłem. A taki był piękny I takie mądre miał oczy Potem to już te oczy zgasiłem A On w dół się stoczył Tył Jego głowy wybrałem, tych Jego oczu się bałem A teraz echo w tym lesie szydzi Ze ziemia nosić mnie się wstydzi. Powiedz, ja człowiek jestem Powiedz, czy ja człowiek jestem?
	Evpá Siset ty̆rŏḱ únĕx pănzék Vsa ejbą, un văbab amwazküenis Jus fénix fyl húfax ky amkéwątăs Ny abábjín fyl hútĕ ky łertis Apănzék: lulí evpáx hasesaga Evpá e hüŏmux kĕhüí Jus hazamhasílą Ăx toḱágux piṕes inadĭją Jus amjemą, evpá sewí Izi snóma xotimṕ ítíbă Komą́ sewí, sewí, sewí Fríka hítŏx hazyzŭldą Hf́ót hójt sejemą łibg Ny krág ąjemą łibg Komą́ sewí, sewí, sewí Ny fsy̆x piṕes amejbą.	L’estaca (Pal) (Ll. Llach, wg tłumaczenia Agnieszki Rurarz) Stary Sizet kiedyś mówił mi - staliśmy w bramie, był świt, gdyśmy czekali na słońca wschód i samochodów rósł szum. Mówił: czy muru nie widzisz? Wszystkich nas trzyma ten mur Gdy nie będziemy bronić się Zagrodzi nam każdą z dróg Gdy uderzymy, runie mur Nie może przecież wiecznie trwać Na pewno runie, runie, runie Nie pozostanie po nim ślad Jeśli uderzysz mocno tu A ja uderzę mocno tam Na pewno runie, runie, runie I wolny będzie każdy z nas
	Féḱij (Giraffa camelopardalis) resafux kjá vą̆nküa féḱ ejbą. Hit un Áfrikeb janví. Plik:Fékij ols.mp3 Łírda (Acinonyx) łetux fyl resafux jĭmibabeṕ ky kjá vą̆nküa sĕrḱ (Felidae) ejbą. Tixĭz e un Áfrikeb ny un Ásjeb janví. Plik:Łírda ols.mp3 Kórda (Rangifer tarandus) resafux kofŏṕes kjá vą̆nküa kórdaḱ (Cervidae) ejbą. Hit tysth un anihowa (lef́égs un kobib hḱysyn un Sverigeb janví). Plik:Kórda ols.mp3 Idýr (Capreolus) łetux fyl resafux kofŏṕes ky kjá vą̆nküa kórdaḱ (Cervidae) ejbą. Hit tysth un Kaxúbeb janví. Plik:Idýr ols.mp3	Żirafa (Giraffa camelopardalis) – to je wiôldżi susk z rodzëznë żirafòwatëch. Òna żëjë w Africe. Gepard (Acinonyx) - to je szlach rabùsznëch susków z rodzëznë kòtowatëch (Felidae). Ten zwiérz żëje w Africe i Azje. Renifer (Rangifer tarandus) – to je lądowi susk z rodzëznë jeléniowatëch (Cervidae). Òn żëje m. jin. w tundrze - dalek na nordze np. w Szwedzce. Sarna (Capreolus) – to je szlach lądowëch susków z rodzëznë jeléniowatëch (Cervidae). Òna żëje m. jin. na Kaszëbach.

Słownik i lekcje języka

Słownik języka olseskiego z lekcjami języka.

Wzajemne zrozumienie z językami regionu

Tabela przedstawia wzajemne zrozumienie języka olseskiego z językami Wschodu Kyonu, w odniesieniu do języka polskiego.

Język	Stopień zrozumienia
rubański	polski i czeski W powolnej mowie raczej zrozumiały, sporo zapożyczeń olseskich.
północnorubański	polski i słoweński Zrozumiały w bardzo ograniczonym stopniu, północnorubański posiada sporo słownictwa nieobecnego w olseskim.
felżyckie	polski i rosyjski Bardziej zrozumiały od północnorubańskiego.
tambimski	polski i rumuński Wspólne pojedyńcze słowa, liczne zapożyczenia olseskie.
szyszeński	polski i niemiecki Wspólne pojedyńcze słowa, mocno odmienna gramatyka.
ptykpyjski	polski i portugalski Wspólne pojedyńcze słowa dotyczące niecodziennych czynności, mocno odmienna gramatyka.
orański	polski i węgierski Raczej niezrozumiały, poza zapożyczonymi słowami.
szomemski	polski i węgierski Raczej niezrozumiały, poza zapożyczonymi słowami.
kauradzki	polski i mongolski Niezrozumiały, mogą trafić się podobno brzmiące słowa.
fylski	polski i mongolski Niezrozumiały, mogą trafić się podobno brzmiące słowa.
ajdyniriański	polski i arabski Niezrozumiały, istnieją wspólne zapożyczenia.
tarejski	polski i arabski Niezrozumiały, istnieją wspólne zapożyczenia.

Język olseski w prawdziwym świecie

Doktor Rafał Sidorowicz z Uniwersytetu Szczecińskiego w artykule pod tytułem „Conlangi i Conlangerzy: o językotwórstwie w Internecie”, opublikowanym w „Dyskursach trzeciego tysiąclecia. 4” - Szczecin, 2020. wspomniał o języku olseskim:

Do najciekawszych projektów należą te sukcesywnie pozwijane i dyskutowane na forum. Z interesujących projektów można tu wymienić język olseski (tworzony od 2015 r.), sztuczny język ojczysty Olsesów, żyjących w powołanym wspólnie przez conlangerów nierzeczywistym świecie Kyon. Jest to język aglutynacyjno-analityczno-fleksyjny z rozbudowanym słownikiem obejmującym już ponad 900 jednostek leksykalnych.

Za wspomnienie o języku olseskim w pracy naukowej, twórca języka bardzo dziękuje Panu Doktorowi Rafałowi Sidorowiczowi!

Linki zewnętrzne

Język olseski (wersja 3.0) opisana na forum: [2]