Język maszyjski

język maszyjski chajg arr Másek chajg Másev
Typologia:	fleksyjny, mianownikowo-biernikowy, SVO
Utworzenie:	Emil (w 2022)
Cel utworzenia:	obecnie język Hadżalu
Najnowsza wersja:	2.0
Liczba użytkowników (faktyczna)	1
Sposoby zapisu:	Kwadratówka hoczebozka, łacinka
Klasyfikacja:	w Hadżalu: język izolowany de facto: języki gamajskie języki ng-gamajskie języki naumowskie naumowskie koczownicze język maszyjski
Kody
Conlanger–1	mas.
Conlanger–3	had.mas.em
Przykład
OiK Afkosil lür hoj tőr, éŭch chod ne chorsev, endokézsen re vofkoßunnê. Ök ezun szowőn ra owáre iléve, ök tałun szowőn pá ra aße sedle he ök tendun wárövnórőn ozdo hoj hommáse.
Lista conlangów

        

Zobacz też słownik tego języka.

Język maszyjski, maszczyzna (mas. Chajg arr Másek /ˈxajg arː ˈmaːʃɛk/, Chajg Másev /ˈxajg ˈmaːʃɛv/), czasem też język sadaryński (Chajg Száddarinf /ˈxajg ˈsaːdarinf/) - jeden z języków Hadżalu, gdzie występuje jako drugi język urzędowy Sadarynu (Csugéchej ra Száddarin), także jest językiem mniejszości w Jechgiwie (Zsetandrejenj ra Jessűv). Należy do języków fleksyjnych.

Maszyjski jest mocno inspirowany językiem węgierskim, jednak w odróżnieniu do niego nie ma harmonii samogłoskowej.

Geneza powstania

Do powstania języka maszyjskiego przyczyniło się kilka czynników - zaciekawienie strukturą języka węgierskiego, eksperymentowanie nad językami gammajskimi oraz rozwój Hadżalu.

W drugiej połowie 2022 autor zaczął eksperymentować nad różnymi rozwojami spógłosek typu th czy dyftongów w językach gamajskich. Później powstał niejawny projekt wizji języka, który byłby językiem koczowników i z obszaru naumowskich by dotrał do "Gammopersów", wchłaniając przy tym zapożyczenia z języków po drodze. Ostatecznie powstał z tego "język pramaszyjski", który charakteryzuje się takimi zmianami z pragammajskiego jak fonologiczne *s → Ø oraz *au → ö czy przekształceniem dawnego dopełniacza w przymiotnik. Pod wpływem zaciekawienia węgierskim autor z niego stworzył kolejnego potomka, czyli język maszyjski. Ponieważ Gammaja stała w miejscu, autor przeniósł język do Hadżalu.

Od tego czasu język żyje własnym, niezależnym życiem od innych gammajskich (a nawet całego projektu) i jako taki można określić jako język izolowany. Niemniej jednak słownictwo pochodzenia gammajskiego wciąż stanowi ok. 58% leksykonu (stan na listopad 2022), a część nowych słów powstaje przez wywodzenie z PGM, np. néköv ← *uunigsis + *-(i)wi. Więcej informacji o rozwoju fonologicznym z PGM do maszyjskiego jest w tym artykule.

Gammaja

Powszechnie, maszyjski jest uważany za jeden z języków gammajskich. Po zidentyfikowaniu takich cech jak: refleksy wielu *γ zawierających element n, obniżenie *i do e, wydłużanie spółgłosek w formach grzecznościowych czasowników i drugi czas przeszły związany z czasownikiem być został zaliczony do grupy języków centralnych, a konkretniej naumowskich. Jednakże, sam język doświadczył w czasie rozwoju prawdopodobnie jednej z największych erozji w porównaniu z prajęzykiem. Niemal pewnie jest, że na język ten wpłynął pewien, nieokreślony substrat, który spowodował zmiany maszyjskiego na wszystkich płaszczyznach językach. Prawdopodobne jest, że obecny system przypadków miejsca, przejście na system poimków, strona bierna tworzona morfemem -j- czy imiesłowy pochodzą właśnie z niego. Zapożyczono nawet spójniki i poimki takie jak bom "lub", ék "o kimś/czymś" czy lür "na".

Do klasyfikacji maszyjskiego ostatnio poczyniły się badania genetyczne Maszów, które ukazały, że genetycznie są bardzo wymieszaną rasą i nie można ich nazwać "prawdziwymi" gammajami. Stworzyło to teorię, że tak naprawdę zarówno gammajski przodek maszyjskiego, jak i substrat wymarły, tworząc język mieszany, jakim jest maszyjski. Teoria ta jest coraz bardziej powszechna.

Nazwa

Ogólna nazwa maszyjski pochodzi od pierwotnej społeczności użytkowników języka, czyli Maszów (mas. arr Más), stanowiących ok. 60% ludności Sadarynu. Pełna etymologia nazwy jest nieznana, tak samo jak pochodzenie języka (w conworldzie, de facto jest to język gamajski). Nazwa sadaryński pochodzi z czasów ustanowienia języka jako urzędowego, ale może wprowadzać w błąd, bo jako sadaryński można też określić zupełnie inny ludżorycki.

język	nazwa maszyjskiego	tłumaczenie
język maszyjski	chajg arr Más chajg Száddarinf	język maszyjski język sadaryński
język polski	język maszyjski język sadaryński	-
język hoczebozki	sadarino koico	język sadaryński
język jesiwski	maašo koyco	język maszyjski
język gitryjski	сядаріноx зонӥзъ	język sadaryński
język nadbużański	mášisčei jązyk	język maszyjski
język ludżorycki	μαχιεσ τωλα	język maszyjski

Występowanie

Maszja na tle granic Sadarynu i Jechgiwu

Maszyjski jest używany na obszarze Maszji (mas. Másáp, ludż. Μαχιολκ, jjh. Maašis), znajdującej się w granicach Sadarynu (mas. Száddarin, ludż. Σαδαρινα, jjh. Saadarin) oraz Jechgiwu (mas. Jessűv, ludż. Ιεχχεβολκ, jjh. Jechoeb/Jechüüb), a także przez emigrantów maszyjskich w całym Hadżalu.

W Sadarynie, mimo że maszyjski stanowi język większości, jego użycie jest prawnie mocno ograniczane na rzecz ludżoryckiego, pomimo konstytucyjnej dominacji maszyjskiego w Maszji. Zasadniczo, każdy publiczny tekst (np. szyld, drogowskaz) musi mieć prócz nazwy maszyjskiej też ludżorycką (napis PIEKARNIA będzie mieć formę ÖK GZARTAJ - ΚΑΝΤΑΦΩΨ), zaś wszystkie filmy po maszyjsku (niezależnie, czy oryginalnie, czy z lektora/dublażu) muszą mieć jednocześnie napisy po ludżorycku. Jedynie gazety mogą być pisane wyłącznie po maszyjsku. W sprawach administracji ponadmaszyjskiej w zasadzie można stosować tylko język ludżorycki, zaś władza sądownicza często dostaje niższe zarobki od państwa, gdy przeprowadza pracę po maszyjsku. W przeszłości były nawet takie okresy, gdzie maszyjski był publicznie zakazy, a za dyktatury Lorny Fendy jego użycie było wręcz karane śmiercią. Długotrwałe prześladowanie większości maszyjskiej przez ludżorycki rząd Sadarynu trwa już kilka wieków i stanowi główny problem Maszów.

W Jechgiwie maszyjski ma wszystkie prawa języka mniejszości, często jego sytuacja jest wręcz lepsza niż w Sadarynie. Obecnie trwają prace nad kodyfikacją tamtejszego interdialektu, jednak to maszyjski z Sadarynu nadal stanowi tu główną formę literacką.

Fonologia

Samogłoski

	Przednie		Tylne
	Płaskie	Zaokrąglone
Przymknięte	i <i>	y <ü>	u <u>
Średnie	ɛ~e <e>	ø <ö>	o <o>
Otwarte			a <a>

Samogłoska i jest wymawiana w kombinacji /ɫi(ː)/ jako [ɫɪ̈(ː)]. Allofon [ɪ̈] u niektórych mówców może się też pojawić po innych przedniojęzykowych, jak np. tati [ˈtatɪ̈].

Wszystkie samogłoski mogą być krótkie lub długie. Długość jest oznaczona akutem lub podwójnym akutem dla ö ü i jest fonemiczna - kontrastuje takie pary minimalne jak np. lek /ˈlɛk/ "świerk" oraz lék /ˈleːk/ "ból". Przednia średnia niezaokrąglona samogłoska przyjmuje barwę [ɛ] gdy jest krótka oraz [e] gdy jest długa - słowa háren "kolano" oraz tandén "niebo" się nie rymują. Dźwięk [ɛː] w czystym języku istnieje tylko jako nazwa litery e. Przykładowe różnice samogłoski długiej i krótkiej:

Krótka	Przykłady		Długa
/a/	chap /ˈxap/ "dom"	cháp /ˈxaːp/ "plecy"	/aː/
/ɛ/	lek /ˈlɛk/ "świerk"	lék /ˈleːk/ "ból"	/eː/
/i/	nib /ˈnib/ "brama"	nígg /ˈniːg/ "liść"	/iː/
/o/	szoł /ˈsoɫ/ "śnieg"	fół /ˈfoːɫ/ "lew"	/oː/
/ø/	jö /ˈjø/ "stary"	jőe /ˈjøː/ "pasterz"	/øː/
/u/	szuk /ˈsuk/ "by, aby"	szúk /ˈsuːk/ "szczęście"	/uː/
/y/	ür /ˈʰyr/ "wy"	űrr /ˈʰyːr/ "wioska"	/yː/

Historycznie istniała też jeszcze jedna długość: ultradługa. Chociaż nie ma już jej w mowie, nadal istnieje na piśmie i powstaje przez dodanie do długiej samogłoski niemego e (jak w róe "bóg") w wygłosie lub podwojenie następnej spółgłoski (jak w grőll "lud") - gieminaty występują tylko po krótkich samogłoskach, więc nie ma ryzyka dwuznaczności. Zabiegi te nie zmieniają wymowy samogłoski, która pozostaje długa.

W niektórych akcentach występuje ponadto szwa /ə/. Pełni ona przede wszystkim funkcje epentezy w takich słowach jako hoszter /ˈhostər/ "ogień" (rdzeń hosztr-) czy charven /ˈxarvən/ "pięć" (rdzeń charvn-). Istnieje też w niektórych innych słowach, a czasem może być nawet akcentowana, jak w np. den /ˈdən/ "wolimy". Jednak w podstawowym akcencie tej samogłoski nie ma i jest zastąpiona przez /e/. Z tego powodu nie ma własnego znaku w ortografii.

Allofonicznie, samogłoski są nasalizowane przed /N/, np. mankel wymawia się jako [ˈmãŋkɛl].

Spółgłoski

		Wargowe	Przedniojęzykowe	Podniebienne	Welarne	Gardłowe
Nosowe		m <m>	n <n>	ɲ <nj>
Zwarte	bezdźwięczne	p <p>	t <t>		k <k>
	dźwięczne	b <b>	d <d>		g <g>
Afrykaty	bezdźwięczne		t͡s <c>	t͡ʃ <cs>
	dźwięczne		d͡z <dz>	d͡ʒ <dzs>
Szczelinowe	bezdźwięczne	f <f>	s <sz>	ʃ <s>	x <ch>	h <h>
	dźwięczne	v <v, w>	z <z>	ʒ <zs>	ɣ <ch>
Drżące, półsamogłoski		w <w, ŭ>	r <r>	j <j, hj>
Boczne			l <l>	ʎ <lj>	ɫ <ł>

Głoska /w/ jest zapisywane jako w po spółgłoskach, zaś ŭ tylko po samogłoskach i najnowszych zapożyczeniach. Litera w na początku wyrazu i między samogłoskami oznacza /v/. Wybór zapisu /j/ między j a hj jest zależny od etymologii, przy czym hj rzadko występuje w zapożyczeniach, aczkolwiek w niektórych rejonach oraz u starszych, wykształconych mówców kombinacja hj nadal jest czytana jako głoska [ʝ]. Dźwięki /d͡z/ i /d͡ʒ/ są bardzo rzadkie, a /h/ rzadko się pojawia w pozycji innej niż początek wyrazu.

Samogłoski nie mogą rozpoczynać wyrazu, zatem w nagłosie przed nimi wchodzi niefonemiczne zwarcie krtaniowe - [ʔ]. W przypadku protezy głosek /u/ i /y/ częściej zdarza się w tej funkcji głoska [h].

Allofonia to:

• [ŋ] jest allofonem /n/ przed /k/ oraz /g/, np. mankel [ˈmãŋkɛl];
• Interwokaliczne /h/ to [ɦ] u większości mówców (ok. 2/3 maszofonów);
• Głoska /r/ może być zgłoskotwórcza między dwiema spółgłoskami, jednak nigdy nie będzie wtedy akcentowana, np. prsi [pr̩ˈʃi]. Takie /r/ mimo to nie może służyć jako samodzielne jądro sylaby, więc wyrazy bez samogłosek z zgłoskotwórczym /r/ nie są możliwe;
• Głoski /x/ oraz /ɣ/ po samogłoskach przednich są prawie zawsze lekko palatalizowane: [xʲ] i [ɣʲ]. U części mówców w pozycji przed spółgłoską palatalizacja ta jest jeszcze silniejsza i efektami są głoski [ç] oraz [ʝ]. Zjawisko to nie występuje w teatralnej wymowie, zatem nigt "żaden" w większości przypadków wymawia się [ˈnixʲt], u części mówców jest wymawiane [ˈniçt], zaś w teatrze przyjmuje formę [ˈnixt];
• Samo /r/ ma wiele allofonów. Na końcu wyrazu częste są allofony [ɹ] i [ɐ̯], zaś [ʁ] to dopuszczalny allofon po spółgłosce (posiada gook. 1/3 mówców). Reranie jest powszechne w gwarach i niewykształconej mowie;
• Dochodzi do asymilacji dźwięczności:
  • dla spółgłosek sz z s zs po spółgłoskach asymilacja jest postępowa, np. nügs [ˈnygʒ] "od kosy";
  • pozostałe spółgłoski dostosowują dźwięczność do następnego dźwięku, np. tichd [ˈtiɣʲd] "siekiera";
  • przed sonoratami i v spółgłoski nie zachodzi udźwięcznienie;
• Gieminata /lː/ po krótkim /ɛ/ jest wymawiana jako [ɭː], np. sztell [ˈstɛɭː]. U niektórych może to dalej ewoluować w [ɫː], np. [ˈstɛɫː] (stylistycznie pisane sztełł).

Wszystkie spółgłoski, być może prócz /h/, mogą zostać podwojone (np. ommat "południe"), warunkiem jest jednak obecność wyłącznie krótkiej samogłoski przed nimi. Po długich nie podwaja spółgłosek, a ortograficzne podwojenie nie powoduje gieminacji. Gieminaty czasem mogą się też pojawić po głoskach m n nj r ł l lj ŭ j, ale nigdy po innych spółgłoskach. Głoska /h/ jest podwajana tylko przez część mówców i jej występowanie jest mocno ograniczone, /hː/ jest zawsze dźwięczne - [ɦː].

Fonotaktyka

Maszyjski tradycyjnie podąża za maksymalną strukturą sylaby CCCVRCC. Gieminaty liczą się jak jedna spółgłoska. R ogranicza spółgłoski do m n nj ł l lj r j ŭ. Ponadto unika się wielu innych połączeń:

• praktycznie zakazane jest połączenie zwarta + zwarta, które zostaje zamienione na szczelinowa + zwarta;
• nie wszystkie zbitki nagłosowe (struktura CCC-) są dozwolone - przykładowo, w zasadzie nie występuje połączenie nosowa + zwarta typu ng- (wyjątkami są słowa mger, mgó oraz mzagel);
• zakazuje się występowania gieminat po długich samogłoskach;
  • nie wyklucza to jednak zbitek, a ponadto mogą wystąpić po R, nawet jak R poprzedza długa samogłoska.

Obecnie jednak coraz więcej zapożyczeń wydaje się wyłamywać te zasady.

Akcent

Akcent zawsze pada na pierwszą sylabę rdzenia - nie akcentuje się przedrostków, jak w np. gnödar lub vankottöl. Z reguły nie akcentuje się też protez oraz nieproduktywnych przedrostków zapożyczonych, jak np. üblaszka (hoczebozki przedrostek üb-) czy evrös (proteza e-), jednak można też spotkać wymowę akcentującą je: üblaszka czy evrös. Siłę akcentu maszyjskiego określa się jako średnią: nie powoduje redukcji samogłosek, ale z powodu akcentu niektóre mogły zaniknąć w wybranych słowach, np. horta, chosztrön ← *horutá, *xostroröno.

Problemy z zakresu fonologii

W niektórych przypadkach takich jak allofonia /r/, fonemiczność gammy czy statusu połączeń typu oj lub aŭ nie ma pełnego konsensusu. Te problemy są opisane bardziej tu.

Gramatyka

Ruchome samogłoski

W wielu słowach występuje samogłoska e, która zanika po dodaniu następnej sylaby:

• hoszter "ogień" - hosztra "ognisty"
• sedel "ładunek" - sedlek "ładunki"
• amber "ugniatam" - ambre "ugniatać"

W hoczebozyzmach mogą być też ruchome samogłoski o oraz ö:

• aŭtosz "żołądek" - aŭtszek "żołądki"
• winöszk "tyłek" - winszkek "tyłki".

Przedimek

Przedimek pełni ważną funkcję w języku maszyjskim. Występują cztery rodzaje: właściwy, określony, nieokreślony i zerowy, odmienia się też przez liczbę. Ten drugi aspekt jest dość ważny, bo nie zawsze liczba jest oznaczona na rzeczowniku.

	L. Pojedyncza	L. Mnoga
Właściwy	ra	arr
Określony	ök	ür
Nieokreślony	hoj	re
Zerowy	ne	ner

Użycie poszczególnych rodzai przedimków:

Rodzaj	Zastosowanie	Przykłady
Właściwy	Przy nazwach własnych, chyba że w wypowiedzi pojawia się pierwszy raz	ra Másáp, ra Hocsboz, ra Polszek, arr Kossapun, ra Torsi, ra Stetin, ra Evładimir Putin, arr Oszmanawwek "Maszja, Hoczeboz, Polska, Koszapuny, Torszy, Szczecin, Władymir Putin, Osmanowie" ale Evładimir Putin chode ök prezident Aszrúthénia. Ra Evładimir Putin grime Halóvve. "Władymir Putin jest rosyjskim prezydentem. Władymir Putin nie lubi Hala."
	Przy obiektach wyjątkowych	arr jurrek, ra dáp, ra jémot, ra mezsor "córki, słońce, księżyc, pogoda"
Określony	Gdy obiekt jest związany z rozmową lub można się go domyśleć	(jedząc) Küm tufkot öl ök niröje? "Czy podasz mi sól?"
	Przy konkretnych tytułach	ök prezident ra Polszek, ök prezident Aszrúthénia "prezydent Polski, prezydent rosyjski"
	Zawsze przy gerundium	ök anjere, ök chopir, ök szwónir "płakanie, przewodniczenie, osiąganie"
	Gdy obiekt już się pojawił w rozmowie	Haló rőze hoj öfkare. Ök öfkar chode asz. "Halo ma psa. Pies jest duży."
Nieokreślony	Gdy obiekt pojawia się pierwszy raz w rozmowie
Zerowy	Gdy dany obiekt nie istnieje	Marel rőze ne malváseme "Marel nie ma dziewczyny"
brak przedimka (Ø)	Gdy nazwa własna pojawia się po raz pierwszy	patrz na przykład przy przedimku właściwym
	Przy rzeczownikach nieokreślonych z liczebnikami	tał manklák "dwa siodła"
	Przy przymiotnikach run i allez, jeżeli miałby się pojawić przedimek nie-właściwy	run fammarrek "wszystkie imprezy"

Przedimków liczby mnogiej nie używa się przy liczebnikach, zamiast tego używa się przedimków liczby pojedynczej, np. ür parallek "te noce", ale ök tend paral "te trzy noce". Wyjątek stanowi tu przedimek nieokreślony, który zanika tu całkowicie (hoj występuje tylko w faktycznej liczbie pojedynczej), np. re fözók, ale wőg föz.

Rzeczownik

W maszyjskim rzeczownik może mieć liczbę pojedynczą lub mnogą, ale ta cecha nie jest zawsze oznaczona, bądź oznacza się w sposób nieregularny. Wszystkie rzeczowniki są policzalne, często używa się tego w potocznej mowie (np. re kűbammek może oznaczać butelki, szklanki itp. wody), istnieją też pluralia tantum.

Rzeczownik nadal jest odmieniany przez przypadki. Mimo liczby przypadków odmiana ta jest dosyć prosta, co nie oznacza jednak jednej koniugacji.

Znaczenie przypadków

W maszyjskim wyróżnia się 13 przypadków.

Mianownik

Mianownik służy do oznaczenia podmiotu zdania. Jego użycie nie różni się zbytnio od polskiego, chyba że niżej występuje inna konstrukcja od polskiej. Jedyny poważny wyjątek to taki, że występuje zamiast celownika (polskiego narzędnika) przy kopule. Np. Hoj pralkasz chode hoj erej, en chode hoj oks pröpöv "Kuchnia jest miejscem, gdzie robi się jedzenie".

Celownik

Maszyjski celownik jest powszechniejszy niż w polskim, co wynika z tego, że obejmuje też część funkcji narzędnika. Używa się go:

• wyrażenie dopełnienia dalszego, np. tufk hoj sztaral hoj kür "dałem bratu broń";
• określenie narzędzia wykonania czynności, np. ommónen hoj dőnne hoj tichdeval "ściąłem drzewo siekierą".

Biernik

Biernik służy do:

• wyrażenia dopełnienia bliższego, np. rőz tałuje sztare "mam dwóch braci";
• łączenia się z niektórymi poimkami, np. hjel "z powodu, przez", kir "przed (czas)", szó "o (kogoś, coś)".

Miejscownik

Prawdopodobnie najbardziej skomplikowany w użyciu przypadek. Zasadniczo używa się go:

• podkreślenie związku z czymś - znaczenie ma takie przy czasowniku kopulowym, np. ö chod chapun można tłumaczyć jako "jestem związany z domem";
• przy wyrażeniach "w coś" przy określeniu miejsca działania (polski w + biernik), np. gnürowe e chmotun "liż mnie w dupę";
• w znaczeniu "w (czas)", np. röpusz nire ök Szeftembrun hoj fammar "zrobię we wrześniu imprezę";
• w porównaniach, gdy coś się preferuje bardziej od czegoś, np. ö kechtúsz li farfarö folun "kocham ciebie bardziej niż ją";
• przy dość sporej puli poimków: do "przy", ék "o (kimś, czymś)", haŭr "mimo (kogoś, czegoś)", jó "dookoła", kiss "przez" i písz "w odróżnieniu, inaczej niż".

Ablatyw, Innesyw, Allatyw

Te trzy przypadki są bardzo z sobą powiązane - wyrażają położenie i kierunki ruchu obiektu. Ponadto, można ich znaczenie modyfikować poimkami si "nad", lür "na" i ó "pod". Przykład relacji na chap "dom":

poimek	allatyw (do)	innesyw (w)	ablatyw (od)
si "nad"	chapöv si "nad dom"	chapil si "nad domem"	chaps si "znad domu"
lür "na"	chapöv lür "na dom"	chapil lür "na domu"	chaps lür "z (góry) domu"
-	chapöv "do domu"	chapil "w domu"	chaps "od domu"
ó "pod"	chapöv ó "pod dom"	chapil ó "pod domem"	chaps ó "spod domu"

Ponadto, ablatyw w języku potocznym często przybiera znaczenie dopełniacza.

Delatyw

Delatyw wyraża tradycyjnie odsuwanie się od czegoś, np. dem hoj tarotoł "odchodzę spod domu", jednak w tej funkcji zanika i jest zastępowany ablatywem. Jednak prócz tego, odpowiada na pytanie od kiedy i w tej funkcji jest stabilny, np. ö horta chod ra röndaroł "jestem od wczoraj miły".

Komitatyw

Wyraża występowanie czegoś razem z czymś innym, np. lü zdemo chałorór "przyszedłeś z siostrą".

Abesyw

Wyraża występowanie bez czegoś, np. lü zdemo darvil "przyszedłeś bez pieniędzy".

Limitatyw

Odpowiada na pytanie do kiedy, np. ö sojledü choden ra röndarir "byłem do wczoraj głupi". Z tego powodu nie wszystkie słowa posiadają ten przypadek.

Ekwatyw

Ekwatyw należy do trudniejszych w użytku przypadków. Używa się go do różnego rodzaju porównań:

• przy prostych porównaniach, np. szó kűbam mugle hoj álaŭ "ta woda smakuje jak mleko";
• w porównaniach, gdy coś się preferuje bardziej niż ktoś, coś inny, np. ö kechtúsz li farfarö fájl "kocham ciebie bardziej niż ona".

Wołacz

Służący do zawołań. Używany dokładnie tak samo jak w j. polskim.

I deklinacja

Zdecydowana większość rzeczowników odmienia się według tego wzoru. Słowa te kończą się spółgłoską lub, głównie w przypadku nowych hoczeboizmów, na -a.

Liczba pojedyncza Końcówka Znaczenie Przykłady (krowa, wątroba, drut) Mianownik -Ø, -a kto? co? ágwon, hercs, wałoda Celownik -al komu? czemu? ágwonal, hercsal, wałodal Biernik -e kogo? co? ágwone, hercse, wałode Miejscownik -un (na) kim? (na) czym? ágwonun, hercsun, wałodun Ablatyw -s, -es od kogo? od czego? ágwons, hercses, wałodes Innesyw -il w kim? w czym? ágwonil, hercsil, wałodil Allatyw -öv do kogo? do czego? ágwonöv, hercsöv, wałodöv Delatyw -oł od kogo? od czego? (odsunąć się) od kiedy? ágwonoł, hercsoł, wałodoł Komitatyw -ór z kim? z czym? ágwonór, hercsór, wałodór Abesyw -vil, -evil bez kogo? bez czego? ágwonvil, hercsevilj, wałodvil Limitatyw -ir do kiedy? ágwonir, hercsir, wałodir Ekwatyw -aŭ jak (porównanie) ágwonaŭ, hercsaŭ, wałodaŭ Wołacz -(u)t zawołanie ágwont, hercst, wałodut

Liczba mnoga Końcówka Znaczenie Przykłady (krowa, wątroba, drut) Mianownik -hek kto? co? ágwonnek, herccsek, wałoddek Celownik -hál komu? czemu? ágwonnál, herccsál, wałoddál Biernik -hê kogo? co? ágwonnê, herccsê, wałoddê Miejscownik -hón (na) kim? (na) czym? ágwonnón, herccsón, wałoddón Ablatyw -heks od kogo? od czego? ágwonneks, herccseks, wałoddeks Innesyw -híl w kim? w czym? ágwonníl, herccsíl, wałoddíl Allatyw -hóv do kogo? do czego? ágwonnóv, herccsóv, wałoddóv Delatyw -heŭ od kogo? od czego? (odsunąć się) od kiedy? ágwonneŭ, herccseŭ, wałoddeŭ Komitatyw -hjór z kim? z czym? ágwonhjór, hercshjór, wałodhjór Abesyw -hekvil bez kogo? bez czego? ágwonnekvil, herccsekvil, wałoddekvil Limitatyw -hekkir do kiedy? ágwonnekkir, herccsekkir, wałoddekkir Ekwatyw -héŭ jak (porównanie) ágwonnéŭ, hercsséŭ, wałoddéŭ Wołacz -hecht zawołanie ágwonnecht, herccsecht, wałoddecht

Niektóre wyrazy zakończone na -er (np. tarédler) zamieniają końcówkę na -ar- we wszystkich przypadkach l. pojedynczej prócz ablatywu, abesywu i wołacza.

II deklinacja

Niektóre słowa zakończone spółgłoską mają inny, trudniejszy wzór odmiany. Używany jest głównie w rzeczownikach pochodzenia gammajskiego, które PGM kończyły się samogłoską, ale w maszyjskim ją utraciły (z wyjątkiem *-u i sporadycznie *-a). Wymagane w nim jest wstawienie jednej z siedmiu samogłosek maszyjskiego, jednak często ona jest widoczna w formie przymiotnika (jak oss "chmura" i ossö "zachmurzony").

Liczba pojedyncza Końcówka Znaczenie Przykłady (chmura, poranek, łaska) Mianownik -Ø kto? co? oss, hjáb, łob Celownik -Vval komu? czemu? ossöval, hjábaval, łobeval Biernik -Vje, -e kogo? co? ossöje, hjábaje, łobe Miejscownik -Vszun (na) kim? (na) czym? ossöszun, hjábaszun, łobeszun Ablatyw -Vs od kogo? od czego? ossös, hjábas, łobes Innesyw -Vkil w kim? w czym? ossökil, hjábakil, łobekil Allatyw -Vköv do kogo? do czego? ossököv, hjábaköv, łobeköv Delatyw -Vkoł od kogo? od czego? (odsunąć się) od kiedy? ossökoł, hjábakoł, łobekoł Komitatyw -Vbór z kim? z czym? ossöbór, hjábabór, łobebór Abesyw -Vvil bez kogo? bez czego? ossövil, hjábavil, łobevil Limitatyw -Vkir do kiedy? ossökir, hjábakir, łobekir Ekwatyw -Vŭ jak (porównanie) ossöŭ, hjábaŭ, łobeŭ Wołacz -Vt zawołanie ossöt, hjábat, łobet

Liczba mnoga Końcówka Znaczenie Przykłady (chmura, poranek, łaska) Mianownik -Vːk kto? co? ossők, hjábák, łobék Celownik -Vːːl komu? czemu? ossőll, hjábáll, łobéll Biernik -Vː kogo? co? osső, hjábá, łobé Miejscownik -Vːːn (na) kim? (na) czym? ossőnn, hjábánn, łobénn Ablatyw -Vːks od kogo? od czego? ossőks, hjábáks, łobéks Innesyw -Vːːl w kim? w czym? ossőll, hjábáll, łobéll Allatyw -Vːːv do kogo? do czego? ossővv, hjábávv, łobévv Delatyw -Vːkoł od kogo? od czego? (odsunąć się) od kiedy? ossőkoł, hjábákoł, łobékoł Komitatyw -Vhjór z kim? z czym? ossöhjór, hjábahjór, łobehjór Abesyw -Vːkvil bez kogo? bez czego? ossőkvil, hjábákvil, łobékvil Limitatyw -Vːkir do kiedy? ossőkir, hjábákir, łobékir Ekwatyw -Vːŭ jak (porównanie) ossőŭ, hjábáŭ, łobéŭ Wołacz -Vːcht zawołanie ossőcht, hjábácht, łobécht

III deklinacja

Po samogłoskach używa się tego wzoru:

Liczba pojedyncza Końcówka Znaczenie Przykłady (idol, ziemia) Mianownik -Ø kto? co? hesa, prsi Celownik -val komu? czemu? hesával, prsival Biernik -je kogo? co? hesáje, prsije Miejscownik -szun (na) kim? (na) czym? hesászun, prsiszun Ablatyw -s od kogo? od czego? hesás, prsis Innesyw -kil w kim? w czym? hesákil, prsikil Allatyw -köv do kogo? do czego? hesáköv, prsiköv Delatyw -koł od kogo? od czego? (odsunąć się) od kiedy? hesákoł, prsikoł Komitatyw -bór z kim? z czym? hesábór, prsibór Abesyw -vil bez kogo? bez czego? hesávil, prsivil Limitatyw -kir do kiedy? hesákir, prsikir Ekwatyw -ŭ jak (porównanie) hesáŭ, prsiŭ Wołacz -t zawołanie hesát, prsit

Liczba mnoga Końcówka Znaczenie Przykłady (idol, ziemia) Mianownik -ːk kto? co? hesákk, prsík Celownik -ːːl komu? czemu? hesáll, prsíll Biernik -ːː kogo? co? hesáe, prsíe Miejscownik -ːːn (na) kim? (na) czym? hesánn, prsínn Ablatyw -ːks od kogo? od czego? hesákks, prsíks Innesyw -ːːl w kim? w czym? hesáll, prsíll Allatyw -ːːv do kogo? do czego? hesávv, prsívv Delatyw -ːkoł od kogo? od czego? (odsunąć się) od kiedy? hesákkoł, prsíkoł Komitatyw -hjór z kim? z czym? hesáhjór, prsihjór Abesyw -ːkvil bez kogo? bez czego? hesákkvil, prsíkvil Limitatyw -ːkir do kiedy? hesákkir, prsíkir Ekwatyw -ːŭ jak (porównanie) hesáŭw, prsíŭ Wołacz -ːcht zawołanie hesáccht, prsícht

Przed końcówkami samogłoski są wydłużane (np. hesa → hesábór "z idolem"). Nie dotyczy to niektórych zapożyczeń i większości jednosylabowych słów (jak w prsi).

Dzierżawczość

Rzeczownik odmienia się też przed dzierżawczość za pomocą przedrostków:

	Przedrostek
ö (ja)	og-
lü (ty)	la-, laj-
tlü (Ty, Pan)	tla-, tlaj-
fa (on/ona) sök (ono)	ar-
mőr (my)	re-, rej-
ür (wy)	hö-, höv-
tür (Wy, Państwo)	tö-, töv-
cho (oni/one)	chun-
(swój/swoje)	sem-

Np. lajöfkar - "mój pies". W połączeniu z przedimkiem zerowym oznacza, że dana rzecz nie należy do posiadacza, np. ne höfołópp "nie wasz kot".

Funkcja dopełniacza

Posesywność w języku jest wyrażana za pomocą konstrukcji rzecz posiadana + przedimek właściwy + posiadacz, czyli NOM + ra/arr + NOM. Jest ona obecna chociażby w nazwie języka, czyli chajg arr Másek (dosłownie język Maszów). Inne przykłady to np. re tár ra jőe "owce pasterza", macs ra szóŭn "wiedza ojca". Konstrukcja ta jest zbliżona do perskiego izafeta.

Przymiotnik i przysłówek

Przymiotnik w języku maszyjskim występuje zazwyczaj po określanym wyrazie (np. tondén ossö "zachmurzone niebo"). Głównymi wyjątkami od tej zasady są niektóre utarte połączenia oraz, przede wszystkim, większość jednosylabowych przymiotników (np. asz pélvunk "wielki budynek").

• Przymiotniki umieszczane przed rzeczownikiem: asz "wielki", gév "nowy" (w znaczeniu niestary), grim "nielubiany", is "niesamowity", ne "żaden", nössö "czarny", run "wszyscy", sejn "święty", tar "mały", üro "lubiany", a także wszystkie przymiotniki pochodzenia łacińskiego zakończone na -álf.

Przymiotniki mają różne końcówki, najczęstsze to:

• -ev, np. csojev "słodki";
• -öv, np. blödöv "miedziany";
• -ov, np. glezov "szczupły";
• -og, np. húszog "swobodny";
• -ug, np. toroszug "północny";
• -v, np. cserav "morski";
• -f, np. vodlarf "jasny";
• -s, np. öjks "miejski".

Ponadto, przymiotniki często powstają poprzez wydłużenie końcowej samogłoski, np. perré "owocowy" ← perre. Dla rzeczowników II koniugacji oznacza to dodanie samogłoski, np. ljena "masłowy" ← ljen. Niektóre słowa, szczególnie hoczebozyzmy, mają zaś dość specyficzną formę przymiotnika.

Przymiotnik ulega odmianie przez przypadki, identycznie jak rzeczowniki - np. ogchałorór rávvibór "z moją dobrą siostrą". Nie przyjmują zaś form liczby mnogiej.

Przysłówki na ogół nie odróżniają się od przymiotników, stoją jedynie po czasowniku (niezależnie od długości, wyjątek stanowią przysłówki farö, fwö i is). Jednakże te, które kończą się na -ev, -ov lub -öv zmieniają końcówkę na jednolite -ov, np. njołev → njołov (emocjonalny → emocjonalnie). Inne mają zupełnie inne formy, np. asz kontra rózó (duży kontra dużo).

Stopniowanie

Przymiotniki i przysłówki mogą się stopniować. Dokonuje się tego za pomocą następującego schematu:

	Prefiks	Przykład sakov "ciepły"
Najniższy	vad-	vadsakov
Niższy	et-	etsakov
Zwykły	Ø	sakov
Wyższy	far-	farsakov
Najwyższy	sö(r)-	sösakov

Czasownik

Maszyjski czasownik odmienia się przez osobę, czas, tryby i stronę. Jego odmiana jest dużo bardziej rozbudowana od deklinacji. Wynika to z mocnego przejścia z dawnego systemu aglutynacyjnego na fleksyjny w koniugacji, chociaż proces ten nie objął wszystkich elementów.

Bezokolicznik

Podstawową formą jest bezokolicznik. Istnieją trzy główne bezokoliczniki, które też wyznaczają koniugację:

• -ir: I koniugacja (np. endokir "widzieć", röpir "robić");
• -r: II koniugacja (np. chółér "wyjawnić", söramonar "karmić");
• -e: III koniugacja (np. helle "potrzebować", songrawe "latać");

Istnieją też czasowniki nieregularne, zaś dno "woleć" ma też nieregularny bezokolicznik.

Odmiana przez osoby i czas

Czasownik przez czasy i osoby odmienia się w sposób fleksyjny - jedna końcówka ma wiele funkcyj.

Język maszyjski posiada trzy czasy - domyślny teraźniejszy oraz dwa przeszłe. Czas przeszły I okazuje głównie czynności dokonane (söjusen - zjadłem), zaś przeszły II czynności niedokonane (söjuson - jadłem). Czas teraźniejszy może oznaczać też przyszłość, zwłaszcza z przysłówkiem pomocniczym nire "potem".

Osoba		ö (ja)	lü (ty)	tlü (Ty, Pan, Pani)	fa (on/ona) sök (ono)	mőr (my)	ür (wy)	tür (Wy, Państwo)	cho (oni/one)
Koniugacja I	Czas Teraźniejszy	-usz	-ot	-hat	-e	-Ø	-eg	-hig	-ur
	Czas Przeszły I	-usen	-ozsen	-hazsen	-ezsen	-uzsen	-evnen	-hivnen	-uren
	Czas Przeszły II	-uson	-otton	-hatton	-őn	-ún	-eggon	-higgon	-urchon
Koniugacja II	Czas Teraźniejszy	-ósz, -úsz¹	-ót	-át, -ét¹	-é	-j, -Ø	-őg	-ég, -íg¹	-ór, -úr¹
	Czas Przeszły I	-ósen, -úsen¹	-ózsen	-ázsen	-ézsen	-ózsen, -úzsen¹	-ővnen	-évnen, -ívnen¹	-óren, -úren¹
	Czas Przeszły II	-óson, -úson¹	-óton	-áton, -éton¹	-éton	-ónn	-őgon	-égon, -ígon¹	-órchon, -úrchon¹
Koniugacja III	Czas Teraźniejszy	-Ø, -e²	-o	-ha	-e	-Ø	-eg	-hig	-ész
	Czas Przeszły I	-ezsen	-ózsen	-házsen	-ázsen	-en	-evnen, -ossen³	-hivnen, -hassen³	-ésen
	Czas Przeszły II	-őn	-ónn	-hánn	-án	-ún	-oson	-hason	-éson

• ¹ - forma używana po samogłoskach wysokich (i ü u);
• ² - po c, cs, dz, dzs oraz niektórych grupach spółgłoskowych;
• ³ - archaicznie, przedawnione;
• jeżeli czasownik II koniugacji ma lemmę zakończoną długą samogłoską (np. chółér), to końcówki są ortograficznie ultradługie (np. -ósen → -óssen);
• h po spółgłoskach powoduje jej gieminację, ale tylko gdy są warunki (np. forma Ty od endokir: endokkat ← endok+hat, od töngir: tönggat ← töng+hat). Gdy warunków nie ma, h po prostu zanika (np. forma Ty od jövnórir: jövnórat ← jövnór+hat, od tufkir: tufkat ← tufk+hat);
• nieliczne czasowniki, które jako spółgłoskę przed końcówką bezokolicznika mają h nie mają jej wymawianej na końcu wyrazu (np. móhir /moːhir/ "pisać" → móh /moː/ "piszemy").

Czasowniki nieregularne

Niektóre czasowniki nie podlegają tym wzorom odmiany i są nieregularne:

Osoba		ö (ja)	lü (ty)	tlü (Ty, Pan, Pani)	fa (on/ona) sök (ono)	mőr (my)	ür (wy)	tür (Wy, Państwo)	cho (oni/one)
chode "być"	Czas Teraźniejszy	chod	is	issa	chode	chod	iset	isettig	chodész
	Czas Przeszły I	chodezsen	isen	issázsen	chodazsen	choden	isezsen	isettivnen	chodésen
	Czas Przeszły II	chodőn	isson	issón	chodán	chodún	isetton	isettiggon	chodéson
dno "woleć"	Czas Teraźniejszy	dne	dnó	dná	dna	den	dneg	dnig	dnész
	Czas Przeszły I	dnezsen	dnózsen	dnázsen	dnazsen	dnen	dnevnen, dnossen	dnivnen, dnassen	dnésen
	Czas Przeszły II	dnőn	dnónn	dnánn	dnán	dnún, dnón³	dnoson	dnason	dnéson
ír "mówić"	Czas Teraźniejszy	gnusz	gnot	gnat	gné	gen	gneg	gnig	gnur
	Czas Przeszły I	gnusen	gnozsen	gnazsen	gnézsen	gnuzsen	gnevnen	gnivnen	gnuren
	Czas Przeszły II	gnuson	gnotton	gnatton	gnőn	gnún	gneggon	gniggon	gnurchon
selte "pomagać"	Czas Teraźniejszy	seltu	selt	seltta	seltan	seltót	seltet	seltettig	seltanet
	Czas Przeszły I	seltón	selten	selttázsen	seltanen	seltózsen	seltezsen	seltettivnen	seltanezsen
	Czas Przeszły II	seltuwon	seltton	selttán	seltáchon	seltóton	seltetton	seltettiggon	seltanetton

Strona bierna

W maszyjskim strona bierna może być budowana za pomocą kilku rozwiązań.

Prosta strona bierna

Prosta strona bierna, zwana też sufiksową, jest budowana za pomocą końcówki -ja umieszczanej po końcówce fleksyjnej. Przykłady dla czasu teraźniejszego czasownika töngir "szanować" (w stronie biernej töngirja "być szanowanym"):

Osoba	Forma
ö (ja)	tönguszja
lü (ty)	töngotja
tlü (Ty, Pan)	tönggatja
fa (on/ona) sök (ono)	töngeja
mőr (my)	töngja
ür (wy)	töngegja
tür (Wy, Państwo)	tönggigja
cho (oni/one)	töngurja

W tej pozycji, po miękkich /j/ /ɲ/ /ʎ/ oraz półsamogłoskowym /w/ dźwięk /j/ zanika, podwajając ostatnią spółgłoskę ([jː] [ɲː] [ʎː] [wː]). Jest to oboczność oddana na piśmie (np. szowir → szoŭ + ja → szowwa).

Złożona strona bierna

Złożona strona bierna jest budowana za pomocą czasownika posiłkowego chode "być" oraz imiesłowu biernego czasownika właściwego. Imiesłów jest budowany dodając do rdzenia prefiks pu- lub p- i sufiks -ev/-öv/-ov/-v/-f. Czasownik "być" jest ówczas w pełni regularny (nie występują formy is, issa, iset, isettig). Np.:

• atir → chode patev "być pitym"
• jawor → chode pjawov "być okrążanym"
• mrókke → chode pumrókkev "być widzianym przez oczy"
• dno → chode dnov "być preferowanym"
• töngir → chode putöngöv "być szanowanym"

Tryby

Tryb życzący

Tryb życzący jest urabiany przedrostkiem ja- lub jar- i wyraża życzenie mówcy:

• atir → jaratot "obyś pił"
• mrókke → jamrókk "obyście ujrzeli"
• dno → jadnész "oby preferowali"

Tryb rozkazujący

Tryb rozkazujący może być tworzony za pomocą dwóch rozwiązań.

Bardziej poprawne rozwiązanie jest tworzone przedrostkiem u- lub ür-. Można go zastosować do dowolnej osoby, nawet do ja, wtedy to wyraża prawie to samo, co czasownik modalny musieć. Jest to prastare rozwiązanie:

• atir → üratot! "pij!"
• mrókke → umrókk! "zobaczcie!"
• podlir → upodlusz! "muszę szukać!"

Jednak w języku potocznym można też spotkać inne rozwiązanie. Polega na dodaniu do tematu czasownika końcówki -e (więc dla czasowników III koniugacji ta forma jest identyczna z bezokolicznikiem). W języku mówionym jest to najczęstsze rozwiązanie. W tak skonstruowanym rozkaźniku nie ma określonej osoby, a samego nie można zastosować do 1. osoby l. pojedynczej:

• atir → ate! "pij!"
• mrókke → mrókke! "zobacz!"
• podlir → podle! "szukaj!"

Tryb przypuszczający

Tryb przypuszczający jest tworzony w sposób złożony.

Należy użyć jednego z czasowników posiłkowych (gneme, harowe, horőze, zúszure) i następnym słowem określić właściwą czynność. Przy horőze oraz zúszure używa się wyłącznie bezokolicznika (np. horőz sirkir "znałbym", zúszurra endokir "zobaczyłby Pan"). Czasownik gneme jest tylko używany do tworzenia trybu przypuszczającego czasowników modalnych, które też są w formie bezokolicznika (np. gneme osár mrürir "mógłbym obrażać, miałbym pozwolenie obrażać"). Przy harowe zamiast bezokolicznika używa się najczęściej gerundium (co wynika z tego, że pochodzi od dawnego "robić"), chociaż współcześnie można też użyć bezokolicznika (np. haroŭ ök dájire = haroŭ dájir "handlowałbym").

Jednocześnie, czasowniki harowe, horőze, zúszure można użyć samodzielnie jako przypuszczające robić, chcieć, iść.

• atir → horőzo atir "piłbyś"
• mrókke → zúszurész mrókke "widzieliby"
• podlir → harowe ök podlire/harowe podlir "szukałby"
• dno → gnem dno "wolałbym"

Zwrotność

W języku maszyjskim istnieje kilka sposobów wyrażenia zwrotności:

• gdy sam czasownik ma funkcje zwrotną nie potrzeba dodatkowych partykuł i zaimków - np. płonje "smucić się";
• gdy czasownik nie ma funkcji zwrotnej należy dodać zaimek zwrotny:
  • meg jest używany przy niektórych czasownikach stanu (töngir → töngir meg "szanować się");
  • sem jest używane przy wszystkich innych czasownikach (mrókke → mrókke sem "widzieć się");

Oba zaimki mogą występować zarówno przed, jak i po czasowniku (to odróżnia zwrotne meg od partykuły czasownikowej o tej samej formie).

Imiesłowy

Maszyjska mowa posiada kilka imiesłowów:

• imiesłów czynny - budowany jest przyrostkiem -amg bądź -lamg~-łamg dołączanym do rdzenia (np. atamg, jawołamg, płusutamg, sztellamg). Wyraża czynności wykonywane przez obiekt;
• imiesłów bierny - budowany jest dodając do rdzenia prefiks pu- lub p- i sufiks -ev/-öv/-ov/-v/-f (np. patev, pjawov, pupłusutov, pusztellf). Wyraża czynności wykonywane na obiekcie;
• imiesłów naprzemienny - budowany jest przyrostkiem -eŭr bądź -zseŭr dołączanym do rdzenia (np. ateŭr, jawozseŭr, płusuteŭr, sztelleŭr). Wyraża on czynności, które w zależności od czasu i sytuacji są wykonywane przez, bądź na obiekcie (lub też jednocześnie); często występuje w zdaniach ogólnych (np. re fók ra waksz chodész fókkeŭr - ziarna zboża są czasem siane samoistnie, czasem sadzi je ktoś/coś).

Czasowniki rozdzielnie złożone

W maszyjskim istnieje też pewna liczba czasowników rozdzielnie złożonych, takich jak rönhjude "zanurzać się" czy meghokke "śnić". W nich przedrostek (w tych przypadkach rön oraz meg) przy odmienionym czasowniku przenosi się za czasownik, a jeżeli istnieją związane z nim przysłówki, to za nie. Jednak nie przenosi się, gdyby miał stanowić koniec zdania, chyba że istnieją przysłówki:

• Hjud rön hoj kűbamil - zanurzam się w wodzie: typowe zdanie, cząstka rön pojawia się po czasowniku;
• Hjud ozdo rön hoj kűbamil - zanurzam się szybko w wodzie: jest przysłówek, wiec cząstka rön wędruje za niego;
• Rönhjud - zanurzam się: cząstka rön nie może pojawić się na końcu zdania, pozostaje z przodu;
• Hjud rön ozdo - zanurzam się szybko: jest przysłówek, ale cząstka rön nie może pojawić się na końcu zdania, więc pojawia się o jedno miejsce wcześniej;
• Jük rönhjude kűbamil - chcę zanurzyć się w wodzie: czasownik główny nie jest odmieniony, cząstka rön pozostaje z przodu.

Czasowniki rozdzielnie złożone są w maszyjskim wyjątkowością wśród gamięzów, powstały pod wpływem hoczebozkim.

Zaimki

Zaimki osobowe i wskazujące

Zaimki osobowe i wskazujące, jak rzeczowniki, odmieniają się. W odmianie zaimków nie występuje limitatyw:

	ja	ty	Ty. Pan, Pani	on (ożywione)	ona (ożywione)	ono (nieożywione)	my	wy	Wy, Państwo	oni, one	to	te
Mianownik	ö	lü	tlü	fa	főm	sök	mőr	ür	tür	cho	szó	szúr
Celownik	öl	level, vel	tlevel	fovel	fől	sől	mől	rül	trul	chol	szól	szúl
Biernik	e	li	tli	fozd	fém	sek	mér	ir	tir	chal	szál	szír
Miejscownik	öłun	vełun	tlevełun	fołun	főłun	sőłun	mőłun	rüłun	trułun	chołun	szółun	szúłun
Ablatyw	őls	véls	tlevéls	fóls	főlls	sőlls	mőlls	rűls	trúls	chóls	szólls	szúlls
Innesyw	öril	veril	tleveril	foril	főril	sőril	mőlril	rüril	truril	choril	szóril	szúlril
Allatyw	öljöv	veljöv	tleveljöv	foljöv	főljöv	sőljöv	mőlröv	rüljöv	truljöv	choljöv	szóljöv	szúlröv
Delatyw	öroł	veroł	tleveroł	foroł	főroł	sőroł	mőlroł	rüroł	truroł	choroł	szóroł	szúlroł
Komitatyw	ölór	velór	tlevelór	folór	főlór	sőlór	mőlrór	rülór	trulór	cholór	szólór	szúlrór
Abesyw	ölvil	velvil	tlevelvil	folvil	főlvil	sőlvil	mőrvil	rülvil	trulvil	cholvil	szólvil	szúrvil
Ekwatyw	öjl	lüjl	tlüjl	fájl	főjl	söŭł	mőjl	ürúł	türúł	choŭł	szóŭł	szúłł
Wołacz	öt	lüt	tlüt	fat	főmt	söcht	mőrt	ürt	türt	chot	szót	szúrt

We wszystkich formach zaimka ja występuje na ogół protetyczne /k/, chociaż nigdy nie jest zapisywane. Proteza ta jest częstsza w potocznym maszyjskim.

Liczebniki

Liczebniki to dość nieregularna część mowy w maszyjskim. Większość pochodzi pd pragammajskich pierwowzorów, dziedzicząc większość nieregularności (np. końcówka l. porządkowego -on lub -un). Wyjątkiem w tej kwestii jest przede wszystkim liczebnik ez "jeden", który pochodzi z innego pragammajskiego słowa, ale także wszystkie formy typu 20, 30 itd., uformowane samodzielnie przez maszyjskim w historii lub obecnie, a kończąc na nerá "60", pell "90" i kwol "0", zapożyczone od onigammajskiego, onigammajskiego i hoczebozkiego. Należy zwrócić też uwagę na bardzo nieregularne formy liczebnika "cztery" (wőg - wőn - áŭ). W niektórych innych liczebnikach występują też różne formy - w niektórych jest to podział na regularną i starszą nieregularną (np. zbiorowa forma liczebnika "sześć"), a w innych pełną, oficjalną i krótszą potoczną (jak w "pięć").

liczba	liczebnik główny	liczebnik porządkowy	liczebnik zbiorowy
0	kwol	kwolon	ékwol
1	ez	ezun	éz
2	tał	tałun	étał
3	tend	tendun	étend
4	wőg	wőn	áŭ
5	charven chan	charvnon chanon	écharven échan
6	gro	gron	ír égro
7	ög	övnon	őg
8	var	varon	évar
9	pajl	pajlon	épajl
10	opag	opavnon	ópag
20	trúpag	trúpavnon	étrúpag
30	tendóg	tendóvnon	étendóg
40	jőpag	jőpavnon	éjőpag
50	evnópag	evnópavnon	évnópag
60	nerá	neránn	énerá
70	ögopag	ögopavnon	őgopag
80	varopag	varopavnon	évaropag
90	pell	pellin	épell
100	tohjer	tohjaron	étohjer
1000	rotahjer rota	rotahjaron rotán	érotahjer érota

Należy zwrócić uwagę na to, że krótkie formy od "pięć", bazujące na chan, są wymawiane z nagłosową /ɣ/. Jest to bardzo rzadka sytuacja w języku, zwłaszcza w bardziej rodzimym słownictwu.

Liczebnik zbiorowy jest używany w znaczeniu asocjatywnej liczby mnogiej (np. étał fołópp "dwa kotowate"), a także do wyrażenia liczby mnogiej przy pluraliach tantum (np. étend zbor "trzy oddechy"). Używany jest także w formach dystrybucyjnych:

• Kossapun he Marel rőzész tende hocsefügare "Koszapun i Marel mają trzy samochody";
• Kossapun he Marel rőzész étende hocsefügare "Koszapun i Marel mają po trzy samochody".

Budowa zdań

Szyk ogólnie

Język maszyjski dąży do szyku podmiot-orzeczenie-dopełniacz (SVO), np. lü is ra chapil. Jednak w rzeczywistości szyk jest dosyć swobodny ze względu na wysoki poziom odmiany (SVO uchodzi za najbardziej "kulturalny").

Jednak istnieją inne ograniczenia, dotyczące pojedynczych złożeń:

• występują głównie poimki;
• przymiotniki zawsze występują po rzeczowniku określanym, z wyjątkiem pewnych złożeń i przymiotników jednosylabowych;
• analogicznie przysłówki występują po czasowniku.

"Tak" i "nie"

Maszyjski ma system trzech form odpowiedzi na proste pytania - jedną pozytywną (öcsk) oraz dwie negatywne (ne oraz va). Forma ne jest używana przy zaprzeczaniu zdania twierdzącego, zaś va przy zaprzeczaniu negacji. Natomiast zgadzając się w obu sytuacjach używa się słowa öcsk:

• Küm lü rőzot hoj owáre? Öcsk - "Czy masz pojazd? Tak"
• Küm lü rőzot hoj owáre? Ne - "Czy masz pojazd? Nie"
• Küm lü ne rőzot hoj owáre? Öcsk - "Czy nie masz pojazdu? Tak (bo nie mam)"
• Küm lü ne rőzot hoj owáre? Va - "Czy nie masz pojazdu? Nie (bo mam)"

Dialekty

W języku maszyjskim, mimo używania mowy na dosyć ograniczonym obszarze, występuje pewne zróżnicowanie dialektalne. Dialekty dzielą się na dwie grupy: wschodnie i zachodnie.

Dialekty wschodnie

Dialekty wschodnie są uważane za blisko spokrewnione z sobą (być może pochodzą z jednego interdialektu), gdyż są dosyć podobne do siebie. Główne cechy tej grupy to:

• zanik ultradługich samogłosek, zastępując je kombinacjami VwV (w /uːː/ i sporadycznie /oːː/) oraz VjV (inne przypadki):
  • w sylabach otwartych obie samogłoski stają się długie (np. *brā → **brájá → brája), zaś w zamkniętych tylko pierwsza (np. *grȫl → grőjöl);
• zmiękczenie t do c w wybranych pozycjach;
• częste przesuwki i zmiany wysokości samogłosek: samogłoski a i e przechodzą w niektórych miejscach do ä lub do y, wysokie obniżają się w wybranych pozycjach, zaś o przed miękkimi może stać się ö.
• w gwarach Jechgiwu zanik iloczasu (np. chap i cháp wymawia się tak samo);
• dawniej obecność fonemicznego þ, ale obecnie i tu zanika;
• brak ł;
• w niektórych odmianach występuje zapożyczony przyrostek liczby mnogiej -m(e), co powoduje, że rzeczowniki mają oznaczoną liczbę mnogą (np. hoj öjk "miasto" i re öjkme "miasta");
• formy grzecznościowe czasowników nie powodują podwojenia spółgłosek (np. isa zamiast issa, endokig zamiast endokkig);
• czasem wciąż występuje rozróżnienie czasowników chode "być" oraz ise "znajdować się".

W Jechgiwie tamtejszy interdialekt, oparty na formach wschodnich, często występuje w piśmie i często służy do porozumiewania się, tworzenia literatury i muzyki, niemniej jednak wciąż jest podporządkowany normie literackiej.

Dialekty zachodnie

Dialekty zachodnie są bardziej zróżnicowane od wschodnich, być może są bliżej oryginalnej ojczyzny Maszów. Najczęstsze cechy tej grupy to:

• różne traktowanie ultradługich samogłosek - mogą zostać zachowane wszędzie, zachowane w sylabach otwartych, dyftongizowane lub po prostu łączone z długimi (*brā → bráe, bráŭ, brá). Rozwój w VjV~VwV praktycznie nie występuje;
• w wielu redukacja samogłosek (a o → ă, e i → i, ö ü → ü) oraz zanik fonemu ë;
• ch → h przed tylnimi w bardziej zachodnich gwarach (chajg → hajg);
• brak þ;
• obceność ł;
• wyparcie czasownika ise przez chode, ale w niektórych odmianach te czasowniki raczej się mieszały (jak w literackim ö chod - lü is - fa chode);
• rzadkie używanie zwrotnego zaimka meg, zastępowany przez sem;
• celownik od "wy" brzmi üll zamiast rül.

Język literacki, bazuje głównie na dialektach zachodnich, ale są widoczne wpływy wschodnich (zwłaszcza w słownictwie). Same dialekty w Sadarynie są używane głównie w mowie.

Dialekty północne

Wymarła już grupa, zastąpił je język ludżorycki oraz inne dialekty maszyjskiego. Charakteryzowały się następującymi cechami:

• dyftongizacja ultradługich samogłosek (*brā → bráŭ);
• zanik fonemu ë, ale bez redukcji innych samogłosek;
• obniżenie e do ä w niektórych pozycjach;
  • wydaje się, że północne ä było jeszcze niższe od tego wschodniego;
• połączenie ö z e;
• pod koniec istnienia zanikła opozycja iloczasu, przy czym é (a być może także ó) rozwinęło się inaczej niż e (o);
• brak þ oraz ł;
• kontrast ise oraz chode
• zachowana IV koniugacja w czasownikach takich jak ise, ambre czy lümbote;
• rozkład deklinacji.

Różnice między dialektami

	północne	zachodnie	wschodnie	literacki
starożytne *ë	e	a/e	ë	e (u niektórych ë)
starożytne *áe	áŭ	różne rozwoje	ájá	áe (na piśmie) á (wymowa)
rozwój *þ *ð	f v		þ ð	f v
rozwój *l przy tylnich	l	ł	l	ł
rozwój *t *d przed przednimi	ť ď	t d	c dz	t d
konstrukcja dopełniacza	izafet + mianownik		dopełniacz = allatyw	izafet + mianownik
preferowana forma zaimka dzierżawczego	izafet + mianownik	przedrostek
przymiotniki na -öv	nie		tak
podwojenie spółgłosek w czasownikach w formach grzecznościowych	?	tak	nie	tak
kontrast chode oraz ise	tak	nie	tak	wymieszanie
IV koniugacja	tak	nie
współposiadanie meg i sem	nie		tak
partykuła zadawnia pytań	hej	küm

Ortografia

Większość prawideł ortografii jest wspólna z hoczebozkim. Oznacza to rzadkie używanie przecinków, pisownię czasownika z dużej litery po podmiotowym zdaniu złożonym oraz użycie dwukropka do łączenia końcówek z cyframi i skrótowcami (np. 2:ür öfkarür "z dwoma psami")

Alfabet

Obecnie alfabet maszyjski składa się z 35 osobnych liter (36 uwzględniając x), w którego skład wchodzi 23 podstawowych liter a. łacińskiego (24 z x), literę ł, dwie litery z diakrytykiem umlautu (ö ü) oraz 9 dwuznaków. Inne litery z diakrytykami nie są uważane za osobne litery. Litery q oraz y nie są wogóle używane w maszyjskim.

Ostatnia reforma ortografii miała miejsce w lutym 2024, ale była bardzo niewielka. Wprowadzono wtedy litery dz dzs i zmieniono zapis gieminaty [wː] z ŭw na ww w środku słowa.

litera	nazwa (prosta)	fonemy	odmiany	uwagi
A a	á	/a/	á
B b	bé	/b/
C c	cé	/t͡s/	cz	Pisownia cz jest historyczna i spotykana w nazwach własnych, w sortowaniu jest równoważna prostemu c. Litera dość rzadka, większość słów z nią to oswojone zapożyczenia.
Cs cs	csé	/t͡ʃ/
D d	dé	/d/
Dz dz	dzé	/d͡z/		Bardzo rzadko występuje.
Dzs dzs	dzsé	/d͡ʒ/		Bardzo rzadko występuje.
E e	ē	/ɛ/	é, ê	U niektórych mówców oznacza dwa fonemy: /e/ i /ə/. Litera ê służy do odróżnienia biernika l. mnogiej od biernika l. pojedynczej, wymawia się taksama jak e.
F f	ef	/f/
G g	gé	/g/
H h	hó	/h/, Ø		Po spółgłoskach nieme lub powoduje gieminację. Także w niektórych słowach h w kombinacji th jest całkowicie nieme, np. Rúthénia /ˈruːteːnia/ "ruski".
Hj hj	hjó	/j/, (/ʝ/)	hy	Współcześnie na ogół wymawia się tak samo jak j, ale w archaicznej wymowie i w niektórych akcentach oznacza osobny dźwięk /ʝ/. Pisownia hy jest historyczna i spotykana w nazwach własnych, w sortowaniu jest równoważna hj.
I i	í	/i/, /j/	í, ĭ	W niektórych zapożyczeniach i obcych nazwach oznacza /j/, np. slangowe hoier "duet" (nie wyklucza to jednak pisowni hojer) lub nazwa jednej z rzek Hoczebozu - Neineidar (tu też można spotkać nazwę Nejnejdar). Sporadycznie wtedy można spotkać pisownię ĭ (w analogii do zwykłego ŭ).
J j	jé	/j/		Znacznie częstsze od drugiego sposobu zapisu /j/, czyli hj. Nie jest wymawiane po cs dzs s zs.
K k	ká	/k/
Ch ch	chá	/x/, /ɣ/		Połączenie chw oznacza /f/. Ch wymawiane jako /ɣ/ jest rzadkie.
L l	el	/l/
Ł ł	eł	/ɫ~ʟ/
Lj lj	elj	/ʎ/	ly	Czasem połączenie lj oznacza zbitkę /lj/ i jako takie jest sortowane pomiędzy li a lk, nie jako osobna litera. Zapis ly jest archaiczny i spotykany w nazwach własnych, jest zawsze dwuznakiem znaczącym /ʎ/.
M m	em	/m/
N n	en	/n/
Nj nj	enj	/ɲ/	ny	Czasem połączenie nj oznacza zbitkę /nj/ i jako takie jest sortowane pomiędzy ni a nk, nie jako osobna litera. Zapis ny jest archaiczny i spotykany w nazwach własnych, jest zawsze dwuznakiem znaczącym /ɲ/.
O o	ó	/o/	ó
Ö ö	ő	/ø/	ő
P p	pé	/p/
R r	er	/r/
S s	es	/ʃ/		W niezadomowionych zapożyczeniach czasem brzmi tak jak sz.
Sz sz	esz	/s/	ß	Opcjonalnie, pojedyncze sz można zapisać jako ß po samogłoskach oraz spółgłoskach l ł j.
T t	té	/t/
U u	ú	/u/, /w/	ú, ŭ	Ŭ występuje by oznaczyć głoskę /w/ w wygłosie. W wielu okolicznych językach występuje wtedy dyftong i dlatego maszyjski przyjął podobną konwencję zapisu zamiast regularnego zapisu w.
Ü ü	ű	/y/	ű
V v	vé	/v/
W w	wó	/v/, /w/		W absolutnym nagłosie i między samogłoskami oznacza /v/. Dla dźwięku /w/ nie jest używana w wygłosie prócz nazw własnych (np. Sirokoslaw czy Hojrédow) - zamiast tego tam występuje ŭ. Nie jest wymawiane po f i ch.
X x	eksz	/ks/, /gz/, /kʃ/		Obecnie używana tylko w niektórych nazwach własnych. Dawniej często oznaczała ks lub ksz inicjalne, jak np. w xir zamiast ksir oraz xjón zamiast kszjón.
Z z	zet	/z/
Zs zs	zset	/ʒ/

Gieminaty zapisuje się za pomocą dwóch spółgłosek (np. tt). Podwojone cs dz dzs hj lj nj sz zs zapisuje się jako ccs ddz ddzs hhj llj nnj ssz zzs, chyba że przebiega w gieminacie granica wyrazów. Jednakże, ch nie jest podwajane nawet jeśli jest gieminatą, np. taracha "Pan popełnia zbrodnie" wymawia się /ˈtaraxːa/.

Większości ubezdźwięcznień nie zapisuje się. Również spirantyzacja p b t d k g przed obstruentami nie jest zapisana we wszystkich słowach - oba zjawiska widać w słownie nigt "żaden", wymawianym jako [ˈnixʲt].

Pochodzenie słownictwa

Zdecydowana większość, bo około ok. 35% słownictwa pochodzi bezpośrednio od języka protogammajskiego. Ze względu na upływ czasu, słownictwo to uległo dużej transformacji względem prajęzyka. Duża część, bo aż ok. 30% słownictwa pochodzi zaś z nieokreślonego substratu, który połączył się z pramaszyjskim. Wpłynął on też na strukturę gammajskich słów, pozwolił między innymi na proste, nagłosowe zbitki typu CR. Te dwa źródła tworzą zestaw w pełni rodzimych słów w maszyjskim.

Pod względem Gammai, maszyjski po drodze zapożyczył kilka słów z prapołudniowodarkajskiego (np. mankel "siodło", zsüszte "tracić") oraz dużo więcej z onigammajskiego (np. élepa "sierść", fürür "deska", pálsz "cena", váłł "słoń", a nawet szó "to"). Ponieważ onigammajski też jest językiem gammajskim, utworzyło to wiele dubletów (patrz niżej).

Z kolei w Hadżalu maszyjski zapożyczył dużo słów z hoczebozkiego (np. aŭtosz "żołądek", csugéchej "państwo", iger "dźwięk, głoska", prelom "godnie", zsepeszir "balować") oraz, nieco mniej, z ludżoryckiego (np. łosat "plaża" i tetin "bzdura").

Niektóre słowa mają niejasne pochodzenie, a jeszcze mniej pochodzi z natlangów, głównie z łaciny. Latynizmy mają bardzo ograniczony zasięg użytkowania i nie używa się ich w Hadżalu.

Dublety rodzime-onigammaizm

słowo odziedziczone	znaczenie	onigammaizm	znaczenie	forma pragammajska	znaczenie
ál	mleko	ser	nabiał	*asaal	mleko
ezdop	trawa	csűn	pastwisko	*siyyap	trawa
farin	drzewa (l. mn.)	fürür	deska	*piirun	drewno, drzewo
frun	brzoza
gnón	syn	gán	syn, chłopiec	*ghahan	syn
hoszter	ogień	fél	ognisko	*faatraa	ogień
jőe	pasterz	öjff	czyhacz	*auf	pasterz, przewodnik
jón	koło	and	wieniec	*yamna	koło
kszjun	miód	űksün	miód skrystalizowany	*yugtun	miód
chamb	więc, zatem	kaf	niechaj, niech	*kammi	niechaj
mrók	oko	zene	głaz	*zuumak	oko
ök	przedimek określony l. poj.	szó	to	*sauk	to
ür	przedimek określony l. mn.	szúr	te
pru	włosy	élepa	sierść	*ruubu	włos, sierść
röbir	robić	éloŭpe	niszczyć, psuć	*raub	czynić
rönd	zachód	zőrr	ratusz	*zauna	zachód, dial. siedziba
süm	dusza	sem	się	*tuum	dusza, -się
szón	trąbka	sügan	róg (np. zwierzęcia)	*tukan	róg
tarot	miejsce, miasto	szálaszir	obradować	*tharath	miejsce
tendun	trzeci	dzsün	sędzia	*dhinnum	trzeci
zan	ręka	pjenj	dłoń	*ayn	ręka, dłoń

Przykładowe teksty

Ptasie Wesele

Ra Asszirózar Zúmmf
War hoj geŭmep charpé chode?
Ra Telka ök geŭmep charpé chode.
Ra Telka gne étalöv choljöv:
Ö chod ra lemb farö néköv
He ne odlósz chode ök geŭmep,
Ö ne odlósz chode ök geŭmep.

Owca i Konie

Afkosil lür hoj tőr, éŭch chod ne chorsev, endokézsen re vofkoßunnê. Ök ezun szowőn ra owáre iléve, ök tałun szowőn pá ra aße sedle he ök tendun wárövnórőn ozdo hoj hommáse. Ök tőr gnézsen ür vofkoßunnál: „Ök höror léke öl, ov endoke, we hoj hommás gnare röpir re vofkoßunnál”. Ür vofkoßunnek gnuren: „Süre törut, ür höror lékur mől, ov hoj hommás, kráj, jössene ra lachors e für. He ök tőr chod ne chorsev.” Char szál sürézsen, ök tőr demazsen ozdo hoj náper kiss.

Modlitwa Pańska

Ra Resovnit
Ra Resovnit, éŭch is ra Tondénil,
Kaf ök lagnozsem sejn chode,
Kaf ök lazsélvápp zdeme,
Kaf ök lanér chode
Kemag ra Tondénil, kemag ra Chadzselaŭ.
Ök regzar köto utufkot kötar mől
He uluano re tőkê mől,
He ne uchopot mér hoj pirdöv,
Mar uchetro meg mér hoj iranuje kir.
Amen.