Inskrypcja z Nisary — królewska inskrypcja naskalna, wykuta na rozkaz starożytnego ajniadzkiego króla Mindujaty (ajn. Minduyâta [mindujɐta]) około roku X. Składa się z 26 linijek tekstu w klasycznym języku ajniadzkim, podzielonych na 3 części. Po lewej stronie wyryta jest podobizna samego Mindujaty, w pozie zwycięzcy, z łukiem i włócznią, depczącego swymi stopami pokonane i płonące miasto. Z tego powodu Inskrypcja z Nisary znana jest także jako inskrypcja o zniszczeniu [miasta] Qiźuvatni. Pomimo tego, że w roku wspólnym inskrypcja znajduje się z w oddaleniu od wody, w czasach Wschodu Starożytnego znajdowała się ona tuż nad brzegiem dużej rzeki, w klasycznym języku ajniadzkim zwanej Ŝovariyaṣê (najprawdopodobniej na wpół mityczna Ŝvaeryazhi z późniejszych tekstów ajdyniriańskich).
Nazwa
Etymologia
Nazwa inskrypcji bierze się od starożytnego ajniadzkiego miasta Nisara, położonego w odległości niecałych 2 kilometrów na południe od niej. Pomimo tego, że w roku wspólnym po Nisarze pozostają zaledwie ruiny, jest to w istocie jedno z niewielu miast ajniadzkich, które przetrwały upadek Imperium Świtu oraz koniec Wschodu Starożytnego. Miasto znane było kejreńskim, szomemskim oraz olseskim handlarzom. Pobliska monumentalna inskrypcja, której znaczenie zostało zapomniane wraz z końcem epoki brązu, była zaś silnie z nim utożsamiana.
W niektórych językach Kyonu obiekt ten nosi jednak inne nazwy. W starożytnym języku ajniadzkim określano go najprawdopodobniej mianem Raqsanu Minduyâtaze [raqsanu mindujɐtat͡se], czyli "Zemsta Mindujaty". Nazwa ta jest jawnym nawiązaniem do samej treści oraz tematyki inskrypcji. Pojawia się na kilku różnych zachowanych fragmentarycznie tabliczkach ajniadzkich, datowanych na czasy po wykuciu Inskrypcji z Nisary i opisujący miejsce znajdujące się w pobliżu tego miasta. Analogiczna nazwa pojawia się w jednym tekście cherynejskim.
Inskrypcja wykuta została na niemalże pionowym klifie, wznoszącym się na wysokości 67 metrów ponad otaczający go teren. Klif ten jest częścią niskiego pasma wzgórz, które wyznaczają granicę równiny rozciągającej się na południe od nich. Teren opada z zachodu na wschód, klif znajduje się zaś zaledwie kilka kilometrów na wschód od miejsca otwarcia się doliny. W roku wspólnym obszar ten jest pokryty w większości suchym, lekko piaszczystym stepem. W czasach Wschodu Starożytnego była to jednak rozległa dolina rzeczna. Wody rzeki Ŝovariyaṣê płynęły w odległości zaledwie 100 metrów na południe od klifu. Rzeka w tym miejscu miała zaś najprawdopodobniej szerokość co najmniej 500 metrów.
Inskrypcja wykuta została na wysokości 30 metrów nad ziemią. Ma wymiary 15 metrów wysokości oraz 9 metrów szerokości. Otoczona jest dodatkową wygładzoną niszą wykutą w klifie, przykuwającą wzrok podróżnych w stronę inskrypcji. Obiekt zaprojektowany został tak, by być wyraźnie widoczny dla każdego, kto płynął antycznym korytem rzeki. Inskrypcja przetrwała wieki w bardzo dobrej kondycji, widoczna jest więc również w czasach nowożytnych.
U stóp klifu, tuż pod inskrypcją, znajdowały się dawniej stopnie oraz niska kamienna konstrukcja o nieznanym przeznaczeniu. Została jednak zniszczona, najprawdopodobniej jeszcze w czasach Wędrówki Ludów. Nigdy nie została odbudowana. W roku wspólnym Kauradowie uznają ją za miejsce mocy, składając na zrujnowanych stopniach pod inskrypcją ofiary duchowi klifu.
Na południe od inskrypcji, dokładnie na przeciwnym brzegu dawnej rzeki, znajdują się ruiny historycznego miasta Nisara. Oba miejsca dzieli odległość nieco ponad kilometra. Na zachód od inskrypcji, w odległości około 2 kilometrów, znajdują się jeszcze starsze ruiny, całkowicie ukryte pod powierzchnią ziemi. Było to miasto Qiźuvatni, o zniszczeniu którego opowiada inskrypcja. Zajmowało ono obszar pomiędzy brzegiem rzeki oraz wzgórzem, które w tym miejscu ma o wiele bardziej łagodne zbocza.
Na szczycie wzgórza, na północ od inskrypcji, wznoszą się ruiny starożytnej ajniadzkiej świątyni. Była ona prawdopodobnie główną świątynią miasta Qiźuvatni, nie ma jednak pewności co do bóstwa, któremu była poświęcona. Przetrwała zniszczenie jej macierzystego miasta, a także koniec Wschodu Starożytnego. W czasach historycznych pełniła naprzemiennie rolę miejsca kultu, punktu obserwacyjnego oraz garnizonu dla kilku różnych frakcji. Została jednak zniszczona podczas ostatecznego złupienia Nisary przez wojska kauradzkie w roku X. Ruiny świątyni składają się przede wszystkim z jej dolnych, wciąż stojących, kondygnacji oraz dużej liczby połamanych fragmentów ścian i fasady porozrzucanych dookoła.
Na zachodnich stokach wzgórza, w kierunku Qiźuvatni, wyryto także kilkanaście innych mniejszych reliefów naskalnych. Są one starsze niż główna Inskrypcja z Nisary. Większość z nich opatrzona była również krótkimi inskrypcjami. Wszystkie znajdują się jednak w stanie znacznego uszkodzenia. Nie można więc odczytać żadnych tekstów, nieczytelne są również reliefy. Jest to najprawdopodobniej efekt celowego wandalizmu. Inskrypcje zostały zatarte a reliefy uszkodzone w czasie zdobycia Qiźuvatni przez wojska Mindujaty, w celowym akcie wymazania pamięci o jego mieszkańcach[1].
Historia
W czasach świetności cywilizacji ajniadzkiej jedną z siedmiu głównych krain wchodzących w skład Imperium Świty była Bihusêna, położona w regionie środkowego biegu rzeki Ŝovariyaṣê. Była to jedna z bogatszych i bardziej wpływowych politycznie dzielnic Imperium. Mniej więcej od połowy okresu klasycznego głównym miastem regionu stało się Qiźuvatni [qit͡sʼuwatni], położone w zakolu rzeki, co więcej zaś na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Ŝorlis, Firâsą, Tarkią oraz górskimi obszarami Ṣîyaru. Z nie do końca zrozumiałych powodów po śmierci króla Ṕetḫanny, prawdopodobnie w roku X lub X, doszło do zakrojonego na szeroką skalę powstania przeciwko jego synowi i następny o imieniu Minduyâta. Przeciwko władzy centralnej wystąpiły Bihusêna, Tallatâri i Suvarinda, a więc wszystkie krainy położone nad rzeką Ŝovariyaṣê oraz położona w górnym i środkowym biegu rzeki Yitrazhi prowincja Ťarva. Razem obszary te stanowiły najprowdopodobniej ponad połowę całego terytorium ajniadzkiego państwa. Późniejsze teksty ajniadzkie odnotowują to wydarzenie pod nazwą Wielka Rebelia[2]. Qiźuvatni było zaś albo miejscem w którym rebelia ta rozpoczęła się lub miejscem z którego była zarządzana, być może pełniąc rolę stolicy równoległego państwa.
Lokalizacja terenów zbuntowanych oraz tych wiernych nowemu władcy sugeruje polityczne, kulturowe lub religijne różnice między obszarami nad Yitrazhi, a więc położonym na północy centrum państwa, oraz prowincjami położonymi nad Ŝvaeryazhi, czyli na południu. Do naszych czasów nie dochowały się jednak absolutnie żadne rzetelne informacje na temat politycznych motywów tego przedsięwzięcia lub głównych aktorów biorących w nim udział. Nie ma pewności co do dokładnej chronologii. Nie istnieją żadne dokumenty spisane z perspektywy rebeliantów. Powodem takiego stanu rzeczy jest celowa polityka niszczenia jakichkolwiek śladów po wrogach Mindujaty, usunięcia dokumentów, pomników, imion i wizerunków. Wydarzenia skazane zostały na zapomnienie. Jedyne co wiadomo to to, że Wielka Rebelia wybuchła w tym samym roku w którym umarł król Ṕetḫanna, do roku X została zaś pokonana przez wojska wierne Mindujacie.
W wyniku Wielkiej Rebelii miasto Qiźuvatni zostało zdobyte i zrównane z ziemią przez wojska ajniadzkie. W jego pobliżu wykuto monumentalną płaskorzeźbę przedstawiającą los pokonanego miasta wraz z inskrypcją opisującą wydarzenia Wielkiej Rebelii z punktu widzenia samego Mindujaty. Inskrypcja ta stanowi jeden z najlepszych przykładów ajniadzkiej propagandy królewskiej. Z uwagi na niezwykle istotne, strategiczne położenie Qiźuvatni oraz jego rolę jako główne miasto regionu, król Mindujata osiedlił część ze swych żołnierzy kilka kilometrów dalej, po przeciwnej stronie rzeki. Początkowo był to garnizon wojskowy, mający zapewnić kontrolę nad okolicą. Z czasem jednak garnizon ten przekształcił się w nowe miasto i nową stolicę prowincji. Tak narodziła się Nisara. Wielka Rebelia i zniszczenie Qiźuvatni stały się zaś mitem założycielskim nowego miasta.
Zawartość
Inskrypcja z Nisary oraz kolorowa płaskorzeźba króla Mindujaty ze zrekonstruowanymi oryginalnymi pigmentami.
Płaskorzeźba
Monumentalna, mierząca niemalże 12 metrów wysokości płaskorzeźba przedstawia króla Mindujatę stojącego zgodnie z dominującą w okresie klasycznym konwencją, a więc torsem do przodu, głową i kończynami zaś bokiem. Ubrany jest on nie w zbroję, lecz w lekką tunikę zapinaną szerokim pasem, która pełniła najprawdopodobniej rolę stroju polowego (niektóre ajniadzkie artefakty sugerują, że był to także ubiór używany na łowach i polowaniach). Król nosi także wysokie spiczaste buty sięgające pod kolana, wzmacniane dodatkowo nagolennikami z brązu. Na jego głowie nosi wysoki hełm-koronę, zdobiony dodatkowo dwoma parami zakrzywionych do góry rogów. Bizonie rogi w kulturze Wschodu Starożytnego były uniwersalnym symbolem boskości. Niekiedy wyrażały także autorytet i władzę monarszą (szczególnie w ikonografii ajniadzkiej), lub też siłę, potęgę i zwycięstwo. W jednej ręce król niesie łuk, w drugiej zaś włócznię.
Pod stopami Mindujaty wyrzeźbiono przedstawienie zniszczonego i płonącego miasta, deptanego przez zwycięskiego władcę. Jest to miasto Qiźuvatni, o losie którego opowiada tekst inskrypcji. Przedstawienie Qiźuvatni jest raczej minimalistyczne i symboliczne, prócz pięciu niewielkich budynków i zniszczonego muru nie widać na nim żadnych cech charakterystycznych. Płomienie są jednak wyraźnie zaznaczone, górują nad budynkami. Podobnie jak cała reszta płaskorzeźby, były one pierwotnie pomalowane farbą na jaskrawe kolory. Miały one być widoczne z daleka i przykuwać uwagę wszelkich podróżnych w stronę inskrypcji.
Inskrypcja
Inskrypcja składa się z 26 linijek tekstu i 17 zdań. Podzielone są one na 3 wyraźnie od siebie odrębne części. Pierwszą jest inwokacja, przedstawiająca Mindujatę jako autora dalszej treści tekstu. Drugą jest krótki opis rządów ojca Mindujaty, jego samego oraz buntu, któremu musiał stawić czoło, wraz ze zniszczeniem niepokornego miasta Qiźuvatni. Na trzecią część składa się zaś klątwa Mindujaty.
Wielki Król Obu Rzek, Ṕetḫanna, wyszedł z mocą z Miasta i ze swymi
legionami pomaszerował przeciw Szyszenom. Wziął w niewolę Króla
Szyszenów, lecz nie wyrządzał żadnego zła mieszkańcom Krainy Szyszenów.
Zamiast tego, zapewnił im dobrobyt. Morze radowało się chwałą Ajniadów.
Po tym jak mój ojciec, Ṕetḫanna, udał się ucztować z Bogami, ja, Minduyâta,
Wielki Król Obu Rzek, stłumiłem bunt w tym samym roku. Bihusêna,
Tallatâri, Suvarinda i Ťarva, wraz ze swoimi pomocnikami, zawiązały spisek
przeciwko Imperium. Jakiekolwiek krainy powstały przeciw mnie,
pokonałem każdą z wyżej wymienionych.
Miasto Qiźuvatni było sercem tej zdrady. Lecz potem, gdy zaznało głodu,
moja bogini, Qoyânnafi, przekazała mi je. I nocą wziąłem je siłą.
Zrównałem z ziemią to gniazdo żmij, na jego miejscu zasiałem chwasty.
Ktokolwiek zostanie po mnie królem i ponownie zasiedli Qiźuvatni:
oby raził go Pan Niebiańskiej Burzy! Oby żadna dusza, prócz dzikich
zwierząt, nie zamieszkiwała więcej Qiźuvatni. Oby jego ruiny pozostały
przeklęte. Oby imię jego ludu pozostało zapomniane. Oby imię tego miasta
pamiętano jedynie poprzez moją zemstę.
