Język maszyjski

język maszyjski chajg arr Más
Typologia:	aglutynacyjny, mianownikowo-biernikowy, SVO
Utworzenie:	Emil (w 2022)
Cel utworzenia:	obecnie język Hadżalu
Liczba użytkowników (faktyczna)	1
Sposoby zapisu:	Zmodyfikowana łacinka
Klasyfikacja:	w Hadżalu: język izolowany de facto: języki gamajskie języki ng-gamajskie języki naumowskie naumowskie koczownicze język maszyjski
Kody
Conlanger–1	mas.
Przykład
OiK (fragment) Hoj tőr afker élem chod ne chorsev endokezsen re vofkotune. Ök ezon szowechon ra owáre ileve, ök talun szowe pá ra asze sejle he ök tendun jövnórechon ozdo ra hommáse.
Lista conlangów

        

Zobacz też słownik tego języka.

Język maszyjski (mas. Chajg arr Más /ˈxajg ˈarː maːʃ/), czasem też język sadaryński (Chajg Száddarinf /ˈxajg ˈsaːːdarinf/) - jeden z języków Hadżalu, gdzie występuje jako język urzędowy Sadarynu (Csugéchej ra Száddarin), także jest językiem mniejszości w Jechgiwie (Wengomb ra Jessűv). Jest to język silnie aglutynacyjny i z dosyć bogatą fonologią, co kontrastuje z drugim urzędowym językiem Sadarynu, ludżoryckim (mas. Chajg Lüdzsoríka, lug. Toola Lugiorica), który jest bardziej fleksyjny, ale ma bardzo prostą fonologię.

Geneza powstania

Do powstania języka maszyjskiego przyczyniło się kilka czynników - zaciekawienie strukturą języka węgierskiego, eksperymentowanie nad językami gammajskimi oraz rozwój Hadżalu.

W drugiej połowie 2022 autor zaczął eksperymentować nad różnymi rozwojami spógłosek typu th czy dyftongów w językach gamajskich. Później powstał niejawny projekt wizji języka, który byłby językiem koczowników i z obszaru naumowskich by dotrał do "Gammopersów", wchłaniając przy tym zapożyczenia z języków po drodze. Ostatecznie powstał z tego "język pramaszyjski", który charakteryzuje się takimi zmianami z pragammajskiego jak fonologiczne *s → Ø oraz *au → ö czy przekształceniem dawnego dopełniacza w przymiotnik. Pod wpływem zaciekawienia węgierskim autor z niego stworzył kolejnego potomka, czyli język maszyjski. Ponieważ Gammaja stała w miejscu, autor przeniósł język do Hadżalu.

Od tego czasu język żyje własnym, niezależnym życiem od innych gammajskich (a nawet całego projektu) i jako taki można określić jako język izolowany. Niemniej jednak słownictwo pochodzenia gammajskiego wciąż stanowi ok. 58% leksykonu (stan na listopad 2022), a część nowych słów powstaje przez wywodzenie z PGM, np. néköv ← *uunigsis + *-(i)wi.

Nazwa

Ogólna nazwa maszyjski pochodzi od pierwotnej społeczności użytkowników języka, czyli Maszów (mas. arr Más), stanowiących ok. 60% ludności Sadarynu. Pełna etymologia nazwy jest nieznana, tak samo jak pochodzenie języka (w conworldzie, de facto jest to język gamajski). Nazwa sadaryński pochodzi z czasów ustanowienia języka jako urzędowego, ale może wprowadzać w błąd, bo jako sadaryński można też określić zupełnie inny ludżorycki.

W hoczebozkim język jest oficjalnie nazywany sadaryńskim (koi. sadarino koico), ale znacznie częstsza, chociaż obecnie wycofująca się, jest nazwa kosmiczny (matuš koico). Jest to nazwa pochodzenia czysto ludowego, gdzie Maszowie zostali utożsamieni z ludźmi, którzy przybyli wraz z kometą, która spadła ok. 300 r. p.z.H., kiedy to rozpoczęła się silna ekspansja Hoczebozu. Niemało do powstania takiej nazwy mógł się przyczynić fakt, że słowo "kosmosu, kosmiczny" w hoczebozkim (matuš) brzmi bardzo podobnie do własnej nazwy Más oraz to, że język jest unikalny w okolicy. Nazwa ta występuje tylko w hoczebozkim i wyłącznie w Hoczebozie - nawet blisko spokrewniony jesiwski używa bardziej oryginalnego maašo koyco.

język	nazwa maszyjskiego	tłumaczenie
język maszyjski	chajg arr Más chajg Száddarinf	język maszyjski język sadaryński
język polski	język maszyjski język sadaryński	-
język hoczebozki	sadarino koico matuš koico	język sadaryński język kosmiczny
język jesiwski	maašo koyco	język maszyjski
język gitryjski	сядаріноx зонӥзъ	język sadaryński
język nadbużański	mášisčei jązyk	język maszyjski
język ludżorycki	toola maxesa	język maszyjski

Występowanie

Maszja na tle granic Sadarynu i Jechgiwu

Maszyjski jest używany na obszarze Maszji (mas. Másáp, lug. Maxiol, jjh. Maašorüsis) oraz przez emigrantów maszyjskich w całym Hadżalu.

Fonologia

Samogłoski

	Przednie		Tylne
	Płaskie	Zaokrąglone
Przymknięte	i <i>	y <ü>	u <u>
Średnie	ɛ~e <e>	ø <ö>	o <o>
Otwarte			a <a>

Wszystkie samogłoski mogą być krótkie, długie lub ultradługie. Zwykła długość jest oznaczona akutem lub podwójnym akutem dla ö ü, natomiast ultradługa przez dodanie do długiej samogłoski niemego e (jak w róe "bóg") w wygłosie lub podwojenie następnej spółgłoski (jak w grőll "lud") - gieminaty występują tylko po krótkich samogłoskach, więc nie ma ryzyka dwuznaczności.

Przednia średnia niezaokrąglona samogłoska przyjmuje barwę [ɛ] gdy jest krótka oraz [e] gdy jest (ultra)długa. Zatem słowa káren "kolano" oraz tandén "niebo" się nie rymują.

W niektórych akcentach występuje ponadto szwa /ə/ (ë). Pełni ona funkcje epentezy w takich słowach jako hosztër "ogień" (rdzeń hosztr-) czy charvën "pięć" (rdzeń charvn-), a także na końcu niektórych wyrazów, zwłaszcza w morfemie strony biernej -jë (többirjë "zostać poznanym", weljossë "łopata"). W tej pierwszej w funkcji w innych akcentach połączyła się z e (hoszter, charven), a w drugiej zazwyczaj wypadała (többirj, weljoss).

Dialekty znają wiele innych samogłosek, chociażby /ɨ/ i /æ/.

Chociaż nie ma fonetycznych dyftongów, istnieją połączenia samogłoska + /j/ lub /w/. Są jednak uważane za połączenia z spółgłoską, a nie dyftong.

Spółgłoski

		Wargowe	Przedniojęzykowe	Podniebienne	Welarne	Gardłowe
Nosowe		m <m>	n <n>	ɲ <nj>
Zwarte	bezdźwięczne	p <p>	t <t>		k <k>
	dźwięczne	b <b>	d <d>		g <g>
Afrykaty			t͡s <c>	t͡ʃ <cs>
Szczelinowe	bezdźwięczne	f <f>	s <sz>	ʃ <s>	x <ch>	h <h>
	dźwięczne	v <v>	z <z>	ʒ <zs>
Drżące, półsamogłoski		w <w, ŭ>	r <r>	j <j, hj>
Boczne			l <l>	ʎ <lj>

Przy czym, należy zaznaczyć że:

• /w/ jest zapisywane jako w przed samogłoskami i między spółgłoskami, zaś ŭ tylko po samogłoskach;
• wybór zapisu /j/ między j a hj jest zależny od etymologii, przy czym hj rzadko występuje w zapożyczeniach i nigdy przed spółgłoską;
  • w niektórych rejonach oraz u starszych, wykształconych mówców kombinacja hj nadal jest czytana jako zbitka /hj/ albo głoska [ʝ] lub [ɦʲ];
• /t͡s/ jest rzadkie, częściej jest allofonem sekwencji /ts/.

Dodatkowe allofony to:

• [ŋ] będące allofonem /n/ przed /k/ oraz /g/;
• [d͡z] i [d͡ʒ] będące allofonami zbitek /dz/ i /dʒ/. Mimo wyraźnej afrykatyzacji zachowują się nadal jako zbitki spółgłosek (patrz na zbitki /ts/ /tʃ/, które ulegają temu samemu procesowi), przez co nie są liczone jako fonemy, chociaż mogą pojawiać się w zapożyczeniach;
• [ʋ] będące allofonem /w/ na początku wyrazu;
• [ɣ] jest allofonem /x/ przed dźwięcznymi w obrębie jednego morfemu;
• wymowa wygłosowego /r/ waha się od [r] przez [ɾ]. [ɹ], [ɭ] i [ɐ̯] do kompletnego zaniku.

Wszystkie spółgłoski prócz /h/ mogą zostać podwojone (np. ommat "południe"), warunkiem jest jednak obecność wyłącznie krótkiej samogłoski przed nimi. Po długich i ultradługich samogłoskach nigdy się nie podwaja spółgłosek. Gieminaty czasem mogą się też pojawić po głoskach m n nj r l lj ŭ j, ale nigdy po innych spółgłoskach.

Akcent

Akcent zawsze pada na pierwszą sylabę rdzenia - nie akcentuje się przedrostków, jak w np. gnödar lub zuzdürir.

Gramatyka

Przedimek

Przedimek pełni ważną funkcję w języku maszyjskim. Występują cztery rodzaje: właściwy, określony, nieokreślony i zerowy, odmienia się też przez liczbę. Ten drugi aspekt jest szczególnie ważny dla znaczenia przedimka, gdyż rzeczownik nigdy nie odmienia się przez liczbę z wyjątkiem kilku wyjątków, gdzie liczbę oznacza się innym słowem (np. mnożyna od dőnn "drzewo" to farin).

	L. Pojedyncza	L. Mnoga
Właściwy	ra	arr
Określony	ök	ür
Nieokreślony	hoj	re
Zerowy	ne	ner

Przedimków liczby mnogiej nie używa się przy liczebnikach, zamiast tego używa się przedimków liczby pojedynczej, np. ür paral "te noce", ale ök tend paral "te trzy noce". Wyjątek stanowi tu przedimek nieokreślony, który zanika tu całkowicie (hoj występuje tylko w faktycznej liczbie pojedynczej), np. re föz, ale wőg föz.

Rzeczownik

Rzeczownik, chociaż nieodmienny przez liczbę, nadal jest odmieniany przez przypadki w sposób aglutynacyjny. Mimo liczby przypadków odmiana ta jest dosyć prosta:

	Końcówka	Znaczenie
Mianownik	-Ø	kto? co?
Celownik	-(v)al	komu? czemu?
Biernik	-(v)e	kogo? co?
Miejscownik	-(t)er	(na) kim? (na) czym?
Ablatyw	-s(u)	od kogo? od czego?
Innesyw	-(s)ejl	w kim? w czym?
Allatyw	-(j)öv	do kogo? do czego?
Delatyw	-(t)ol	od kogo? od czego? (odsunąć się) od kiedy?
Socjatyw	-(z)ür	z kim? z czym?
Limitatyw	-(k)ir	do kiedy?
Wołacz	-(u)t	zawołanie

Zaskakujący może być brak dopełniacza, jednak jego funkcje można uzyskać konstrukcją analityczną.

Przed końcówkami samogłoski są wydłużane (np. hesa → hesázür "z idolem").

Rzeczownik odmienia się też przed dzierżawczość za pomocą przedrostków:

	Przedrostek
ö (ja)	og-
lü (ty)	la-, loj-
tlü (Ty, Pan)	ela-, eloj-
fa (on/ona) sök (ono)	ar-
mőr (my)	re-, rej-
ür (wy)	hö-, hov-
tür (Wy, Państwo)	tö-, tov-
cho (oni/one)	chun-

Np. lojöfkar - "mój pies". W połączeniu z przedimkiem zerowym oznacza, że dana rzecz nie należy do posiadacza, np. ne höfolópp "nie wasz kot".

Funkcja dopełniacza

Posesywność w języku jest wyrażana za pomocą konstrukcji rzecz posiadana + przedimek właściwy + posiadacz, czyli NOM + ra/arr + NOM. Jest ona obecna chociażby w nazwie języka, czyli chajg arr Más (dosłownie język Maszów). Inne przykłady to np. re tár ra jőe "owce pasterza", macs ra szóŭn "wiedza ojca".

Przymiotnik i przysłówek

Przymiotnik w języku maszyjskim występuje prawie zawsze po określanym wyrazie (np. tondén ossö "zachmurzone niebo"). Wyjątkami od tej zasady są niektóre utarte połączenia oraz, przede wszystkim, większość jednosylabowych przymiotników (np. asz pélvunk "wielki budynek").

Przymiotniki często kończą się samogłoską lub końcówkami -ev, -v, -f, rzadziej -ov oraz -öv.

Przymiotnik ponadto ulega odmianie przez przypadki, identycznie jak rzeczowniki - np. ogchalorür rávvür "z moją dobrą siostrą". Rzadko natomiast przyjmuje morfemy dzierżawcze - zazwyczaj gdy stoi samodzielnie lub dzierżawczość wynika z cechy.

Przysłówki na ogół nie odróżniają się od przymiotników, stoją jedynie po czasowniku (niezależnie od długości). Jednakże te, które kończą się na -ev, -ov lub -öv zmieniają końcówkę na jednolite -ov, np. njolev → njolov (emocjonalny → emocjonalnie). Inne mają zupełnie inne formy, np. asz kontra rózó (duży kontra dużo).

Stopniowanie

Przymiotniki i przysłówki mogą się stopniować. Dokonuje się tego za pomocą następującego schematu:

	Prefiks	Przykład sakov "ciepły"
Zwykły	Ø	sakov
Wyższy	far-	farsakov
Najwyższy	te(r)-	tesakov

Czasownik

Maszyjski czasownik odmienia się przez osobę, czas, tryby i stronę. W większości to polega na aglutynacji (np. jatöbbotjchon można rozłożyć na ja-több-ot-j-chon, a samo słowo oznacza "mam nadzieje, że zostałeś poznany").

Bezokolicznik

Podstawową formą jest bezokolicznik. Regularnie może on się kończyć na -ir (tufkir "dawać"), -r (sör "jeść") lub -e (chode "być"). Jednakże, istnieje też kilka czasowników nieregularnych o nietypowych bezokolicznikach, np. nó "woleć".

Odmiana przez osoby

Czasownik w pierwszej kolejności odmienia się przez osoby. Jest to odmiana regularna, ale różni się w zależności od końcówki bezokolicznika.

Osoba	bezokolicznik -ir	bezokolicznik -r	bezokolicznik -e
ö (ja)	-usz	-jusz	Ø, -e
lü (ty)	-ot	-jot	-o
tlü (Ty, Pan)	-hat		-ha
fa (on/ona) sök (ono)	-e	-je	-e
mőr (my)	Ø
ür (wy)	-eg	-jeg	-eg
tür (Wy, Państwo)	-hig
cho (oni/one)	-ur	-jur	-ész

H po spółgłoskach powoduje jej gieminację, ale tylko gdy są warunki (np. forma Ty od endokir: endokkat ← endok+hat, od töngir: tönggat ← töng+hat). Gdy warunków nie ma, h po prostu zanika (np. forma Ty od jövnórir: jövnórat ← jövnór+hat, od tufkir: tufkat ← tufk+hat).

Czasownik nieregularny woleć (nó)

Osoba	Forma
ö (ja)	ná
lü (ty)	nóe
tlü (Ty, Pan)	nohja
fa (on/ona) sök (ono)	ná
mőr (my)	noj
ür (wy)	nőg
tür (Wy, Państwo)	nohjig
cho (oni/one)	nőssz

Czasownik nieregularny mówić (ír)

Osoba	Forma
ö (ja)	jusz
lü (ty)	jot
tlü (Ty, Pan)	hjat
fa (on/ona) sök (ono)	je
mőr (my)	í
ür (wy)	jeg
tür (Wy, Państwo)	hjig
cho (oni/one)	jur

Czasownik częściowo nieregularny być (chode)

Osoba	Forma
ö (ja)	chod
lü (ty)	is
tlü (Ty, Pan)	issa
fa (on/ona) sök (ono)	chode
mőr (my)	chod
ür (wy)	iset
tür (Wy, Państwo)	isettig
cho (oni/one)	chodész

Nieregularność tego czasownika wynika z pomieszania dawnych czasowników chode "być" oraz ise "znajdować się".

Czasy

Język maszyjski posiada trzy czasy - domyślny teraźniejszy oraz dwa przeszłe.

Czas Przeszły I jest urabiany za pomocą końcówki -(zs)en. Może on zostać utworzony do dowolnej formy, np. sören, söjuszen, söjezsen. Jednak końcowe -t -g w końcówkach osobowych są zamieniane na -zs- -vn-, np. söhazsen, söjevnen.

Natomiast Czas Przeszły II charakteryzuje się końcówką -chon. Nie zachodzą żadne oboczności, stąd formy: sörchon, söjuszchon, söjechon, söhatchon, söjegchon.

Główna różnica między tymi dwoma czasami polega na aspekcie - czas przeszły I okazuje głównie czynności dokonane (söjuszen - zjadłem), zaś przeszły II czynności niedokonane (söjuszchon - jadłem).

Strona bierna

W maszyjskim strona bierna może być budowana za pomocą kilku rozwiązań.

Prosta strona bierna

Prosta strona bierna, zwana też sufiksową, jest budowana za pomocą końcówki -j, umieszczanej po końcówce osobowej i przed końcówkami czasów przeszłych. Przykład odmiany na töngir "szanować" (w stronie biernej töngirj "być szanowanym"):

Osoba	Forma
ö (ja)	tönguszj
lü (ty)	töngotj
tlü (Ty, Pan)	tönghatj
fa (on/ona) sök (ono)	töngej
mőr (my)	töngj
ür (wy)	töngegj
tür (Wy, Państwo)	tönghigj
cho (oni/one)	töngurj

W tej pozycji, ze względu na miejsce artykulacji /j/ dochodzi do następujących oboczności (nie zawsze zapisywanych):

• po obstruentach bezdźwięcznych zazwyczaj jest wymawiana jako [ç] lub [ɕ], np. töngotj [tøŋgotç];
• po obstruentach dźwięcznych zazwyczaj jest wymawiana jako [ʝ] lub [ʑ], np. töngj [tøŋgʝ]. Nierzadko również istnieje wymowa polegająca po prostu na zmiękczeniu spółgłoski, czyli np. [tøŋgʲ];
• po miękkich /j/ /ɲ/ /ʎ/ oraz półsamogłoskowym /w/ dźwięk zanika, podwajając ostatnią spółgłoskę ([jː] [ɲː] [ʎː] [wː]). Jest to jedyna oboczność oddana na piśmie (np. szowir → szoŭ + j → szoŭw);
• po samogłoskach i reszcie spółgłosek (/m/ /n/ /l/ /r/) nie zmienia się wymowa /j/. Także w czasie przeszłym I jest zawsze wymawiane [j], gdyż przechodzi do nagłosu (töngjen).

Złożona strona bierna

Złożona strona bierna jest budowana za pomocą czasownika posiłkowego chode "być" oraz imiesłowu biernego czasownika właściwego. Imiesłów jest budowany dodając do rdzenia prefiks pu- lub p- i sufiks -ev/-öv/-ov/-v/-f. Np.:

• atir → chode patev "być pitym"
• jawor → chode pjawov "być okrążanym"
• mrókke → chode pumrókkev "być widzianym przez oczy"
• nó → chode punóv "być preferowanym"
• töngir → chode putöngöv "być szanowanym"

Tryby

Tryb życzący

Tryb życzący jest urabiany przedrostkiem ja- lub jar- i wyraża życzenie mówcy:

• atir → jaratot "obyś pił"
• mrókke → jamrókk "obyście ujrzeli"
• nó → janőssz "oby preferowali"

Tryb rozkazujący

Tryb rozkazujący jest budowany przedrostkiem u- lub ür-. Wyraża on rozkazy:

• atir → üratot! "masz pić!"
• mrókke → umrókk! "macie ujrzeć!"

Zwrotność

W języku maszyjskim istnieje kilka sposobów wyrażenia zwrotności:

• gdy sam czasownik ma funkcje zwrotną nie potrzeba dodatkowych partykuł i zaimków - np. bóffkir "cieszyć się";
• gdy czasownik nie ma funkcji zwrotnej należy dodać zaimek zwrotny:
  • meg jest używany przy niektórych czasownikach stanu (töngir → töngir meg "szanować się");
  • sem jest używane przy wszystkich innych czasownikach (mrókke → mrókke sem "widzieć się");
    • sem jest też używane przy czasownikach z partykułami, w tym meg, aczkolwiek jest zapisywane łącznie (szowir pá → szowir pásem "dźwigać się").

Oba zaimki mogą występować zarówno przed, jak i po czasowniku (to odróżnia zwrotne meg od partykuły czasownikowej o tej samej formie).

Zaimki

Zaimki osobowe i wskazujące

Zaimki osobowe i wskazujące, jak rzeczowniki, odmieniają się. W odmianie zaimków nie występuje limitatyw:

	ja	ty	Ty. Pan, Pani	on, ona (ożywione)	ono (nieożywione)	my	wy	Wy, Państwo	oni, one	to
Mianownik	ö	lü	tlü	fa	sök	mőr	ür	tür	cho	szó
Celownik	öl	level, vel	tlevel	fovel	sől	mől	rül	trul	chol	szól
Biernik	e	li	tli	fozd	sek	mér	ir	tir	chal	szál
Miejscownik	öter	veler	tleveler	foler	sőler	mőler	rüler	truler	choler	szóler
Ablatyw	őlsz	vélsz	tlevélsz	fólsz	sőllsz	mőllsz	rűlsz	trúlsz	chólsz	szóllsz
Innesyw	örejl	verejl	tleverejl	forejl	sőrejl	mőlrejl	rürejl	trurejl	chorejl	szórejl
Allatyw	öljöv	veljöv	tleveljöv	foljöv	sőljöv	mőlröv	rüljöv	truljöv	choljöv	szóljöv
Delatyw	örol	verol	tleverol	forol	sőrol	mőlrol	rürol	trurol	chorol	szórol
Socjatyw	ölür	velür	tlevelür	folür	sőlür	mőlrür	rülür	trulür	cholür	szólür
Wołacz	öt	lüt	tlüt	fat	söcht	mőrt	ürt	türt	chot	szót

We wszystkich formach zaimka ja występuje na ogół protetyczne /k/, chociaż nigdy nie jest zapisywane. Proteza ta jest częstsza w potocznym maszyjskim.

Liczebniki

liczba	liczebnik główny	liczebnik porządkowy	liczebnik zbiorowy
1	ez	ezon	éz
2	tal	talun	étal
3	tend	tendun	étend
4	wőg	wővnon	áŭ
5	charven	charvnon	écharven
6	gro	gron	ír, égro
7	ög	övnon	őg
8	var	varon	évar
9	pajl	pajlon	épajl
10	opag	opavnon	ópag
100	tohjar	tohjaron	étohjar
1000	rotahjar, rota	rotahjaron, rotán	érotahjar, érota

Zadaniem liczebnika zbiorowego jest określenie ilości z jakiejś ograniczonej puli, grupy - tal köt oznacza dwa dni ogólnie, zaś étal köt z jakiegoś ograniczonego okresu, np. tygodnia.

Budowa zdań

Szyk ogólnie

Język maszyjski dąży do szyku podmiot-orzeczenie-dopełniacz (SVO), np. lü is ra chapejl. Jednak w rzeczywistości szyk jest dosyć swobodny ze względu na wysoki poziom odmiany (SVO uchodzi za najbardziej "kulturalny").

Jednak istnieją inne ograniczenia, dotyczące pojedynczych złożeń:

• występują głównie poimki;
• przymiotniki zawsze występują po rzeczowniku określanym, z wyjątkiem pewnych złożeń i przymiotników jednosylabowych;
• analogicznie przysłówki występują po czasowniku.

"Tak" i "nie"

Maszyjski ma system trzech form odpowiedzi na proste pytania - jedną pozytywną (öcsk) oraz dwie negatywne (ne oraz va). Forma ne jest używana przy zaprzeczaniu zdania twierdzącego, zaś va przy zaprzeczaniu negacji. Natomiast zgadzając się w obu sytuacjach używa się słowa öcsk:

• Küm lü rőszot hoj owáre? Öcsk - "Czy masz pojazd? Tak"
• Küm lü rőszot hoj owáre? Ne - "Czy masz pojazd? Nie"
• Küm lü ne rőszot hoj owáre? Öcsk - "Czy nie masz pojazdu? Tak (bo nie mam)"
• Küm lü ne rőszot hoj owáre? Va - "Czy nie masz pojazdu? Nie (bo mam)"

Dialekta

W języku maszyjskim, mimo używania mowy na dosyć ograniczonym obszarze, występuje pewne zróżnicowanie dialektalne. Dialekty dzielą się na dwie grupy: wschodnie i zachodnie.

Dialekty wschodnie

Dialekty wschodnie są uważane za blisko spokrewnione z sobą (być może pochodzą z jednego interdialektu), gdyż są dosyć podobne do siebie. Główne cechy tej grupy to:

• zanik ultradługich samogłosek, zastępując je kombinacjami VwV (w /uːː/ i sporadycznie /oːː/) oraz VjV (inne przypadki):
  • w sylabach otwartych obie samogłoski stają się długie (np. *brā → **brájá → brája), zaś w zamkniętych tylko pierwsza (np. *grȫl → grőjöl);
• zmiękczenie t do c w wybranych pozycjach;
• częste przesuwki a do ä;
• zazwyczaj zachowanie ë;
• obecność fonemicznego þ;
• w niektórych odmianach występuje zapożyczony przyrostek liczby mnogiej -m(e), co powoduje, że rzeczowniki mają oznaczoną liczbę mnogą (np. hoj öjk "miasto" i re öjkme "miasta");
• formy grzecznościowe czasowników nie powodują podwojenia spółgłosek (np. isa zamiast issa, endokig zamiast endokkig);
• czasem wciąż występuje rozróżnienie czasowników chode "być" oraz ise "znajdować się".

Dialekty zachodnie

Dialekty zachodnie są bardziej zróżnicowane od wschodnich, być może są bliżej oryginalnej ojczyzny Maszów. Najczęstrze cechy tej grupy to:

• różne traktowanie ultradługich samogłosek - mogą zostać zachowane wszędzie, zachowane w sylabach otwartych, dyftongizowane lub zamieniane na ton lub po prostu łączone z długimi (*brā → bráe, bráŭ, brâ, brá). Rozwój w VjV~VwV praktycznie nie występuje;
• w wielu redukacja samogłosek (a o → ă, e i → i, ö ü → ü) oraz zanik fonemu ë;
• ch → h przed tylnimi w bardziej zachodnich gwarach (chajg → hajg);
• brak þ;
• wyparcie czasownika ise przez chode, ale w niektórych odmianach te czasowniki raczej się mieszały (jak w literackim ö chod-lü is-fa chode);
• rzadkie używanie zwrotnego zaimka meg, zastępowany przez sem;
• celownik od "wy" brzmi üll zamiast rül.

Język literacki bazuje głównie na dialektach zachodnich, ale są widoczne wpływy wschodnich (zwłaszcza w słownictwie).

Różnice między gwarami

	1	2	3	4 (literacki)	5	6	7
słowo "trzy"	tînd /tɨnd/	tind /tind/	tend /tɛnd/	tend /tɛnd/	cend /t͡send/	cend /t͡send/	cänd /t͡sænd/
słowo "skała"	zsert /ʒɛrt/	hjârt /ʝɨrt/	jert /jɛrt/	hjert /jɛrt/	järt /jært/	hjärt /ʝært/	hjärt /çært/
słowo "nigdy"	nêj /nɛːj/	né /neː/	née /neːː/	njée /ɲeːː/	néje /neːje/	njéje /ɲeːje/	njîje /ɲɨjɛ/
odróżnianie napiętych i nienapiętych długich średnich	tak	nie	nie	nie	allofonicznie	nie	brak iloczasu
lenicja wygłosowych grup typu -vn, -dl → -ŭn, -jl	nie	bardzo rzadko	naprzemian z epentezą	naprzemian z epentezą	naprzemian z epentezą	naprzemian z epentezą	naprzemian z epentezą
odmiana dawnego ise "znajdować się"	eŭ hod lü hodă telü hoddă fa/sök hodi	ö chod lü chodu telü choddă fa/sök chodi	ö chod lü is tlü issa fa/sök chode	ö chod lü is tlü issa fa/sök chode	ö chodë lü is tlü isa fa/sök chodze	ö isë lü is tlü isa fa/sök ise	ö isë lü iso tlü isa fa ise
morfem l. mnogiej rzeczowników	brak	brak	brak	brak	brak	brak	-m, -me
zaimek zwrotny czasowników stanu	sîm	sim	sem, meg	sem, meg	sem, meg	sem, meg	megsem
samogłoska epentezy	e, ă	e	e	e	ë	ë	e
bezokolicznik koniugacji III	-ă	-ă	-e	-e	-ë	-ë	-e
przymiotniki na -öv	nie	nie	nie	tak	tak	tak	tak

Ortografia

Większość prawideł ortografii jest wspólna z hoczebozkim. Oznacza to rzadkie używanie przecinków, pisownia czasownika z dużej litery po podmiotowym zdaniu złożonym oraz dwukropkiem do łączenia końcówek z cyframi i skrótowcami (np. 2:ür öfkarür "z dwoma psami")

Alfabet

Obecnie alfabet maszyjski składa się z 32 osobnych liter (35 uwzględniając q x y), w którego skład wchodzi 23 podstawowych liter a. łacińskiego (wszystkie 26 z q x y), dwie litery z diakrytykiem umlautu (ö ü) oraz 7 dwuznaków. Inne litery z diakrytykami nie są uważane za osobne litery.

litera	fonemy	odmiany	uwagi
A a	/a/	á
B b	/b/
C c	/t͡s/	cz	Rzadka litera. Pisownia cz jest historyczna i spotykana w nazwach własnych, w sortowaniu jest równoważna prostemu c.
Cs cs	/t͡ʃ/
D d	/d/
E e	/ɛ~e/	é	U niektórych mówców oznacza dwa fonemy: /e/ i /ə/.
F f	/f/
G g	/g/
H h	/h/, Ø		Po spółgłoskach nieme lub powoduje gieminację.
Hj hj	/j/, (/ʝ/)	hy	Współcześnie na ogół wymawia się tak samo jak j, ale w archaicznej wymowie i w niektórych akcentach oznacza osobny dźwięk /ʝ/. Pisownia hy jest historyczna i spotykana w nazwach własnych, w sortowaniu jest równoważna hj.
I i	/i/, /j/	í, ĭ	W niektórych zapożyczeniach i obcych nazwach oznacza /j/, np. slangowe hoier "duet" (nie wyklucza to jednak pisowni hojer) lub nazwa jednej z rzek Hoczebozu - Neineidar (tu też można spotkać nazwę Nejnejdar). Sporadycznie wtedy można spotkać pisownię ĭ (w analogii do zwykłego ŭ).
J j	/j/		Znacznie częstsze od drugiego sposobu zapisu /j/, czyli hj.
K k	/k/
Ch ch	/x/
L l	/l/
Lj lj	/ʎ/	ly	Miękka boczna, dosyć rzadko spotykana. Czasem połączenie lj oznacza zbitkę /lj/ i jako takie jest sortowane pomiędzy li a lk, nie jako osobna litera. Zapis ly jest archaiczny i spotykany w nazwach własnych, jest zawsze dwuznakiem znaczącym /ʎ/.
M m	/m/
N n	/n/
Nj nj	/ɲ/	ny	Miękka nosowa, nie tak rzadka jak lj. Czasem połączenie nj oznacza zbitkę /nj/ i jako takie jest sortowane pomiędzy ni a nk, nie jako osobna litera. Zapis ny jest archaiczny i spotykany w nazwach własnych, jest zawsze dwuznakiem znaczącym /ɲ/.
O o	/o/	ó
Ö ö	/ø/	ő
P p	/p/
Q q	/k(w)/		Występuje tylko w niezadomowionych zapożyczeniach w połączeniu qu i szybko jest zastępowane przez k(w).
R r	/r/		Znaczna część mówców rera (najczęściej wtedy powstaje głoska [ʀ] lub [l]).
S s	/ʃ/		W niezadomowionych zapożyczeniach czasem brzmi tak jak sz.
Sz sz	/s/
T t	/t/
U u	/u/, /w/	ú, ŭ	Ŭ występuje by oznaczyć głoskę /w/ w wygłosie. W wielu okolicznych językach występuje wtedy dyftong i dlatego maszyjski przyjął podobną konwencję zapisu zamiast regularnego zapisu w. Także gieminata [wː] to ŭw a nie ww.
Ü ü	/y/	ű
V v	/v/
W w	/w/		Nie używana w wygłosie prócz niezadomowionych zapożyczeń - zamiast tego tam występuje ŭ.
X x	/ks/, /gz/, /kʃ/		Obecnie używana tylko w niezadomowionych zapożyczeniach oraz niektórych nazwach własnych. Dawniej często oznaczała ks lub ksz inicjalne, jak np. w xir zamiast ksir oraz xjón zamiast kszjón.
Y y	/i/, /y/, /j/	ý	Występuje tylko w niezadomowionych zapożyczeniach i archaicznych zapisach hy ly ny. Wymowa zależna od pochodzenia.
Z z	/z/
Zs zs	/ʒ/		Dość rzadki dwuznak.

Wpływy obce

Maszyjski przez cały okres rozwoju był pod silnym wpływem innych języków, chociaż nigdy nie doprowadziło to do upadku języka (ale mogło przyczynić się do śmierci krewnych). Jednak na jego rozwój miały największy wpływ języki latyskie, zwłaszcza jesiwski. Z latyskich pochodzi znaczna część słowictwa (m.in. minden, gú, csugéchej, cameg) oraz kalk językowych. Z latyskich pochodzą nawet partykuły postczasownikowe meg oraz pá, odpowiadające hoczebozkiemu mig, på czy jesiwskiemu migj, foo oraz cały system z czasownikami złożonymi. Mniejsze wpływy są pochodzenia lagijskiego (np. száderrek "ruda złota" kontra wendarskie sâdärqega "ruda") oraz ludżoryckiego (losat kontra loxiata - oba słowa znaczą "plaża" lub ügel "glina rzeczna" kontra ugla "glina").

Działało to też w drugą stronę - maszyjski wpłynął na rozwój ludżoryckiego, lagijskich oraz północnych wariantów latyskich (np. wendarskie nàzer z maszyjskiego náz "mysz"). W szczególności, zachodnie dialekty jesiwskiego zawierają liczne maszyzmy np. heč z hecs, tamaaš z timás czy sooksa z szóksz.

Przykładowy tekst

Ra Asszirózar Zúmmf
War hoj geŭmep charpoje chode?
Ra Telka ök geŭmep chode charpoje.
Ra Telka je étalöv choljöv:
Ö chod ra lemb farö néköv
He ne odlajusz chode ök geŭmep,
Ö ne odlajusz chode ök geŭmep.

polski
Ptasie Wesele
Kto ma być panną młodą? 
Telka ma być panną młodą.
Telka odpowiada im dwojgu:
Ja jestem bardzo brzydką kobietą, 
nie mogę być panną młodą,
nie mogę być panną młodą.