Mhasalowie

Część conworldu Kyon.
Mhasalowie
Młoda Mhasalka z Sepetu Północnego w sukni ślubnej.
Populacja
Kilka milionów
Regiony z istotną populacją
Mhasal Mnar (mniejszość)
Języki
Język mhasalski oraz jego dialekty
Religie
Religia mhasalska (dominująca)
Bliskie narody

Mhasalowie (mhs. 𐦥𐦴𐦩𐦰𐦬𐦨 Mhasālajeti [mʰasa:lad͡ʒe'ti]) — grupa etniczna zamieszkująca region Ajdyniriany, stanowiąca przeważającą większość populacji Mhasalu. Stanowią unikalną społeczność, znacznie różniącą się od innych okolicznych ludów. Są ściśle związani wspólnym systemem kulturowym, religijnym oraz silnym poczuciem własnej tożsamości i odrębności, wynikającym z niezwykle długiej historii. Mhasalowie są użytkownikami języka mhasalskiego, będącym izolatem, a więc niespokrewnionym z żadnym innym znanym językiem.

Mhasalowie są jednym z najstarszych ludów Kyonu, podobnie jak stworzona przez nich cywilizacja, rozwijająca się nad brzegami rzeki Ehwatri nieprzerwanie od ponad 9500 lat kyońskich. Mhasalowie wywarli ogromny wpływ kulturowy oraz cywilizacyjny na obszar współczesnej Ajdyniriany, basenu Morza Słonego oraz południowo-wschodnie obszary Todsmerszczyzny.

Nazwa

Nazwa własna

Nazwa własna (endonim) ludu wywodzi się z nazwy ich krainy, Mhasalu. W piśmie hieroglificznym taroqaq zapisuje się ją dwoma znakami, 𐦊 𐦁. Pierwszemu hieroglifowi 𐦁 odpowiada słowo mha, oznaczające "duszę" lub "jaźń", drugiemu 𐦊 zaś sāl, czyli "rzeka". Jest to najprawdopodobniej nawiązaniem do jednego z mhasalskich mitów, w którym dusza zabitego boga zaklęta w rzece Ehwatri daje życie krainie. Nazwa Mhasālajeti, oznacza więc lud wywodzący się z tej krainy i związany z tym bóstwem, będący niejako jego dziećmi.

Egzonimy

Istnieje także kilka egzonimów, a więc alternatywnych nazw stosowanych przez inne ludy na określenie Mhasalów.

Jedną z nich jest staroajdyniriańskie Cıaṣtanıerōsai [ʈ͡ʂʲaʃta'nʲɛrɔ:sai], oraz jego nowoajdyniriańska wersja Ćashtanirôsaya [t͡ɕaʂtaɲiɾɤsa'ja]. Oznaczają one tyle co "lud Krainy Papirusu" lub "ludzie z Krainy Papirusu". Warachowie nazywają Mhasalów Shaullëmat ['ʃɑuɬɜmɑt], co prawdopodobnie pochodzi z prawaraskiego słowa suplimu*, oznaczającego "łuk". Waraską nazwę Mhasalów można połączyć z obszarem współczesnego Pierwszego Sepetu, a więc dawnej wschodniej rubieży Białego Mhasalu i znajdującym się tam państwem ze stolicą w mieście Chēnu. W czasach Starożytnej Ajdyniriany jego władcy jako pierwsi zjednoczyli Mhasal, tworząc nowe imperium. Obszar ten sąsiaduje z Warachią, starożytni Mhasalowie słynęli natomiast ze swoich potężnych łuków wykonanych z tamaryszku oraz kunsztem w posługiwaniu się nimi.

Z ludów bardziej odległych obszarowi Ajdyniru, Sechtończycy nazywają Mhasalów zbiorczo Masrir (ܡܲܣܪܝ݂ܪ), od nazwy kraju, a od tego słowa bierze źródło tangijska nazwa w języku ayu, "μασιρι" mahiri.

Antropologia

Wygląd

Obraz w stylu ajdyniriańskim przedstawiający młodego Mhasala, z unikalnymi dla tego ludu niebieskimi oczami.

Mhasalowie są przeciętnego wzrostu. Posiadają na ogół ciemnobrązową skórę, jednak o karnacji jaśniejszej niż u wielu okolicznych ludów, takich jak Sarnaci czy ludy mnaryjsko-nahrydżyckie. Włosy Mhasalów są zwykle czarne lub brązowe, gęste i kręcone. U mężczyzn często występuje pokaźny zarost. Oczy są duże, okrągłe. Mogą być brązowe, częściej jednak przybierają kolor błękitny. Błękitny kolor oczu jest charakterystyczną i rozpoznawalną cechą Mhasalów, są oni bowiem jedynym ludem Ajdyniriany, a także jednym z nielicznych w tej części Kyonu, u którego można ją spotkać. Błękitny kolor oczu wynika najprawdopodobniej z unikalnej mutacji, która wykształciła się samoistnie w populacji przodków współczesnych Mhasalów ok. 16-20 tyś. lat temu.

Przynależność rasowa

Mhasalów zalicza się zwykle do tak zwanej rasy garyjskiej, zamieszkującej tereny środkowego oraz zachodniego Ajdyniru. Mhasalowie znacznie różnią się jednak od innych jej przedstawicieli, zarówno w wyglądzie zewnętrznym jak i (choć w mniejszym stopniu) cechach wewnętrznych, na przykład budowie czaszki. Z tego powodu niektórzy badacze wyróżniają Mhasalów jako osobną podkategorię rasy garyjskiej, lub nawet jako całkiem osobną rasę. Opinie takie są jednak w mniejszości.

Ze względów kulturowo-religijnych rdzenna populacja Mhasalu na przestrzeni wieków rzadko mieszała się z innymi ludami, z wyjątkiem obszarów granicznych, zwłaszcza z Warachami oraz Matalami. Wyjątkiem jest Inwazja Kauradzka, która pozostawiła po sobie istotny ślad genetyczny w mhasalskiej populacji.

Podział regionalny

Mhasalowie nie są jednolitym ludem, wyróżnia się bowiem 10 odrębnych grup regionalnych, często znacznie różniących się od siebie pod względem tradycji i zwyczajów. Mimo to, wśród każdej z tych 10 grup dominuje pan-mhasalska tożsamość, grupy uważa się za odrębne części jednej całości, jednego ludu Mhasalu. Dzieli się je zwykle na 3 kategorie, jako mieszkańców trzech historycznych krain - Błękitnego Mhasalu, Białego Mhasalu oraz Złotego Mhasalu. Obecnie najbardziej dominującą z grup, zarówno liczebnie jak i kulturowo, są Koradżyci, zamieszkujący serce Mhasalu. Ich zwyczaje stanowią podstawę mhasalskich zwyczajów głównego nurtu. Sytuacja wyglądała jednak inaczej w przeszłości, gdy prymat nad krainą dzierżyły inne grupy, takie jak Czeneci, Balkoci czy Oketowie.

Warto zwrócić uwagę na Mieszkańców Pogranicza. Są oni najmłodszą z mhasalskich grup, oryginalnie będącą mieszaniną kolonizatorów i osadników z całego Mhasalu osiadających się na nowo podbitych ziemiach Nahrydżytów. Z biegiem czasu wytworzyli oni osobną tożsamość, co przynajmniej częściowo musiało wynikać z częstych walk i ciągłego zagrożenia ze strony górskich plemion.

Mapa podziału Mhasalów na wyraźnie różne grupy regionalne. Na szaro zaznaczono tereny poza granicami Mhasalu, na biało zaś obszary wchodzące w jego skłąd, lecz zamieszkałe przez ludność niemhasalską.

• Mhasalowie
  (𐦥𐦴𐦩𐦰𐦬𐦨 Mhasālajeti)
  • 1. Mieszkańcy Błękitnego Mhasalu
    • Tekraci (𐦥𐦴𐦾𐦮𐧈𐦥 Tēqrajeti)
    • Rybacy (𐦥𐦪𐦥𐦢𐧇𐦲 Nhōptahuti)
      
      
  • 2. Mieszkańcy Białego Mhasalu
    • Koradżyci (𐦥𐦴𐦾𐧇𐦮 Qhōrrajeti)
    • Czeneci (𐦥𐦲𐧈𐦵 Chēnheti)
    • Mieszkańcy Pogranicza (𐦥𐦮𐦲𐦤𐦲𐦶 Banūnheqeti)
    • Tarunowie (𐦥𐦾𐦥 Tarruti)
    • Czorenowie (𐦥𐦲𐦾𐧇𐦵 Chōrrenti)
    • Iszyci (𐦥𐦤𐦳𐦣 Yišāweti)
      
      
  • 3. Mieszkańcy Złotego Mhasalu
    • Balkoci (𐦥𐦮𐦩𐦰𐦶 Bālqeti)
    • Oketowie (𐦥𐦥𐦧 Aukhetheti)

Kultura

Kultura Mhasalów jest równie starożytna jak ich historia oraz równie bogata jak sam Mhasal. Z tego powodu jest również bardzo różnorodna, z widocznymi różnicami pomiędzy tradycjami praktykowanymi w poszczególnych sepetach oraz przez różne mhasalskie grupy. Znacznie zmieniała się ona także na przestrzeni dziejów, a jej standardy wyznaczała ta grupa, która akurat wiodła prym nad cywilizacją regionu. Współcześnie owe standardy mhasalskiej kultury wyznaczają praktyki Koradżytów. Na tym standardzie skupi się właśnie poniższy opis, z ewentualnymi wzmiankami o dawnych tradycjach lub zwyczajach unikalnych dla innych mhasalskich grup, które w znaczącym stopniu odbiegają od przyjętych norm.

Zwyczaje i tradycje

Imiona

Zobacz też: Imiona Kyonu

Mhasalska tradycja nadawania imion preferuje proste imiona, zwykle dwusylabowe, często będące rzeczownikami lub złożeniami. Nazywa się je czasami imionami popularnymi. Występują imiona męskie i żeńskie, a także ograniczona liczba imion, które ze względu na swoją popularność stały się imionami uniwersalnymi (na przykład: 𐦥𐧈𐦴 Jēt "papirus", 𐦥𐦬𐦶 Bast "promień", 𐦥𐦾𐦰𐦳 Šārith "jasny, jasna"). Spora część imion męskich jest rzeczownikami, oznaczającymi przedmioty, narzędzia lub zjawiska przyrodnicze, zwłaszcza te kojarzące się z niebezpieczeństwem lub rozmiarem (na przykład: 𐦧𐦨𐧈𐦧 Kēmek "topór", 𐦶𐦮𐦩 Lauqhab "błyskawica, grzmot", 𐦳𐧈𐦤𐦪 Hewēš "horyzont"). Spora część imion żeńskich jest zaś rzeczownikami oznaczającymi rośliny lub zwierzęta (na przykład: 𐦾𐦤𐦲 Nhewer "lotos", 𐦮𐦩𐦨 Malq "akacja", 𐦲𐦠𐦤 Awāun "ibis"). Istnieje także pewna liczba tradycyjnych imion mhasalskich, wywodzących się z czasów antycznych, które są wciąż używane, chociaż ich dokładna etymologia jest niepewna lub niemożliwa do zidentyfikowania.

Można również natrafić na zniekształcone imiona ajdyniriańskie. Popularne są one zwłaszcza wśród mieszkańców głównych miast oraz środowisk kupieckich. Nadawanie takich imion spotyka się jednak często z dezaprobatą bardziej konserwatywnych oraz wiejskich cześć mhasalskiego społeczeństwa.

Imiona tradycyjne

Imiona męskie	Imiona żeńskie	Uwagi i etymologia
𐦳𐦨𐦪 Ahmheš	𐦾𐦥𐦰 Ātharu	Ahmheš: powiązane z klasycznym mhasalskim mheš (łza), pochodzenie członu ah nieznane. Ātharu: tradycyjnie tłumaczone jako "pełna oddania", związane ze współczesnym tār (ofiara).
𐦶𐦲𐦮𐦶 Beqneb	𐦥𐦡 Dauthi	Beqneb: złożenie klasycznych słów beq (siła) oraz neb (dom) - "Dom Siły". —
𐦶𐦵𐦠𐦫 Gāucheb	𐦥𐦾𐧇𐦪 Hōrith	Gāucheb: złożenie klasycznych słów gāuch (męstwo) oraz neb (dom) - "Dom Męstwa". —
𐦣𐦥𐦳𐦪 Haštiy	𐦾𐧇𐦥𐧈𐦪 Hēthōri	—
𐦪𐦨𐦬 Ismeh	𐦥𐦥 Ithet	—
𐦳𐦢𐦧 Kapheš	𐦬𐦲𐧈𐦧 Khēnsa	— Khēnsa: prawdopodobnie imię obcego pochodzenia, być może nahrydżyckiego.
𐦥𐦰𐦥𐦾𐧈𐦨 Mērtāt	𐦧𐦲𐦬𐦾𐦨 Mhersankh	Mērtāt: złożenie klasycznych słów mēr (tron) oraz tāt (miecz) - "Miecz Tronu". Mhersankh: złożenie klasycznych słów mher (woda, życie) oraz sankh (kwiat) - "Kwiat Życia"
𐦲𐦪𐦢 Pehen	𐦥𐦧𐦨𐦾 Ramkhet	—
𐦶𐦲𐦬 Senheb	𐦥𐧈𐦥 Tēti	Senheb: złożenie klasycznych słów senh (pamięć) oraz neb (dom) - "Dom Pamięci". —
𐦾𐦧𐦤 Wakher	𐦥𐦲𐦣𐦴 Jīnhat	— Jīnhat: imię antyczne, pojawia się już w zapiskach staromhasalskich. Dawniej jedna z bogiń.

Imiona kapłańskie i tronowe

Zgodnie ze zwyczajem, wraz z objęciem przez kogoś funkcji kapłańskiej przybiera on też nowe imię. Jest ono zawsze imieniem teoforycznym, odnoszącym się do bóstwa, któremu się służy. Imiona teoforyczne posiadają ustalony wzór, opierający się na złożeniach oraz popularnej w języku mhasalskim tendencji do tego, by opisujące słowo poprzedzało słowo opisywane. Na pierwszym miejscu stoi więc imię bóstwa, lub jeden z przydomków i tytułów mu przypisywanych, na drugim zaś rzeczownik, zwykle odnoszący się do kultu, będący rzeczownikiem abstrakcyjnym lub opisujący narzędzia lub części ciała. Przykładami takich teoforycznych imion kapłańskich są:

• 𐦴𐦮𐦩𐦰𐦬 𐦧𐦲𐦥𐦵 Chatnakh Sālqaj (Mówca [przemawiający w imieniu] Chatnakha)
• 𐦡𐦳𐦠𐦤 𐦳𐦣𐦾𐦥𐦢𐦬 Sephterīš Wāušad (Sługa Septerysza)
• 𐦾𐦧𐦩𐧈𐦨 𐦾𐦰𐦶𐦰 Ābār Mēlkhir (Pióro Ābār)

W okresie nowomhasalskim (a także pod koniec okresu klasycznego) również faraonowie, w chwili wstąpienia na tron, odrzucali nadane im przy narodzinach imiona, obierając nowe imiona teoforyczne. Były one podobne do imion kapłańskich, często jednak bardziej rozbudowane, zwano je natomiast imionami tronowymi. Zwyczaj ten zanikł po ajdyniriańskim podboju Mhasalu, nowi władcy nie zwykli bowiem przybierać nowych (a co ważniejsze obcych) imion, mimo tego, że przybrali na siebie stary tytuł faraona.

Nazwiska

Tradycyjnie nazwiska używane były jedynie przez mhasalską arystokrację. Jednak w ciągu ostatnich kilku stuleci nadawanie nazwisk rozpowszechniło się także na część bogatszych i wpływowych rodzin kupieckich, co łączy się ze wzrostem znaczenia tej właśnie warstwy społecznej po podboju Mhasalu przez Ajdynir. Większość z tych nazwisk ma korzenie przezwiskowe lub określa miejsce pochodzenia. Aby odróżnić tych nowobogackich parweniuszy od dumnego grona starożytnych rodów, arystokracja zaczęła poprzedzać swoje nazwiska słowem 𐦥𐦪𐦤 wahat (wysoki). Nazwiska zawsze stoją przed imieniem.

Ród arystokratyczny	Nazwisko kupieckie
𐦾𐦥𐦧𐦲 𐦥𐦪𐦤 Wahat Ankhtir	𐦮𐦾𐦲 Anoroq
𐦨𐦧 𐦥𐦪𐦤 Wahat Kemi	𐦳𐦾𐦧 Kariš
𐦨𐦣𐦵𐧈𐦬 𐦥𐦪𐦤 Wahat Sēcīm	𐦾𐦧𐦶𐧇𐦬 Sōbkra
𐦰𐦲𐦪𐦣𐦥 𐦥𐦪𐦤 Wahat Tīhanā	𐦧𐦨𐦥 Temaku
𐦫𐦲𐦾𐦤 𐦥𐦪𐦤 Wahat Ūrnagi	𐦮𐦾𐦡𐦤 Widaraq

Tradycje pogrzebowe

Tradycja ogólnomhasalska

Phegāušt - pla

Kultura mhasalska posiada głęboko zakorzenioną skłonność do postrzegania świata w kategoriach wiecznie powtarzających się cykli. Cykliczność ta widoczna jest także w mhasalskim spojrzeniu na życie i śmierć oraz w obrządkach i tradycjach pogrzebowych. Woda jest gwarantem i źródłem życia, a konkretniej jest nią rzeka Ehwatri wraz z dopływami. Naturalnym jest więc, by człowiek, który zrodzony jest z rzeki, powrócił do niej po śmierci.

Ciało zmarłego obmywa się wodą, rytualnie oczyszczając ja przed ostatnią podróżą, następnie owija się je białą tkaniną lub całunem, zwanym 𐦳𐦣𐦾𐧈𐦫 gērīš. Kapłan zmawia nad ciałem odpowiednie modlitwy, zwykle w obecności rodziny i bliskich zmarłego, ciało zabiera się następnie nad rzekę. W zależności od regionu, ciało zmarłego układa się albo na papirusowej tratwie albo łódce, również wykonanej z papirusu, dekoruje się je kwiatami. Tratwę wypuszcza się na wodę, by poniosła ciało wraz z prądem, podczas gdy stojący nad brzegiem tłum recytuje święte mantry. Jeśli ciało położone zostało na łódkę, wsiada do niej jeszcze jedna osoba, zwykle bliski członek rodziny, zwłaszcza będący dziedzicem zmarłego. Łódka wypływa następnie na środek rzeki, gdzie osoba towarzysząca zrzuca ciało do wody. Niekiedy rozcina sobie ona dłoń nożem, pozwalając kroplom krwi wpaść do wody wraz z ciałem zmarłego - ma to zwabić mieszkańców rzeki.

W obu przypadkach ostatnia podróż zmarłego kończy się pożarciem ciała przez zwierzęta zamieszkujące rzekę, zwłaszcza mieszkające w Ehwatri krokodyle morskie (𐦳𐦾𐦶𐦫 gibriš). Stanowi to dopełnicie cyklu płodności: człowiek żywi się stworzeniami rzeki, łowi ryby, poluje na krokodyle, wody rzeki zawadniają jego pola i pozwalają rosnąc jego uprawom. W swej śmierci natomiast to człowiek pożywia rzekę. Akt ten pozwoli także odrodzić się jego duszy w nowym ciele. Krokodyle są zaś reprezentantami zarówno rzeki (Zabitego Boga), śmierci jak i odrodzenia. Zapewnia także naturalny balans oraz obfitość rzeki i plonów, które wyżywią żyjących.

Jeśli Mhasal żył na terenie oazy, na terenach pustynnych lub umarł w porze suchej (zwłaszcza Fazy Wielbłąda), z daleka od dużych źródeł wody oraz krokodyli, zamiast siłom rzeki jego ciało ofiarowywane jest siłom pustyni. Zgodnie z przytoczonym wyżej rytuałem, ciało obmywane jest, zawijane w całun, wykonywane są nad nim modlitwy oraz święte mantry. Wynoszone jest ono następnie na pustynię, z daleka od ludzkich siedzib, by stało się pokarmem dla padlinożerców. W niektórych regionach (np. Tēqra) po kilku dniach powraca się na miejsce, w którym pozostawiono ciało, by zabrać z powrotem kości, które składuje się w specjalnych katakumbach.

Moda i ubiór

Taniec