Cywilizacja darmijska

✅	Niniejszy artykuł dotyczący Kyonu jest kompletny i jest ukończony.

Część conworldu Kyon.
Cywilizacja darmijska
Populacja
Brak — wymarła cywilizacja
Regiony z istotną populacją
Dawniej Arewia i Saszkuigodia (Kyon Wschodni)
Języki
Język praseframański (proponowane) Język praitrażycki (proponowane)
Religie
Wierzenia darmijskie
Bliskie narody

Cywilizacja darmijska, również kultura darmijska lub darmijski kompleks kulturowy — terminy stosowane wobec kultury, a właściwie kontinuum blisko powiązanych ze sobą, a prawdopodobnie również blisko spokrewnionych ze sobą lingwistycznie oraz genetycznie kultur archeologicznych, występujących na obszarze Kyonu Wschodniego od drugiej połowy chalkolitu aż do końca dolnej epoki brązu. Czasy cywilizacji darmijskiej szacuje się na okres od około 21 tysięcy lat p.r.w. aż do 12,7 tysięcy lat p.r.w. Koniec cywilizacji darmijskiej uznaje się za moment przejścia Kyonu Wschodniego z dolnej do wysokiej epoki brązu.

Zasięg występowania cywilizacji darmijskiej obejmował regiony Arewii i Saszkuigodii. Była ona skupiona wzdłuż dwóch wielkich rzek Wschodu, Korany oraz nieistniejącej już w roku wspólnym rzeki Ŝvaeryazhi. Pełniły one rolę ciągnących się na tysiące kilometrów arterii komunikacyjnych, umożliwiając handel oraz wymianę ludzi i idei. Prawdopodobnie właśnie dzięki nim darmijski kompleks kulturowy cechuje się niemalże jednolitym stylem ceramiki i kultury materialnej, pomimo ogromnych odległości pomiędzy jego wschodnimi i zachodnimi rubieżami. Sieć darmijskich połączeń handlowych sięgała jeszcze dalej. Silne wpływy darmijskie odnajdywane są w pochodzących z tego okresu stanowiskach archeologicznych w Kawelii oraz na zachodnim wybrzeżu Felży. Wzajemna łączność i sieć połączeń zapewnianych przez wielkie rzeki Kyonu Wschodniego były także cechami późniejszych cywilizacji Wschodu Starożytnego, istniejących na tym samym obszarze po upadku cywilizacji darmijskiej.

Cywilizacja darmijska znana jest przede wszystkim ze swojej architektury monumentalnej, jej przedstawiciele funkcjonują zaś w kulturze masowej jako budowniczowie megalitów. Wiele przykładów darmijskich konstrukcji przetrwało próbę czasu, w lepszym lub gorszym stanie zachowując swoją formę przez tysiąclecia. W kolejnych epokach tajemnicze megalityczne konstrukcje, pokrywające znaczne połacie Wschodu, stawały się albo obiektem kulturowego tabu (jak miało to miejsce w przypadku cywilizacji ajniadzkiej) albo elementami mitów i legend, inkorporowanymi w wierzenia późniejszych ludów zamieszkujących te obszary. Budowę megalitów przypisywano gigantom, legendarnym herosom i bohaterom kulturowym, czarnoksiężnikom i kapłanom, którzy posiedli tajemną wiedzę pozwalającą na wznoszenie takich cudów lub samym istotom boskim, które stworzyły te konstrukcje megalityczne jako pomniki własnej potęgi. Przykładem takiego właśnie podejścia może być cześć oddawana megalitom przez Kauradów.

Jednym z najważniejszych symboli kultury darmijskiej był triskelion (ajn. qahṣdâvsoŝ /qaxʃdɐwsoɬ/). Jego znaczenie nie jest znane, interpretowany jest jednak przez niektórych uczonych jako symbol o znaczeniu religijnym. Pojawia się on na wielu znanych darmijskich monumentach, a także na ceramice i ozdobach. Zyskał ogromną popularność, rozprzestrzeniając się na między innymi obszary cywilizacji mnajdryjskiej. W czasach późniejszych triskelion występuje również w ikonografii Wschodu Starożytnego i u wielu innych ludów oraz kultur Kyonu Wschodniego i Ajdyniriany.

Nazwa

Przykład samotnie stojącego darmijskiego monolitu. U jego podstawy widać platformę, dobudowaną przez późniejsze ludy stepowe w celu składania ofiar.

Główny artykuł: Darminy

Nazwa cywilizacji darmijskiej wywodzi się od tytułowych darminów, a więc wielkich stojących kamieni, mogących różnić się od siebie znacznie w kształcie, rozmiarze i wadze, występujących jednak powszechnie na wielkich równinach Arewii oraz Saszkuigodii. Zostały one ustawione w ziemi ludzką ręką. Mogą występować samotnie, w formie monolitów, lub też w grupach, w których podobne darminy ułożone są w linie, kręgi lub tworzą część większych konstrukcji megalitycznych. Niektóre darminy są całkowicie gładkie, pozbawione jakichkolwiek żłobień czy inskrypcji. Niektóre natomiast ozdobione są reliefami, w tym symbolami (z których najpowszechniejszym jest triskelion) oraz postaciami antropomorficznymi.

Najwcześniejsze darminy pochodzą z południowej Saszkuigodii i poprzedzają w czasie początek cywilizacji darmijskiej. Są one dziełem istniejącej w środkowym chalkolicie kultury szolyńskiej. Wraz z początkiem cywilizacji darmijskiej następuje prawdziwa eksplozja tego rodzaju budownictwa. Początkowo, zgodnie z szolyńskim pierwowzorem, przybierało ono formę pojedynczo ustawionych i nieobrobionych głazów, samotnych lub tworzących geometryczne wzory. Z czasem głazy stawały się coraz bardziej oszlifowane i ozdobione rzeźbieniami. Były także układane jako części coraz bardziej skomplikowanych struktur megalitycznych.

Konstrukcja darminów, w różnych ich formach, trwała przez cały istnienia cywilizacji darmińskiej i z tego powodu kamienie te stanowią jej cechę rozpoznawczą. Można je znaleźć zarówno nad brzegami głównych rzek (zwłaszcza Korany) jak i pośrodku stepów, pustyń i półpustyń Wschodu. Szczególna koncentracja darminów ma miejsce na terenie Szyszenii, Ezji oraz w okolicach środkowego biegu Korany. Mimo to, na pojedyncze darminy natrafić można w miejscach tak bardzo oddalonych jak zachodnie stoki Gór Żelaznych czy wybrzeża Felży.

Nie ma pewności co do ich zastosowania. Prawdopodobnie darminy pełniły różne role w różnych miejscach i czasach. Teorie wahają się od znaczenia jako symbole przynależności i kontroli nad danym terytorium (szczególnie w przypadku kultury szolyńskiej i pierwszych monolitów cywilizacji darmijskiej, a więc samych początków darminów jako elementu architektury), przez wyznaczniki miejsc pochówku, święte głazy stojące w miejscach wyznaczonych pod ceremonie religijne, aż po elementy nieznanego systemu ideologicznego, wspólnego w jakiejś formie dla całej cywilizacji darmijskiej.

Historia

Liczące kilka tysięcy lat dzieje cywilizacji darmijskiej są zazwyczaj dzielone na trzy okresy o mniej więcej równej sobie długości. Ich nazwy pochodzą od miejsc lub regionów, które współcześni badacze uważają za kulturowe, polityczne lub religijne centrum darmijskiego świata w danym okresie, jego "punkt ciężkości". Prezentują się one w następujący sposób:

• Okres swerżycki (21000 p.r.w. - 17500 p.r.w.) — początek cywilizacji darmijskiej, centrum w okolicach jej powstania, w dolnym biegu rzeki Ŝvaeryazhi, na styku z kulturą szolyńską.
• Okres ranszadzki (17500 p.r.w. - 15400 p.r.w.) — środkowy okres istnienia cywilizacji darmijskiej, czasy terytorialnego apogeum i największego zasięgu kultury. Góry Ranszadzkie głównym "punktem ciężkości".
• Okres tarwaski (15400 p.r.w. - 12700 p.r.w.) — zmierzch cywilizacji darmijskiej, a zarazem okres w którym, wydzielić można dwa odrębne centra cywilizacyjne.

Podział taki może być jednak bardzo umowny i niedokładny. Uczeni mają do dyspozycji materiały z ograniczonego zapisu archeologicznego, z którego często wyprowadzane są wzajemnie wręcz sprzeczne wnioski. Znaczna część darmijskich stanowisk archeologicznych nie została jeszcze w pełni zbadana. Również darmijski system polityczno-społeczny nie jest dla uczonych całkowicie zrozumiały. Jest bardzo prawdopodobne, że stan faktyczny był o wiele bardziej skomplikowany niż narzucone post factum podziały.

Początki

Kamienny krąg z okresu swerżyckiego, niegdyś stojący w pobliżu rzeki Ŝvaeryazhi, dziś zaś pośrodku pustyni.

Okres pomiędzy neolitem ceramicznym do końcem chalkolitu to przede wszystkim era wielkiej ekspansji starożytnych rolników seframańskich oraz idącego wraz z nią rozprzestrzenienia rolnictwa po znacznych połaciach Wschodu. Wcześniejsze ludy łowiecko-zbierackie zamieszkujące tamte obszary zostały do drugiej połowy chalkolitu niemalże całkowicie wyparte (zasymilowane, odepchnięte lub wytępione) z dolin Korany i Ŝvaeryazhi. Powstało tam wiele różnych kultur rolniczych, istotnie różniących się one od siebie. Z czasem rozpadały się zaś na mniejsze kultury archeologiczne, zwykle wraz z zasiedlaniem przez nie coraz dalszych, wcześniej nieskolonizowanych ziem. Dywersyfikacja pierwszych kultur rolniczych szła więc ramię w ramię z ich ekspansją.

Istotny wyjątek stanowi łowiecko-zbieracka kultura szolyńska, obejmująca ujście rzeki Ŝvaeryazhi i południową Saszkuigodię. Przez większość chalkolitu skutecznie stawiała ona odpór naporowi rolników. Jej dziełem są pierwsze menhiry, często tworzące długie na wiele kilometrów linie. Są one identyfikowane przez wielu jako pewnego rodzaju słupy graniczne, oddzielające tereny szolyńskie od ziem ich wrogów.

Początki cywilizacji darmijskiej sięgają pogranicza między światem rolników a łowców-zbieraczy. Około 21 tysięcy lat kyońskich p.r.w. jedna z tamtejszych kultur rolniczych przejęła szolyńską praktykę budowy monolitów. Szybko zaczęła tworzyć własne "linie graniczne", które, jak się zdaje, były w kolejnych dekadach agresywnie przesuwane. Wcześni Darmijczycy byli ewidentnie niezwykle skuteczni. Istniejąca przez tysiąclecia kultura szolyńska całkowicie zanikła zaledwie kilkaset lat po narodzinach cywilizacji darmijskiej. Można przypuszczać, że zaciekła i długotrwała rywalizacja w regionie pomiędzy rolnikami i łowcami-zbieraczami doprowadziła do wytworzenia się niezwykle mocnych presji ewolucyjnych, w ich ogniu wykuta została zaś cywilizacja darmijska.

Okres swerżycki

W ciągu pierwszych 500 lat okresu swerżyckiego młoda cywilizacja darmijska całkowicie zdominowała dawne terytoria kultury szolyńskiej, wchłaniając i zastępując następnie okoliczne kultury rolnicze. Nazwa okresu swerżyckiego bierze się od nazwy rzeki Ŝvaeryazhi, w tym czasie bowiem cywilizacja darmijska zajmowała jej środkowy oraz dolny bieg, wraz z jej ujściem do Wszechoceanu. Były to ziemie bardzo żyzne, sprzyjające rolnictwu. Klimat był o wiele łagodniejszy i dogodniejszy niż ten występujący w czasach współczesnych. Pobliskie góry zapewniały ponadto stałe źródło dobrej jakości kamienia, który był wykorzystywany do wyrobu wczesnych darminów oraz narzędzi, takich jak charakterystyczne gładzone i wypolerowane topory.

Domy budowane były przede wszystkim z drewna. Praktyka budowania kamiennych darminów nie zanikła wraz z końcem rywalizacji z kulturą szolyńską, menhiry stały się bowiem elementem architektury sakralnej oraz użytkowej. Pojedyncze monolity, pozbawione jeszcze wtedy rzeźbień, stawiano przy miejscach społecznych zgromadzeń, ceremonii oraz nad grobami. Tworzono okręgi ziemne, składające się z koncentrycznych fos i wałów, a także drewnianych pali ustawionych wzdłuż ich wewnętrznych krańców. Niekiedy występowały także kamienne kręgi.

• 
  Przykład "linii granicznej" z okresu swerżyckiego.
• 
  Wyjątkowo gęste stężenie menhirów darmijskich i szolyńskich, wyznaczające zapewne obszar silnie kontestowany.
• 
  Przykład budownictwa sakralnego z okresu swerżyckego: doły, wały ziemne, pojedyncze menhiry i ustawione w okrąg drewniane pale.
• 
  Wypolerowane kamienne toporki były podstawowym narzędziem cywilizacji darmijskiej przez cały czas jej istnienia.

Okres ranszadzki

Przełom okresu swerżyckiego i ranszadzkiego był momentem rewolucyjnym, zarówno w historii cywilizacji darmijskiej jak i całego Kyonu Wschodniego. Wtedy to na zachodnich obszarach cywilizacji darmijskiej zaczęły powstawać zaawansowane konstrukcje megalityczne, ozdobione wymyślnymi wzorami geometrycznymi. Pośród nich szczególnie wszechobecny zdaje się być triskelion. Radykalne zmiany zaszły w architekturze oraz sztuce. Pojawił się nowy styl ceramiki, również zdobionej podobnymi wzorami geometrycznymi. Centrum zmian kulturowych znajdowało się w okolicach środkowego biegu Ŝvaeryazhi, megalityczne kamienne kręgi w Cepromè są zaś pierwszą znaną konstrukcją w tym stylu oraz pierwszym miejscem, w którym znaleźć można darminy z wyrytym symbolem triskelionu.

Cywilizacja darmijska błyskawicznie poszerzyła się, dokonując ekspansji na północ i zachód. W ciągu kilku kolejnych stuleci wchłonęła praktycznie wszystkie wcześniejsze kultury rolników seframańskich. Poczynając od około 17500 p.r.w. i przez całą resztę okresu ranszadzkiego cywilizacja darmijska pokrywała obszar na niemal całej długości rzek Ŝvaeryazhi i Korany, od brzegów Wszechoceanu na wschodzie do Gór Żelaznych na zachodzie. Pomimo tak gigantycznego obszaru panowała na nim niemal jednolita ceramika, wszędzie powstawać zaczęły też darmijskie konstrukcje megalityczne. Badania genetyczne sugerują, że nie doszło jednak do fizycznego zastąpienia dawnych ludów, a raczej do ich nagłej asymilacji. Niektórzy badacze tłumaczą tak nagłą i rozległą ekspansję cywilizacji darmijskiej sugerując, że mogła być ona rodzajem prehistorycznej religii misyjnej. Wskazują przy tym na powszechność triskelionu jako symbolu tej doktryny ideologicznej oraz ceremonialno-sakralny charakter kompleksów megalitycznych.

Okolice 17500 p.r.w. są zarazem początkiem dolnej epoki brązu na Kyonie Wschodnim. Ekspansja cywilizacji darmijskiej przyniosła ze sobą powstanie wielkiej sieci połączeń handlowych, wykorzystujących rzeki Ŝvaeryazhi i Koranę jako szlak komunikacyjny spajający ze sobą ogromne obszary Wschodu. Ta sieć handlowa zjednoczona była wspólną kulturą materialną, wierzeniami, a prawdopodobnie także wspólnym językiem. Co więcej, za jej pomocą brąz, odkryty w tym samym czasie na wschodnich rubieżach Ajdyniriany, rozprzestrzenił się po terenach cywilizacji darmijskiej. Stał się przedmiotem luksusowym, zarezerwowanym dla coraz bardziej dominującej i coraz wyraźniej oddzielonej od reszty społeczeństwa elity. Wykonane z brązu narzędzia, broń i ozdoby charakteryzowały kapłanów i bogów-królów, podczas gdy reszta ludności dalej wykorzystywała narzędzia kamienne.

Wraz ze wzrostem znaczenia handlu i brązu "punkt ciężkości" cywilizacji darmijskiej przesunął się dalej na zachód, w stronę Gór Ranszadzkich, znajdujących się pomiędzy środkowym biegiem Korany a Ŝvaeryazhi. To właśnie od tych gór wywodzi się nazwa tego okresu. W tych okolicach wybudowano jedne z największych kiedykolwiek stworzonych kompleksów megalitycznych. Zaczęły powstawać także ogromne grodziska, otoczone cyklopowymi murami obronnymi. W grodziskach występowały wyspecjalizowane kuźnie i warsztaty odlewniczo-hutnicze, wyposażone w systemy rur i miechów. Widoczna jest niezwykle silna stratyfikacja społeczna. Wiele grodzisk składa się z jasno odgrodzonych od siebie sekcji, z których te najbogatsze są zawsze najmniejsze, najwyżej położone i najmocniej ufortyfikowane. Każda przeznaczona była dla innej "kasty" społeczeństwa.

Niezwykły stopień stratyfikacji i hierarchii społecznej społecznej przekładał się zarazem na bardzo zaawansowaną technikę organizacji pracy oraz wiedzę astronomiczną. Były one konieczne do budowy tak wielkich i monumentalnych kompleksów megalitycznych (wiele z nich zorientowanych jest na przesilenia oraz wschody i zachody słońca). Konieczna była także współpraca dużych grup ludzi, co świadczy o darmijskich zdolnościach do planowania. Cywilizacja darmijska znała technologię dźwigni. Wielkie megality transportowane były na znaczne odległości wodą za pomocą specjalnych łodzi, lądem zaś poprzez rolki z drewna i sanie. Niektóre głazy, służące jako centralnie usytułowany kamień ołtarzowy, sprowadzane były aż z terytorium Tarkii.

Niejasne są przyczyny końca okresu ranszadzkiego. Około roku 15400 p.r.w. dochodzi do załamania połączeń handlowych. Wiele z ufortyfikowanych grodzisk zostaje spalonych i opuszczonych. Część z nich zostaje zniszczona w całości, w części z nich jednak zniszczone zostają jedynie segmenty najwyższych "kast", przy dalszej okupacji niższych części. Z tego powodu części badaczy sugeruje możliwość czegoś w rodzaju neolitycznej "rewolucji ludowej" przeciwko najwyższym warstwom społecznej hierarchii. Inni uczeni wskazują jednak na inwazję z zewnątrz, zauważając że w późniejszych wiekach (aż do początku wysokiej epoki brązu) znaczna część górnego i środkowego biegu Ŝvaeryazhi zamieszkiwana była przez łowców-zbieraczy. Według najbardziej kontrowersyjnej wersji tej teorii pod koniec okresu ranszadzkiego konfederacja łowców-zbieraczy z południa wbiła się głęboko w serce darmijskiego świata, wybijając tamtejszych rolników. Pogląd taki jest jednak marginalny, odrzucany przez większość akademii, wskazującej na niemożność wystąpienia tak zaawansowanej organizacji społecznej u łowców-zbieraczy. Do innych wyjaśnień końca okresu randzadzkiego należą: susza, plaga oraz załamanie łańcucha dostaw brązu i składników potrzebnych do jego wyrobu, co podkopało społeczną pozycję elit.

• 
  Przykład geometrycznej ceramiki z okresu ranszadzkiego.
• 
  Triskelon pojawia się powszechnie w okresie ranszadzkim i tarwaskim, szczególnie jako element dekoracji żłobionych na darminach i kompleksach megalitycznych.
• 
  Na terenie Kyonu Wschodniego odnaleźć można kilkanaście tysięcy podobnych megalitycznych kręgów, z których największy znajduje się w Qhógdıımtharžd.
• 
  W każdym darmijskim grodzisku odnaleziono tajemnicze kamienne kule, często misternie rzeźbione.

Okres tarwaski

Okres tarwaski to schyłkowy etap cywilizacji darmijskiej, trwającej od około 15400 p.r.w. do 12700 p.r.w. Doszło w nim do odbudowy połączeń handlowych wzdłuż wielkich rzek Wschodu oraz do częściowego utrzymania (lub powrotu do) władzy przed dawne elity, posiadające monopol na przedmioty wykonane z brązu. Kontynuowane było wznoszenie grodzisk oraz budowli megalitycznych, wszystkie są jednak znacznie mniejsze, a często także gorzej wykonane, niż budowle pochodzące z okresu ranszadzkiego. W okresie tarwaskim można wyróżnić także dwa osobne "punkty ciężkości", znajdujące się po przeciwnych stronach darmijskiego świata. Jedno z nich znajdowało się na zachodzie, w górnym biegu Korany, na obszarze, który w czasach Wschodu Starożytnego nosił ajniadzką nazwę Ťarva. To właśnie od niego bierze się nazwa okresu tarwaskiego. Drugie centrum znajdowało się na wschodzie, pomiędzy dolnym brzegiem Korany a Ŝvaeryazhi. Oba centra kontynuowały wzorce ranszadzkie, wytworzyły jednak osobne tradycje, style ceramiczne i architektoniczne. Z uwagi na wspólne pochodzenie oba traktowane są jednak jako przedłużenie cywilizacji darmijskiej.

Tereny zachodnie znane są przede wszystkim ze swoich imponujących grobów komorowych, takich jak Seřsiiroth oraz Cıraňoth. W największych z nich kładziono pojedynczych członków elity, zapewne władców. W przeciwieństwie do okresu ranszadzkiego nie składano im jednak wystawnych darów. Większość grobów była zbiorowymi mogiłami, przeznaczonymi dla członków całego klanu. Grobowce te otwierano co jakiś czas, manipulując szczątkami zmarłych i ponownie składając ich do grobu. Szczególnie istotne znaczenie posiadały czaszki.

Tereny wschodnie charakteryzują się zaś budową ogromnych kopców ziemnych, pozbawionych jakichkolwiek komór czy korytarzy. Sugeruje się, że zastąpiły one kamienne kręgi i budowle megalityczne w charakterze świętych miejsc, chociaż pojedyncze monolity i menhiry dalej ustawiane były dookoła nich. Niektóre z kopców budowane były w zwężających się ku górze warstwach, przez co w czasach swej świetności przypominały piramidy schodkowe. Także niektóre budynki kamienne z tego okresu przybierają piramidalne kształty. Jest wielce prawdopodobne, że szyszeńska praktyka budowy piramid albo bezpośrednio wywodzi się z kopców okresu tarwaskiego, albo została nimi zainspirowana.

Inną innowacją wczesnego okresu tarwaskiego było odejście części Seframańczyków od rolnictwa na korzyść nowego trybu życia, jakim było łowiectwo bizonów. Pojawiły się nowe silnie wyspecjalizowane koczownicze grupy, wędrujące po stepie w pogoni za ogromnymi stadami zamieszkującymi tamte obszary. Bizony zapewniały wszystkie zasoby niezbędne do przetrwania: jedzenie, skóry na ubrania i szałasy, oraz kości, z których można było wykonać groty strzał i włóczni. Była to prawdopodobnie adaptacja wymuszona czasem chaosu i załamania struktury społecznej pod koniec okresu ranszadzkiego. Mimo dramatycznie odmiennego trybu życia łowców bizonów oraz nadrzecznych rolników istnieją ślady wskazujące, że obie społeczności regularnie widywały się, handlowały i wspólnie świętowały. W tym celu dawne ranszadzkie kamienne kręgi i inne monolity wykorzystywano jako usankcjonowane miejsca spotkań i "neutralny grunt".

Okres tarwaski dobiegł końca około roku 12700 p.r.w. Doszło wtedy do całkowitego załamania handlu w regionie i krótkotrwałych "wieków ciemnych", z których brak jest prawie żadnych śladów archeologicznych. Okres zamętu trwał przez kolejne 600 lat, aż do 12100 p.r.w. Wtedy to narodziła się cywilizacja ajniadzka, rozpoczęła się wysoka epoka brązu i okres znany w historii jako Wschód Starożytny.

• 
  Szkic wnętrza grobowca w Seřsiiroth. Na ścianach wyryte graffiti.
• 
  Oba centra kulturowe kontynuowały praktykę architektury cyklopowej (ściśle dopasowane głazy, bez pomocy zaprawy).
• 
  Jeden z wielu kopców, na które można natknąć się na terenie Szyszenii.
• 
  Model Símyl Rejgag, największego kopca okresu tarwaskiego, o wysokości ponad 40 metrów. Tuż po zakończeniu budowy przypominał piramidę.

Dziedzictwo

Cywilizacja darmijska pozostawiła po sobie trwałe dziedzictwo, które wpłynęło na rozwój późniejszych społeczeństw Kyonu Wschodniego, zarówno na poziomie duchowym, kulturowym, jak i technologicznym. Chociaż wiele z darmijskich tradycji zanikło w miarę nieubłaganego upływu czasu, przemian społecznych oraz wielkich migracji, monumentalne dzieła ich architektury na trwale wyryły się w krajobrazie tej części świata. W kolejnych tysiącleciach kształtowały one tożsamość i wierzenia tutejszych ludów, w czasach nowożytnych stając się źródłem inspiracji dla poetów, artystów, ideologii politycznych, będąc także popularnymi atrakcjami turystycznymi.

Cywilizacja darmijska jest jednym z głównych kandydatów na miejsce występowania języka praseframańskiego, lub też (przyjmując wcześniejsze datowanie prajęzyka) języka praitrażyckiego. Ponadto, zgodnie z punktem widzenia popularnym szczególnie wśród uczonych ajdyniriańskich, zachodnie centrum kultury darmijskiej okresu tarwaskiego było bezpośrednim przodkiem wywodzącej się z tego samego obszaru cywilizacji ajniadzkiej, a co praprzodkiem za tym idzie cywilizacji Ajdyniru. Wschodnie centrum kultury było zaś albo bezpośrednim cywilizacyjnym przodkiem Szyszenii, albo też wywarło znaczący wpływ na rozwój tego ośrodka państwowego.

Kontrowersje

Pismo

Niektóre z symboli, które można odnaleźć na późnodarmijskich budynkach i artefaktach. Pełna lista obejmuje kilkadziesiąt pozycji.

Na wielu przedmiotach z okresu tarwaskiego odnaleziono podobne powtarzające się symbole. Obiektami tymi były ściany budynków, przedmioty codziennego użytku, obramowania i nadproża drzwi oraz łóżek a także tajemnicze kamiennych kule. Przez pierwszych odkrywców pokrywające je symbole były niekiedy porównywane do pisma runicznego. Istnieje teoria, według której znaki te nie są elementem czysto dekoracyjnym, jak głosi panujący obecnie konsensus naukowy, lecz rodzajem pisma lub protopisma. Niektórzy sugerują nawet, że był to bezpośredni prekursor późniejszego pisma praajniadzkiego. Dywagacje te odrzucane są przez większość ekspertów. Wskazuje się na to, że odnalezione "inskrypcje" są krótkie, liczba symboli ograniczona, a wszystkie one pochodzą ze wschodnich terenów cywilizacji darmijskiej, a nie z zachodnich, gdzie w wiekach późniejszych wykształciło się pismo praajniadzkie.

Kult potomków megantropa

Zobacz też: Homo altus

Badania DNA szkieletów z grobowców megalitycznych z okresu ranszadzkiego wykazały, że wszystkie one należały do przedstawicieli najwyższych kast darmijskiego społeczeństwa. Grobowce były zarezerwowane dla blisko osób spokrewnionych, wykazujących również bliskie pokrewieństwa rodzinne z mieszkańcami innych grobów, także tych oddalonych o wiele setek kilometrów. Wskazuje to na bardzo rozległą sieć powiązań między elitarnymi rodzinami trzymającymi władzę i żeniącymi się jedynie między sobą. Część przebadanych zwłok wykazywała ponadto wyraźne ślady kazirodztwa. Najbardziej jaskrawym przykładem jest szkielet z kompleksu grobowo-astronomicznego w Hıřh Şağeeğ, którego rodzice sami byli albo rodzeństwem, albo ojcem i córką. Podobne praktyki kazirodcze stanowią zwykle kulturowe tabu. Najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem jego występowania w czasach cywilizacji darmijskiej jest kult bogów-królów, obdarzonych boskim prawem do sprawowania władzy, przekazywanym poprzez krew.

Najbardziej kontrowersyjnym wynikiem badań DNA darmijskich szkieletów z okresu ranszadzkiego było jednak to, że wszystkie wykazują bardzo wysokie ilości neolitycznego DNA, utożsamianego z Lanatyjczykami, ale także z przedstawicielami gatunku homo altus. Są to ilości znacząco wyższe niż te występujące nie tylko u współczesnych ludów seframańskich (najwyższą domieszkę genów megantropa wykazują niektóre ajdyniriańskie rody arystokratyczne, dochodzi do 10%), niż u innych przebadanych szkieletów darmijskich, pochodzących z poza elit, lecz także wyższe niż u większości szkieletów lanatyjskich. Odkrycie to niesie ze sobą trudne do wytłumaczenia konsekwencje, szczególnie z uwagi na wymarcie megantropa około 55 tysięcy lat kyońskich p.r.w.

Kwestia ta jest tematem niekończących się i bardzo zażartych sporów. Niektórzy kwestionują wyniki badań DNA. Do wartych wymienienia wyjaśnień zakładających ich prawdziwość należą dwie teorie. Wedle tej pierwszej co najmniej jedna grupa megantropa zdołała przetrwać znacznie dłużej niż wskazują na to pozostałe dostępne dowody archeologiczne, ponownie mieszając się niektórymi rolnikami seframańskimi pod koniec chalkolitu. Według tej drugiej darmijski system bogów-królów z okresu ranszadzkiego był zrazem kultem potomków megantropa. Elitarne rody celowo krzyżowały się w taki sposób, by zachować i wzmacniać w przyszłych pokoleniach fizjonomiczne cechy utożsamiane z megantropem, prowadząc swoisty prehistoryczny program eugeniczny. Jednym powodów mogła być chęć jak największego fizycznego odseparowania się elity od władanego przez nią ludu. Fizjonomiczne cechy wynikające z DNA megantropa mogły być utożsamiane z boskością i władzą królewską.

Lista miejsc

Mapa najważniejszych miejsc związanych z cywilizacją darmijską.

Kyon Wschodni usiany jest dziesiątkami tysięcy darminów, menhirów, grodzisk, grobowców, kurhanów i kamiennych kręgów pochodzących z okresu darmijskiego. Pośród nich wyznaczyć można dziesięć najważniejszych, największych i najbardziej godnych zainteresowania. Są nimi:

• Qhógdıımtharžd
• Nuwdaağ
• Cepromè
• Zašžég Virtuqaňg
• Ly̆fą Ąküén
• Seřsiiroth
• Cıraňoth
• Hıřh Şağeeğ
• Símyl Rejgag
• Ąndiry̆

Zaznaczyć należy, że żadne z tych miejsc nie nosi oryginalnej nazwy. Nieznany jest język cywilizacji darmijskiej (chociaż spekuluje się, że należał do rodziny języków seframańskich), nieznane są też nazwy, które ich budowniczowie nadali tym miejscom. Wszystkie nazwy pochodzą z języków ludów zamieszkujących okoliczne tereny w roku wspólnym.

Zobacz też

• Kultura lanatyjska
• Cywilizacja mnajdryjska
• Wschód Starożytny