Seřsiiroth (kaur.ᠰᡄᡀᠰᡅᠷᡇᡋᡆ [sɛr'si:ɾɔtʰ]) — stanowisko archeologiczne położone w Arewii na Kyonie Wschodnim, kilkadziesiąt kilometrów na wschód (a także północ) od współczesnego biegu rzeki Korany. W roku wspólnym cały okoliczny obszar znajduje się pod kontrolą Kaganatu Kauradzkiego. W tym samym regionie założone zostało ponadto Ğıınwiñ Qhořc, nowa kauradzka stolica i siedziba kagana, co czyni z Seřsiiroth miejsce często odwiedzane przez lokalnych koczowników i pasterzy.
Poświadczone archeologicznie osadnictwo w pobliżu Seřsiiroth sięga jeszcze czasów neolitu ceramicznego. Szczególne znaczenie stanowisko to zyskało jednak dopiero w drugiej połowie okresu tarwaskiego, poczynając od około 14200 p.r.w.[1] do końca cywilizacji darmijskiej około roku 12700 p.r.w.[2] W tej epoce Seřsiiroth stanowiło najważniejszy ośrodek zachodniej połowy darmijskiego świata, zastępując położony dalej na północ region Cıraňoth w charakterze głównego centrum ekonomiczno-politycznego (wszystko wskazuje na to, że Cıraňoth dzierżyło prym w tych dziedzinach w pierwszej połowie okresu tarwaskiego, zachowując częściowo status ważnego centrum religijnego do końca istnienia cywilizacji darmijskiej).
Ruiny Seřsiiroth wyróżniają się jako jedno z niewielu tak starodawnych miejsc, które posiadają silny zapis historyczny już od czasów Wschodu Starożytnego. Wspominane są przynajmniej pobieżnie zarówno przez źródła ajniadzkie, hatyjskie jak i kitrzańskie. Nie ma więc większych wątpliwości co do lokalizacji czy identyfikacji Seřsiiroth. Z powodu swojego położenia przez tysiąclecia miejsce to pełniło rolę prowizorycznego karawanseraju dla kupców, miejsca postoju dla łowców bizonów i późniejszych konnych nomadów, a niekiedy także jako niewielki wojskowy garnizon. Seřsiiroth jest więc jednym z bardziej rozpoznawalnych miejsc Szlaku Wschodniego.
Niestety, z uwagi na dość wysoką aktywność i częste interakcje między różnymi grupami i ludami w okolicy Seřsiiroth, lub w nim samym, większość najbardziej wartościowych i istotnych archeologicznie artefaktów darmijskich została już dawno rozgrabiona. Podobnie sprawa ma się względem trzech wielkich grobowców oraz okolicznych grobowców klanowych[3]. Część kamienia, szczególnie tego pochodzącego z zewnętrznych murów cyklopowych okalających grodzisko, została na przestrzeni dziejów rozebrana i wywieziona z Seřsiiroth w celu użycia jej w innych projektach budowalnych. W zasadzie cudem jest, że pomimo wszystkich wymienionych powyżej czynników istniejąca do dzisiaj część Seřsiiroth zachowała się w tak dobrym stanie.
Nazwa
Etymologia
Nazwa Seřsiiroth jest terminem kauradzkim nieznanego pochodzenia. Ewidentnie jest to zapożyczenie z jakiegoś wcześniejszego języka występującego na tym obszarze. Nieznany jest jednak ani język, ani znaczenie samej nazwy. Taki sam źródłosłów ma zapewne również kejreńska nazwa Siṙersoġti [si'r̝ɛɾsɔɣti], z którego z kolei wywodzi się nazwa ajdyniriańska, a ostatecznie także nazwy w większości języków używanych na zachód od Gór Żelaznych. Podobnie jak pobliskie Cıraňoth i inne lokacje w regionie, nazwa Seřsiiroth zbudowana jest z użyciem tajemniczej i popularnej w okolicy końcówki -oth.
W języku ajniadzkim miejsce to nazywało się Sefroniçva [sefroniθwa]. Jest to termin dobrze poświadczony w starożytnych tekstach spisanych w piśmie linearnym. Etymologicznie wywodzi się on zapewne od nieco zniekształconej zbitki prefiksu sefr-, oznaczającego coś oryginalnego, starodawnego lub szanowanego, a także rzeczownika nifvo [nifwo] o znaczeniu "dom". Zniekształcenie wynika być może z dawnych różnic dialektalnych języka ajniadzkiego, stanowiąc ślad po dialekcie zachodniego regionu Ťarva.
Z dolnych części Seřsiiroth zachowało się jedynie kilka wystających gdzieniegdzie fragmentów murów.
Współczesne stanowisko archeologiczne jest zaledwie częścią oryginalnego zasięgu Seřsiiroth. Znaczna jego część nie została porządnie przebadana, bowiem większość dotychczasowych wykopalisk zakończyła się jedynie pobieżnym zmapowaniem terenu i pewnymi pracami na terenie grobowców. W pełni Seřsiiroth składa się z:
Trzech dużych komorowych grobowców-kurhanów, w których złożono pojedyncze jednostki.
Położonej dookoła rozległej nekropolii złożonej z wielu mniejszych grobowców komunalnych[4].
Kamiennego grodziska położonego na niewielkim wzgórzu, za zachód od nekropolii i grobowców.
Zachowana część grodziska zawiera jedynie jego najwyżej położoną część, przeznaczoną dla lokalnych elit i rzemieślników pracujących z brązem (o czym świadczą ruiny kuźni oraz monumentalny budynek centralny określany jako "pałac" lub "twierdza"). Po przeciwnej od nekropolii stronie wzgórza znajdowały się niegdyś dalsze części grodziska, prawdopodobniej co najmniej dwie niżej położone strefy. Ich zachodni skraj wytyczało pradawne koryto rzeki Korany. Spekuluje się, że ze względu na swoje położenie bezpośrednio nad rzeką, Seřsiiroth mogło mieć charakter portowego proto-miasta, bezpośrednio kontrolującego handel Koraną.
Niższe części grodziska praktycznie w ogóle nie zachowały się do czasów współczesnych. Na przełomie dolnej i wysokiej epoki brązu doszło do gwałtownych powodzi oraz zmian biegu koryta Korany, co pokrywa się z końcem cywilizacji darmijskiej oraz opuszczeniem osady. Ślady wskazują na to, że Seřsiiroth zostało nimi doświadczone kilkakrotnie. To właśnie to było najprawdopodobniej przyczyną upadku i opuszczenia ośrodka.
Niższe partie grodziska zostały niemal całkowicie zmyte przez pęd wody rzecznej. Na samym początku wysokiej epoki brązu Korana płynęła przez środek dawnego Seřsiiroth, by następnie przesunąć się daleko na zachód. To nowe koryto zachodnie nie zmieniło się zbytnio przez resztę Wschodu Starożytnego, pozostając w podobnym miejscu do czasów współczesnych. Jedynie najwyżej położone części grodziska zachowały się w relatywnie nienaruszonym stanie.
Seřsiiroth a początki cywilizacji ajniadzkiej
Późnodarmijskie Seřsiiroth często uznaje się za kolebkę późniejszej cywilizacji ajniadzkiej. Przypuszczenie takie opiera się na kilku przesłankach. Po pierwsze, zachodni "punkt ciężkości" cywilizacji darmijskiej w okresie tarwaskim, na czele z Seřsiiroth jako jego głównym ośrodkiem, obejmował region znany w czasach Wschodu Starożytnego pod nazwą Ťarva[5]. Z tego samego obszaru wywodzą się najwcześniejsze znane przykłady pisma praajniadzkiego, datowane na około 12100-12070 lat p.r.w.[6], a więc na około 500 lat[7] po upadku cywilizacji darmijskiej. W literaturze ajniadzkiej sama Ťarva utożsamiana była natomiast z kolebką Ajniadów i ich państwowości. Na powiązanie między Seřsiiroth a cywilizacją ajniadzką wskazuje więc korelacja czasu oraz miejsca.
Istnieją również wyraźne podobieństwa w kulturze materialnej. Przykładem mogą być podobieństwa między wszystkimi trzema wielkimi grobowcami z Seřsiiroth a późniejszą tradycją budowy ajniadzkich grobowców tolosowych. Te składały się z centralnej komnaty przykrytej kamienną kopułą lub piramidalnym stropem oraz prowadzącego do niej długiego prostego korytarza, który ciągnął się nawet na zewnątrz grobowca, pod otwartym niebem. Była to oczywista kontynuacja wzorców późnotarwaskich. W czasach ajniadzkich praktykowano dalej technikę darmijskiej architektury cyklopowej, a więc budowę monumentalnych kamiennych konstrukcji z bloków kamienia, często o ogromnych rozmiarach, stawianych bez użycia zaprawy w taki sposób, by sam ciężar budowli skutecznie utrzymywał jej strukturę. Występują także częściowe podobieństwa w motywach ceramicznych. Dyskusyjne jest natomiast to, jaki wpływ miało Seřsiiroth i późnotarwaska cywilizacja darmijska na rozwój cywilizacji na terenie Bismu i Kitry.
Istnieje ponadto teoria, według której Seřsiiroth stanowi historyczną inspirację oraz źródło dla znacznie późniejszej ajdyniriańskiej legendy o Āzshārze, będącej częścią szerszej ajdyniriańskiej mitologii. Jako argument podaje się podobieństwo między najbardziej prawdopodobną przyczyną opuszczenia Seřsiiroth oraz występującym w legendzie motywem wielkiego miasta zniszczonego przez powódź i zatopionego pod falami. Jednakże, aby pamięć o historii Seřsiiroth i przyczynach jego upadku mogła zachować się w ajdyniriańskiej mitologii, nawet w mocno zniekształconej formie, musiała ona zostać najpierw zachowana przez cały okres Wschodu Starożytnego. Nie znaleziono natomiast żadnych tekstów z tamtych czasów, które wspominałyby o podobnych wydarzeniach związanych z tym miejscem.
Galeria
Plan centralnego i największego grobowca w Seřsiiroth wraz z jego przekrojem.
Drugi co do wielkości grobowiec jest najmłodszy, wyróżnia się wejściem poniżej gruntu oraz zwieńczeniem w postaci kamiennej konstrukcji zamiast ziemnego kopca.
Wnętrze najmniejszego grobowca.
Trzeci co do wielkości grobowiec jest zarazem najstarszy.
.jpg)
Sefroniçva [sefroniθwa]. Jest to termin dobrze poświadczony w starożytnych tekstach spisanych w piśmie linearnym. Etymologicznie wywodzi się on zapewne od nieco zniekształconej zbitki prefiksu sefr-, oznaczającego coś oryginalnego, starodawnego lub szanowanego, a także rzeczownika nifvo [nifwo] o znaczeniu "dom". Zniekształcenie wynika być może z dawnych różnic dialektalnych języka ajniadzkiego, stanowiąc ślad po dialekcie zachodniego regionu Ťarva.
.JPG)
Plan centralnego i największego grobowca w Seřsiiroth wraz z jego przekrojem.
Drugi co do wielkości grobowiec jest najmłodszy, wyróżnia się wejściem poniżej gruntu oraz zwieńczeniem w postaci kamiennej konstrukcji zamiast ziemnego kopca.
Wnętrze najmniejszego grobowca.
Trzeci co do wielkości grobowiec jest zarazem najstarszy.
.jpg)
