Cepromè (trsz.CEPROMƏ [t͡sɛpʁɔ̃m] ~ [t͡sɛpʁɔ̃m:ə]) — nazwa o podwójnym znaczeniu, odnosząca się zwyczajowo do konkretnego miejsca na Kyonie Wschodnim, a w szerszym kontekście także do otaczającego go obszaru. Cepromè znajduje się na pograniczu Olsenii Właściwej i Arewii. Położone jest w centralnej części Pustyni Tarszyjskiej, na południowym brzegu malowniczego Jeziora Klyran. Z politycznego punktu widzenia cały obszar wchodzi w roku wspólnym w skład Ezji, wyznaczając jej północą granicę z Szyszenią (Księstwem Huwskim) oraz Kaganatem Kauradzkim.
Jako szerzej rozumiany obszar geograficzny i kulturowo-historyczny, utożsamiany z południowym wybrzeżem Klyran, Cepromè może poszczycić się mianem terenu o niezwykłym znaczeniu archeologicznym. To właśnie tutaj znajduje się największe na Kyonie Wschodnim zagęszczenie kamiennych struktur datowanych na okres chalkolitu oraz dolnej epoki brązu. Czyni to Cepromè miejscem znacznego zainteresowania akademickiego. Żadna z występujących tu starożytnych struktur nie dorównuje skalą czy rozmiarem innym darmijskim monumentom, takim jak Qhógdıımtharžd, Nuwdaağ lub Hıřh Şağeeğ. Jednak sama ich ilość, skupionych tak blisko siebie na relatywnie niewielkim obszarze, czyni Cepromè terenem kluczowym dla zrozumienia początków cywilizacji darmijskiej.
Jako konkretne miejsce, Cepromè, a właściwie CEPROMƏ NEFICepromè Nefi [t͡sɛpʁɔ̃m:ə nɛfi], jak brzmi pełna nazwa tej lokalizacji, to wzgórze o dość łagodnych zboczach i doskonałym widoku na położone poniżej słone bagniska otaczające Jezioro Klyran. Wzgórze pełne jest kamiennych monolitów. W większości są one jednak już niestety mocno zniszczone a ich fragmenty porozrzucane po całym szczycie. Na środku wzgórza leży "rozbity darmin z Cepromè Nefi", będący największym znanym pojedynczym blokiem kamienia wyciosanym, przetransportowanym i wzniesionym przez ludzi okresu przedhistorycznego.
Oryginalnie konstrukcja Cepromè Nefi miała najprawdopodobniej kształt pojedynczej linii ogromnych monolitów, z których każdy był większy od poprzedniego. Wznosiły się z północy na południe, od podnóża aż na szczyt wzgórza. Wokół ostatniego i największego z nich wzniesiono później zdobiony wymyślnymi wzorami geometrycznymi kamienny krąg. Jest to najstarsza znana konstrukcja tego typu, będąca zapewne inspiracją dla późniejszych kamiennych kręgów darmijskich, takich jak Qhógdıımtharžd oraz Nuwdaağ. Po raz pierwszy pojawiają się tam również wyryte symbole triskelionu.
Nazwa
Etymologia
W języku tarszyjskim całe południowe wybrzeże Jeziora Klyran nosi nazwę CepromèCEPROMƏ. Pochodzenie tego terminu nie jest znane, poprzedza on najprawdopodobniej etnogenezę współczesnych mieszkańców Ezji, sięgając czasów Wschodu Starożytnego. Powiązań doszukiwano się zarówno w języku ajniadzkim, jak i w sorlijski. Jak dotąd jednak nie udało się ustalić przekonującej etymologii. Lokalne podania łączą Cepromè z "szepczącymi kamieniami"[1].
Z nazwy tarszyjskiej wywodzi się kejreńska nazwa Ծիպռոն Cipron, która stała się z kolei źródłem zapożyczeń w niemal wszystkich językach położonych dalej na zachód. Kauradowie posiadają rodzimy termin na określenie południowych brzegów Jeziora Klyran, zwąc je ᡗᠠᠠᠠᠨ᠋᠊ᠾᠳ᠋ᡀ ᠳᠹ᠊ᠡᠡᠷᠮᠥᢓQhanhdř Dwéérmuv [qʰaŋhdr 'dɰe:ɾmuw], co po kauradzku tłumaczy się jako "brzeg darminów". W odniesieniu do konkretnego miejsca na obszarze Cepromè dominuje tarszyjska nazwa CEPROMƏ NEFICepromè Nefi [t͡sɛpʁɔ̃m:ə nɛfi], która zapożyczona została w większości innych języków. Jej drugi człon wykazuje pokrewieństwo z ajniadzkim słowem nifvo "dom", które wykorzystywane było przy tworzeniu toponimów[2].
Prosta mapa Cepromè, rozumianego jako kraina historyczno-kulturowa obejmująca południowe brzegi Jeziora Klyran. Na mapie nie zaznaczono innych miejsc, takich jak oazy czy główne osady ludzkie.
Cepromè zlokalizowane jest w interiorze Kyonu Wschodniego, w centralnej części Pustyni Tarszyjskiej, niejako pomiędzy Arewią, Olsenią Właściwą oraz Saszkuigodią. Ta kraina geograficzna, kulturowa i historyczna nie posiada konkretnie zdefiniowanych granic. Zwyczajowo uznaje się, że jej północny skraj wyznacza położone na środku pustyni Jezioro Klyran (trsz.Jèri KlyranJƏRI KLYRAN [ʒə'ʁi kly'ʁãn]). Ma ono charakterystyczny kształt, długi i wąski, przez co przyrównywane jest niekiedy do węża. Cepromè można uznać za południowe brzegi Klyran, przez co region ten zaskarbił sobie poetyczny tytuł "podbrzusza węża".
Na wschodzie granicę Cepromè wyznacza koryto okresowej rzeka Rioni (trsz.RIONI [ʁi'ɔ̃ni]), chociaż według innych źródeł kraina rozciąga się również na pewną odległość poza nią. Pewnym jest jednak, że meandrująca z południa na północny-zachód Rioni jest drugim, po Jeziorze Klyran, najważniejszym elementem krajobrazu. Rzeka jest stosunkowo wąska i płytka, przez znaczną część roku jest całkowicie sucha. Podczas rzadkich na tym obszarze opadów potrafi jednak gwałtownie przybrać na sile, porywając wszystko co stanie na jej drodze i niosąc je w stronę Klyran. Z tego powodu Rioni zdołała wyżłobić w podłożu wyraźnie zarysowane koryto. Południowe rubieże Cepromè wytycza wznoszące się coraz wyżej przedgórze pasma Ker-Kelsan (trsz.KERKELSAN [kɛʁ kɛl'sãn]), głębiej w Ezji mogącego sięgać nawet do 1500 metrów nad poziomem morza. Na południu znajduje się też twierdza o nazwie Piaf (trsz.PIAF [pi'af]), będąca głównym ośrodkiem administracyjnym władców Ezji w okolicy. Najsłabiej wytyczona jest granica zachodnia, ginie ona bowiem pośród piasków i kamieni Pustyni Tarszyjskiej, płynnie przechodząc z ziem ezyjskich na tereny pod panowaniem kauradzkim.
Politycznie Cepromè znajduje się w bliskiej odległości do innych państw, a jednocześnie bardzo daleko od głównych ośrodków władzy. Po drugiej stronie Jeziora Klyran położone jest Księstwo Huwskie, wchodzące w skład Szyszenii. Na zachodzie rozpościerają się rozległe tereny Kaganatu Kauradzkiego, na wschodnie dość blisko jest także do granic Olsenii, chociaż Cepromè nie przylega do nich bezpośrednio. Granice polityczne, podobnie jak geograficzne, nie są ściśle określone. Cały obszar cechuje się płaskim i lekko pagórkowatym ukształtowaniem terenu, z kilkoma pojedynczymi wyższymi wzgórzami, stanowiącymi często punkty orientacyjne.
Ze względu na swoje umiejscowienie w interiorze, Cepromè posiada klimat kontynentalny, z zimnymi zimami i gorącymi latami. Obszar ten znajduje się ponadto na środku Pustyni Tarszyjskiej, najgorętszej i jednej z najbardziej suchych części całego Kyonu Wschodniego. Z tego powodu na terenie Cepromè, podobnie jak Ezji ogólnie, panują bardzo trudne warunki klimatyczne. Mimo, że podlegają one znaczącym zmianom w zależności od pory roku i fazy, w której w danym momencie znajduje się planeta, wpływ konkretnych faz (wielbłąda oraz rekina) jest mniejszy niż w innych częściach świata[3].
Podczas równonocy fazy wielbłąda potężne centrum wyżowe zawisa niemal idealnie nad Cepromè. Powoduje to, że obszar pod wyżem pozostaje suchy, ponieważ powietrze i wilgoć wypychane są na zewnątrz, w kierunku Olsenii Właściwej, Rubanii i Felży. Opady są wtedy bardzo rzadkie a Cepromè doświadcza raczej suchego, ciepłego powietrza. Temperatury są wysokie, ale nie osiągają jeszcze poziomu ekstremalnego upału charakterystycznego dla lata[4]. To właśnie latem fazy wielbłąda oraz podczas równonocy fazy rekina Cepromè doświadcza najbardziej surowych pustynnych warunków klimatycznych. Rzeka Rioni wysycha wtedy całkowicie, znacząco obniża się także poziom wody w Jeziorze Klyran[5]. Wraz ze zbliżaniem się zimy[6], zarówno podczas fazy wielbłąda jak i rekina, warunki łagodnieją, temperatura ochładza się. Cepromè doświadcza sporadycznych opadów. Zimy fazy rekina są przeważnie znacznie zimniejsze od zim faz wielbłąda z powodu silnego północnego wiatru. Zdarza się, że Cepromè pokryte zostaje wtedy śniegiem. Topnieje on wraz z końcem tej pory roku, zasilając Rioni i Klyran. Najbardziej obfite opady mają jednak miejsce latem fazy rekina. Są one często bardzo gwałtowne, burze powodują zaś nagłe i niebezpieczne wylewy Rioni.
Podczas najbardziej gorących lat Jezioro Klyran potrafi wyschnąć niemal całkowicie, pozostawiając po sobie słoną równinę poprzecinaną gdzieniegdzie mniejszymi zbiornikami.
Na przestrzeni roku wysokość lustra wody znacząco wacha się, podnosząc się wraz z roztopami i opadami, szczególnie gwałtownymi burzami lata fazy rekina. Wysoki poziom wody w Jeziorze Klyran łagodzi lokalny klimat regionu.
Brzegi Jeziora Klyran są otoczone przez pas mokradeł o zmiennej na przestrzeni roku szerokości oraz zasoleniu, obrośnięty gęstą plątaniną odpornych na pustynne warunki zielonych drzew, traw i krzaków. Porastają one także część brzegów Rioni.
Flora i fauna
Flora i fauna obszaru Pustyni Tarszyjskiej, a więc także Cepromè, wykazuje się dość niewielką bioróżnorodnością, zwłaszcza w porównaniu do regionów ościennych. Tłumaczy się to zwykle katastrofą ekologiczną, jaka musiała mieć tu miejsce podczas Katastrofy Farandyjskiej w wyniku zaniku rzeki Ŝvaeryazhi i gwałtownego pustynnienia znaczących obszarów Kyonu Wschodniego na południe od biegu Korany. Gatunki występujące w roku wspólnym w tej części Arewii są w większości gatunkami dobrze przystosowanymi do wymagających i zmiennych warunków klimatycznych. W przypadku stworzeń wodnych zamieszkujących Jezioro Klyran są to wyłącznie gatunki euryhaliczne[7], potrafiące przetrwać w wodach o wysoce zmiennym na przestrzeni czasu natężeniu soli.
Ziemie otaczające Cepromè są nieurodzajne, nie nadające się do tradycyjnego rolnictwa, w większości kamieniste, a na wschodnich i zachodnich rubieżach piaszczyste. Porośnięte są odpornymi i twardymi trawami oraz niskimi krzakami, a także kilkoma gatunkami kaktusów, które stanowią jedyne zdatne do uprawy rośliny. Szczególną popularnością cieszy się gatunek znany lokalnie pod nazwą IḰNAREiḱnare [ikʼna'ʁɛ]. Znacznie gęstsza szata roślinna, w tym drzewa oraz wysokie trawy, występują nad brzegami Klyran i Rioni, zwłaszcza podczas bardziej mokrych pór roku.
Jeśli chodzi o faunę, najbardziej unikalną i charakterystyczną cechą Cepromè jest to, że za każdym razem gdy wody Jeziora Klyran podnoszą się do odpowiedniego poziomu region ten staje się ostoją niezliczonych ptaków z wielu różnych gatunków. Tłumnie zlatują się tu one, ponieważ Klyran i Rioni stanowią dogodną przystań na Pustyni Tarszyjskiej, w połowie lotu pomiędzy położoną na północ doliną wielkiej rzeki Korany a bardziej urodzajnymi ziemiami wybrzeża Olsenii. Szczególnie często widywane są czaple oraz flamingi. Nie posiadają tu niemal żadnych naturalnych drapieżników. Na obszarze Cepromè w znacznych ilościach występują zaś węże, które często stają się dla czapli łatwym posiłkiem. Do innych wartych wspomnienia zwierząt należy LYṢARLĀISlyšarlòis [lyʃaʁlœ'is], podgatunek diprotodona[8] o wyraźnie mniejszych rozmiarach od swoich pobratymców zamieszkujących wielkie rzeki Kyonu Wschodniego.
Diprodoton lyšarlòis jest stworzeniem o bardzo spokojnym usposobieniu. Często pozwala siadać na sobie zlatującym do Cepromè ptakom.
Cepromè, podobnie jak Jezioro Klyran ogólnie, znane jest z bogactwa ptaków, które w odpowiednich porach roku potrafią całymi tysiącami zlatywać się nad tutejsze wody. Jest to zjawisko na tyle rozpoznawalne, że flaming i/lub czapla stały się jednymi z symboli Ezji jako takiej.
Głównym drapieżnikiem występującym na terenie Cepromè, Pustyni Tarszyjskiej oraz całej Ezji jest ENAena [ɛ̃n'a], należący do rodzaju Thylacoleo[9] mniejszy krewniak lwa workowatego[10].
Cepromè jest obszarem bardzo słabo zaludnionym, pozbawionym jakichkolwiek większych ośrodków miejskich. Dowody archeologiczne świadczą jednak o tym, że w czasach starożytnych, zwłaszcza w dolnej i wysokiej epoce brązu, był zamieszkany przez liczną populację skupioną wokół brzegów Ŝvaeryazhi. W roku wspólnym w regionie Cepromè mieszkają przede wszystkim nomadyczni Rytarszowie, trudniący się pasterstwem koczowniczym. W niewielkich grupach rodzinno-klanowych przemieszczają się oni z miejsca na miejsce, przemierzając całą Pustynię Tarszyjską w poszukiwaniu źródeł wody i pożywienia dla siebie oraz swoich zwierząt.
Drugą istotną grupą ludności są Ezowie. Jak sugeruje nazwa, stanowią oni dominującą grupę etniczną Ezji. Na obszarze Cepromè stale zamieszkuje jednak niewielka ich liczba, która skupiona jest głównie w Piaf, umocnionej twierdzy (trsz.ṢILEšile [ʃilɛ]) będącej centralnym punktem administracyjnym regionu, a zarazem jedyną prawdziwą stałą osadą o jakkolwiek istotnym rozmiarze[11]. Ezowie regularnie dokonują pielgrzymek nad Jezioro Klyran oraz pod znajdujące się tam darminy, co wynika z religijnych nakazów praktykowanego przez nich kultu Ezaina. Zarówno Ezowie, jak i Rytarszowie są grupami tarszyjskojęzycznymi. Występują pomiędzy nimi jedynie drobne różnice dialektalne.
Znaczenie Cepromè
Ślepiec-wizjoner wsłuchujący się w mistyczny głos "szepczących kamieni".
Znaczenie historyczne
Cepromè wiązane jest z prawdziwą rewolucją, jaka zaszła w architekturze, sztuce oraz organizacji społecznej na przełomie okresu swerżyckiego i okresu ranszadzkiego. Z tego powodu określane jest jako miejsce narodzin dojrzałej cywilizacji darmijskiej, z którego to ekspandowała ona później na rozległe obszary Kyonu Wschodniego. To tutaj po raz pierwszy, w jednym kontekście archeologicznym, pojawiają się wszystkie najbardziej charakterystyczne elementy cywilizacji darmijskiej: zaawansowane konstrukcje megalityczne, takie jak monumentalne kamienne kręgi i grobowce; skomplikowane wzory geometryczne przy prawie całkowitym braku przedstawień zwierząt i ludzi; geometryczna ceramika; oraz symbol triskelionu.
Ogromne znaczenie przypisywane jest zwłaszcza temu ostatniemu. Wielu badaczy widzi w triskelionie główny symbol nowej anikonicznej religii, która zawładnęła cywilizacją darmijską, stojąc za za jej ekspansją i rozwojem w okresie ranszadzkim. W tej koncepcji Cepromè byłoby więc miejscem świętym, miejscem narodzin nowego darmijskiego systemu wierzeń, który definiował tą cywilizację aż do końca jej istnienia. Wyjaśniałoby to ogromne zagęszczenie najstarszych monumentalnych konstrukcji megalitycznych właśnie na tym obszarze.
Cepromè utrzymywało swoje dominujące znaczenie kulturowo-religijne aż do drugiej połowy okresu ranszadzkiego, gdy prym zaczęły wieść ośrodki położone na północ i zachód, bliżej nowego cywilizacyjnego "punktu ciężkości". Badania wykazały także ślady zniszczeń spowodowanych przez trzęsienia ziemi w okresie tarwaskim oraz w wysokiej epoce brązu, co tłumaczy słaby stan zachowania wielu okolicznych stanowisk. Zmiany klimatyczne spowodowane Katastrofą Farandyjską, zanik rzeki Ŝvaeryazhi oraz ekspansja Pustyni Tarszyjskiej jedynie pogłębiły wyludnianie się obszaru Cepromè.
Cepromè, chociaż wyraźnie utraciło na ważności i na całe tysiąclecia zostało praktycznie zapomniane w pozostałych częściach Kyonu Wschodniego, zachowało swój status jako miejsce święte w swojej bezpośredniej okolicy. Zostało otoczone czcią przez pierwszych Rytarszów wygnanych na Pustynię Tarszyjską, następnie również przez zapuszczający korzenie w regionie kult Ezaina. Spowodowało to z czasem wzajemne przenikanie się obu tych grup, religijny synkretyzm a ostatecznie przyjęcie przez Rytarszów kultu Ezaina. W roku wspólnym Cepromè, pomimo bycia ogólnie obszarem prowincjonalnym, położonym z dala od głównych szlaków handlowych, bardzo słabo zaludnionym i trudnym klimatycznie, jest jednocześnie bardzo ważnym centrum pielgrzymek. Uczęszczają tu nie tylko mieszkańcy Ezji czy Pustyni Tarszyjskiej, lecz także Nasairu, niektórych ziem szyszeńskich (zwłaszcza Księstwa Huwskiego) oraz tarszyjskojęzycznych terenów pod panowaniem kauradzkim. Najważniejszym celem pielgrzymek jest zaś Cepromè Nefi.
Ezaińscy akolici uczestniczący w Świętych Godach.
Znaczenie kulturowo-religijne
Dla wyznawców Ezaina porozrzucane po Cepromè darminy nie są jedynie śladami dawno wymarłej cywilizacji, lecz obiektami o głębokim mistycznym znaczeniu. Są to miejsca mocy, głęboko związane z magią oraz satòru (trsz.SATĀRU [satœ'ʁu]) - "ukrytą geometrią". Pod nazwą tą kryje się wiara w istnienie sieci połączeń między miejscami mocy, których rezonans i wibracje powodują dziwne nadnaturalne zjawiska, mają wpływ na stan świadomości jednostki, a nawet los całych wspólnot[12]. Z powodu swojej magicznej mocy darminy traktowane są niemalże jak żywe istoty, kamienie szepczące tajemnice wszechświata w uszy tych, którzy zdolni są słuchać. Niektóre teksty opisują je wręcz jako zamknięte w kamieniu umysły, które pamiętają rytm świata sprzed narodzin czasu. Ezaińska teologia ekstazy zakłada, że tylko poprzez radykalne otwarcie własnej percepcji możliwe jest wsłuchanie się w wibracje płynące przez darminową siatkę rzeczywistości. Monolity są zarazem odzwierciedleniem kosmosu na ziemi, ich "ukryta geometria" i umiejscowienie w liniach oraz kręgach odpowiadają natomiast ukrytym prawidłom architektury kosmosu i ciał niebieskich.
Z megalitycznymi konstrukcjami Cepromè związany jest zaskakujący dualizm. Z jednej strony udają się do nich wszelkiej maści asceci, wróżbici i ślepcy-wizjonerzy, którzy siedząc pod pradawnymi głazami medytują w milczeniu, niekiedy przez kilka dni bez przerwy. W ten sposób nastrajają się do rytmu satòru. Całkowita "boska cisza" (trsz.YDARN TAUFƏEydarn taufèe [y'daʁn ta'ufə͜ɛ]), a więc wyciszenie tego co jawne (świata materialnego) pozwala im usłyszeć szept kamieni, przynoszący objawienia na temat tego, co leży głębiej poza zasłoną rzeczywistości.
Z drugiej strony te same monolity są świadkiem orgiastycznych rytuałów, znanych jako Hierogamia Kwiatu i Gwiazdy lub potocznie Święte Gody[13]. Jest to najważniejszy obrzęd kultu Ezaina, którym przynajmniej raz w życiu wziąć udział powinien każdy wyznawca. Święte Gody odbywają się co trzecią równonoc, przez co jednego roku przypadają na równonoc wiosenną, następnego natomiast na równonoc jesienną. Podczas obrzędu uczestnicy spożywają święty napój alkoholowy sèrmae (SƏRMAE [sərma'ɛ]), przygotowywany z fermentowanej agawy oraz wywaru z kwiatów kaktusa aròfani. Wywołuje on głębokie stany transowe, otwierające "wewnętrzne ucho", dzięki któremu możliwe jest usłyszenie szeptu kamieni i wewnętrzne nastrojenie się do niego. Integralną częścią Świętych Godów jest sama orgia uczestników. Jest ona nie tylko aktem narkotycznego uniesienia, lecz także mistycznym zjednoczeniem żywiołów wewnątrz człowieka, unią pierwiastka męskiego oraz żeńskiego, a także odtworzeniem świętej hierogamii Ezaina (ziemi, świata materialnego) i Żudi (kosmosu, nieba, świata duchowego). Święte Gody zawsze odbywają się w Cepromè Nefi, wokół wielkiego rozbitego darminu. Ekstatyczne śpiewy, tańce i akty pośród darminów mają pomóc w połączeniu się z satòru i odnowie energii życiowej, której stagnacja prowadzi do chorób, rozłamu duszy i obumarcia ziemi.
Z powodu ścisłego powiązania Cepromè z kultem Ezaina i Świętymi Godami wiele okolicznych ludów, szczególnie w Monarchii Olsów, patrzy na to miejsce z mieszaniną grozy, fascynacji oraz nieufności. Ezaińskie obrzędy uznawane są często za czarnoksięskie, heretyckie, perwersyjne, wręcz diabelskie, Święte Gody są natomiast sabatem[14], w którym udział biorą jedynie wiedźmy i czarownicy. Takie postrzeganie Cepromè przekłada się często na obraz całej Ezji, uznawanej za tajemniczą i niebezpieczną krainę okultyzmu, medytujących mistyków i zaklinaczów węży.
Budowle
Linie monolitów
Długie i przecinające się linie pradawnych monolitów są widokiem przemawiającym do wyobraźni każdego, kto odwiedza tereny Cepromè.
Cały region Cepromè poprzecinany jest wieloma krzyżującymi się liniami monolitów, wykonanych z różnych rodzajów dostępnego lokalnie kamienia. Mają one od 0,5 do 3 metrów wysokości, największe ważą zaś około 10 ton. Są wyraźnie zerodowane, często pokryte od południowej strony[15] różnokolorowym mchem i porostami. Erozja wynika z ich wieku. Najstarsze menhiry poprzedzają okres swerżycki, jednak większość z nich pochodzi z początku okresu ranszadzkiego, sięgając czasów około 17500 p.r.w[16].
Doliczyć można się ponad 900 stojących monolitów, ze znacznie większą ilością znajdujących się dookoła odłupanych fragmentów oraz rozbitych menhirów. W miejscach przecięcia się linii położone są kamienne kręgi, często otaczające niewielkie kopce lub grobowce. Część z monolitów (około 300) posiada wydrążone w środku pojedyncze okrągłe dziury, które badacze wiązali z obserwacją zjawisk astronomicznych, takich jak wschody i zachody słońca i księżyca, a także położenie konkretnych gwiazd lub galaktyk na nocnym niebie. Z tego powodu uważa się, że na początku okresu ranszadzkiego Cepromè zmieniło swoją funkcję, zmieniając się z typowej dla wcześniejszego okresu "linii granicznej" w obszar o zupełnie nowym znaczeniu religijnym, w tym obserwatorium astronomiczne.
Badania archeologiczne wykazały obecność ceremonialnych dołów, w których zakopywane były kości, ceramika oraz ogromna ilość charakterystycznych wypolerowanych kamiennych toporków (Cepromè stanowi jedno z najlepszych ich źródeł). Nowe linie monolitów przestały być wznoszone w drugiej połowie istnienia cywilizacji darmijskiej. Sugeruje się jednak, że obszar ten na mniejszą skalę stanowił aktywne centrum kultu także w czasach Wschodu Starożytnego, potencjalnie aż do samego końca wysokiej epoki brązu.
Cepromè Nefi
Model przedstawiający oryginalną wysokość głównej linii darminów z Cepromè Nefi, wraz z ludzkimi sylwetkami dla skali.
Należy jednak zaznaczyć, że linia darminów znajduje się na zboczu wzgórza, gdzie najmniejsze monolity stoją u jego podstawy, największe zaś na jego szczycie. Musiało to jedynie wzmacniać poczucie monumentalizmu budowli. Przedstawiona powyżej linia monolitów jest zarazem najstarszą częścią Cepromè Nefi, kamienny krąg otaczający najwyższy monolit zbudowany został później.
Najważniejszym miejscem obszaru Cepromè jest wznoszące się nad środkową częścią południowego brzegu Jeziora Klyran wzgórze, znane jako Cepromè Nefi (CEPROMƏ NEFI [t͡sɛpʁɔ̃m:ə nɛfi]). Posiada dość łagodne zbocza, jest jednak najwyżej położonym punktem całego obszaru, sięgając 294 metrów n.p.m. Jest to jeden z powodów, dla których przez tysiąclecia uznawane było przez ludność zamieszkującą okolicę za miejsce święte. Cepromè Nefi jest częściowo połączone z liniami monolitów rozciągających się po okolicy. Samo również jest konstrukcją megalityczną. Jej kształt przypomina przebite strzałą koło, lub też wychodzący ze środka koła promień, wykraczający poza jego obszar i ciągnący się dalej w kierunku północnym. Na krańcu linii, w pobliżu mokradeł u podnóża wzgórza, łączy się ona z inną linią monolitów. Waga i wysokość darminów mają znaczenie. Darminy ustawione zostały w taki sposób, by najmniejsze z nich (wielkości człowieka) stały u podnóża wzgórza. Im bardziej na południe i im wyżej zboczem, tym wyższe i cięższe stają się darminy. Ostatni z nich, stojący na samym szczycie Cepromè Nefi, posiadał oryginalnie istnie kolosalne rozmiary. Mierzył około 21 metrów wysokości, ważył natomiast 330 ton. Był więc największym znanym pojedynczym blokiem kamienia wyciosanym, przetransportowanym i wzniesionym przez ludzi okresu przedhistorycznego. Dookoła niego wzniesiono dość równy i symetryczny kamienny krąg, złożony z monolitów o wysokości 10-12 metrów.
Centralny monolit znany jest jako rozbity darmin z Cepromè Nefi. Leży on połamany na 4 części na szczycie wzgórza. Spekuluje się, że obalony został w wyniku trzęsienia ziemi około 16200 p.r.w[17]. Imponujące rozmiary tego darminu wciąż budzą kontrowersje pośród badaczy, niemogących zgodzić się odnośnie technik transportu i wzniesienia tej konstrukcji. Niezwykłym jest jednak sam fakt tego, że udało się to osiągnąć. Zarówno centralny darmin, jak i te otaczające go w kręgu, pokryte były wzorami geometrycznymi. Co najmniej dwa najwyższe darminy głównej linii miały w swojej górnej części wyryte symbole triskelionu. Wszystkie te zdobienia są jednak współcześnie praktycznie niewidoczne, zatarte erozją wywołaną żywiołami i upływem czasu, a także uszkodzone kilkukrotnymi trzęsieniami ziemi.
Grobowce
Model największego z grobowców Cepromè, wraz z sylwetką człowieka dla przedstawienia skali.
Na obszarze Cepromè znaleźć można kilkanaście megalitycznych struktur o różnych rozmiarach, uznawanych zwykle za grobowce. Zbudowane są z dużych, surowo obrobionych kamieni, ułożonych ze sobą bez użycia zaprawy. Stanowią najstarsze znane przykłady charakterystycznej "architektury cyklopowej", wyróżniającej późniejsze budownictwo darmijskie, a nawet architekturę znacznej części Wschodu Starożytnego. Grobowce te wykazują także związek z późniejszą tradycją budowy grobowców tarwaskich (na przykład Seřsiiroth i Cıraňoth) oraz ajniadzkich, będąc zapewne ich prekursorem.
Największy z grobowców, znany przez lokalnych Rytarszów jako Gavriksy (Gavriksu [gavʁi'ksy]) i porównywany niekiedy do piramidy, znajduje się w głębi lądu, niedaleko współczesnego koryta rzeki Rioni. Jest to monumentalna konstrukcja na planie prostokąta, złożona z czterech położonych na sobie tarasów połączonych schodami lub rampami. Większość grobowców jest jednak znacznie mniejsza. Niektóre z nich w części lub w całości przykryte zostały na przestrzeni dziejów piaskiem i ziemią, inne zaś zapadły się. Surowa estetyka i ogromny wiek tych wciąż stojących sprawiają, że grobowce te są elementem często wspominanym w zapisach podróżnych przemierzających Cepromè. Służą one czasami za schronienie w trudnych warunkach, pełniąc rolę podobną do karawanserajów[18].
Skarbiec Klyran
Panorama Skarbca podczas fazy suchej, przy niskim poziomie Jeziora Klyran.
Tak zwany Skarbiec Klyran (trsz.MAKLAI KLYRANMaklai Klyran [makla'i kly'ʁãn]) to tajemnicza budowla o nieznanym przeznaczeniu. Znajduje się nad samym brzegiem Jeziora Klyran, a w okresach wysokiego poziomu wody bywa całkowicie lub częściowo zanurzona pod jego powierzchnią. Z tego powodu jest obecnie z bardzo złym stanie zachowania, zerodowana zarówno przez czas jak i cyklicznie zalewającą i cofającą się wodę.
Jest to jedna z najstarszych budowli w Cepromè, według niektórych szacunków datowana jeszcze na okres swerżycki. Skarbiec Klyran składa się ze 150 stojących pionowo granitowych głazów (otoczonych rumowiskiem), tworzących zarys owalnej komory o średnicy około 5 metrów oraz długiego na ponad 20 metrów korytarza. Na przeciwnym wobec komory końcu korytarza stoi samotny monolit, który pokryty jest bardzo mocno zerodowanymi zdobieniami. Są to zapewne pierwowzory znacznie bardziej wyrafinowanych wzorów geometrycznych pojawiających się w Cepromè Nefi. Pierwotnie komora i korytarz przykryte były kopcem wykonanym z ziemi i żwiru, kopiec otaczały zaś doły, wały ziemne i wbite w ziemie drewniane pale.
Galeria
Rozrzucone po Cepromè grobowce często są miejscem schronienia dla dzikich zwierząt, nomadów i podróżnych, chcących ukryć się przed bezlitosnym słońcem i ekstremalnymi temperaturami lata.
Kolosalnych rozmiarów rozbity darmin z Cepromè Nefi leżący na szczycie świętego wzgórza. Każdy z czterech fragmentów jest wyższy niż stojący obok dorosły człowiek. Jest on najważniejszym miejscem pielgrzymek zarówno pośród Ezów jak i Rytarszów.
Szepczące kamienie posiadają mistyczne znaczenie dla wyznawców Ezaina, megalityczne konstrukcje są więc miejscem rytuałów otoczonych złą sławą w ościennych krainach.
Skarbiec Klyran widoczny z lotu ptaka przy wysokim poziomie wody w jeziorze. Pierwotnie był to kopiec stojący nad samym brzegiem dawnej rzeki Ŝvaeryazhi.
Przypisy
↑Zgodnie z legendami z okolic Klyran, Ezji i Pustyni Tarszyjskiej porozrzucane po tym regionie darminy są "szepczącymi kamieniami", w których zaklęta została mistyczna moc i wiedza tajemna. Jest to jeden z powodów, dla których obszar ten jest tak często łączony przez okoliczne ludy z magią, czarnoksiężnikami i ezoterycznymi praktykami. Motyw "szepczących kamieni" bezskutecznie próbowano wykorzystać jako wskazówkę nakierowującą na oryginalną etymologię nazwy Cepromè.
↑Przykładem może być termin Qaldonifvoro, będący ajniadzką nazwą Stepu Bizonów, dosłownie oznaczający zaś "dom nomadów".
↑Szkic uwarunkowań klimatycznych panujących w Cepromè oraz szerzej, w tej części Kyonu, opiera się o opracowany przez Canisa w 2020 roku model o nazwie Wielbłąd i Rekin. Pomiędzy modelami występują jednak znaczące różnice, wnikające zwłaszcza z nieuwzględnienia klimatycznego wpływu Płaskowyżu Szomemskiego na resztę makroregionu i pominięcia w szacunkach istnienia wielkiego pasma "supergór", odgradzającego Kyon Wschodni od Wielkiej Pustyni Południowej.
↑Zima według terminologii globalnej, gdzie punktem odniesienia jest półkula północna.
↑Chociaż zdarza się to bardzo rzadko, podczas najbardziej ekstremalnych lat Klyran może wyschnąć niemal całkowicie, zamieniając się z skupisko mniejszych oaz otoczonych przez solnisko.
↑Lata według terminologii globalnej, gdzie punktem odniesienia jest półkula północna.
↑Cepromè znajduje się na półkuli południowej planety, gdzie to północna strona obiektów otrzymuje na przestrzeni roku więcej bezpośredniej ekspozycji na światło słoneczne, a strona południowa jest bardziej zacieniona, chłodniejsza i wilgotniejsza. Inne niż ziemskie, wynoszące 31°18'54".36 nachylenie osi Kyonu nie zmienia tego faktu, potencjalnie czyniąc różnicę między oboma stronami jeszcze wyraźniejszą.
↑Co ciekawe, pokrywałoby się to w czasie z przypuszczalną datą budowy Hıřh Şağeeğ i rozbudowy Qhógdıımtharžd, które zastąpić mogły Cepromè jako centrum religijne cywilizacji darmijskiej dobry drugiej połowy okresu ranszadzkiego.
Podczas najbardziej gorących lat Jezioro Klyran potrafi wyschnąć niemal całkowicie, pozostawiając po sobie słoną równinę poprzecinaną gdzieniegdzie mniejszymi zbiornikami.
Na przestrzeni roku wysokość lustra wody znacząco wacha się, podnosząc się wraz z roztopami i opadami, szczególnie gwałtownymi burzami lata fazy rekina. Wysoki poziom wody w Jeziorze Klyran łagodzi lokalny klimat regionu.
Brzegi Jeziora Klyran są otoczone przez pas mokradeł o zmiennej na przestrzeni roku szerokości oraz zasoleniu, obrośnięty gęstą plątaniną odpornych na pustynne warunki zielonych drzew, traw i krzaków. Porastają one także część brzegów Rioni..jpg)
Diprodoton lyšarlòis jest stworzeniem o bardzo spokojnym usposobieniu. Często pozwala siadać na sobie zlatującym do Cepromè ptakom.
Cepromè, podobnie jak Jezioro Klyran ogólnie, znane jest z bogactwa ptaków, które w odpowiednich porach roku potrafią całymi tysiącami zlatywać się nad tutejsze wody. Jest to zjawisko na tyle rozpoznawalne, że flaming i/lub czapla stały się jednymi z symboli Ezji jako takiej.![Głównym drapieżnikiem występującym na terenie Cepromè, Pustyni Tarszyjskiej oraz całej Ezji jest ENA ena [ɛ̃n'a], należący do rodzaju Thylacoleo[9] mniejszy krewniak lwa workowatego[10].](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Marsupial_lion_%28Thylacoleo_carnifex%29.png/960px-Marsupial_lion_%28Thylacoleo_carnifex%29.png)
.png)
![Głównym drapieżnikiem występującym na terenie Cepromè, Pustyni Tarszyjskiej oraz całej Ezji jest ENA ena [ɛ̃n'a], należący do rodzaju Thylacoleo[9] mniejszy krewniak lwa workowatego[10].](/wiki/Plik:Marsupial_lion_(Thylacoleo_carnifex).png)
Rozrzucone po Cepromè grobowce często są miejscem schronienia dla dzikich zwierząt, nomadów i podróżnych, chcących ukryć się przed bezlitosnym słońcem i ekstremalnymi temperaturami lata.
Szepczące kamienie posiadają mistyczne znaczenie dla wyznawców Ezaina, megalityczne konstrukcje są więc miejscem rytuałów otoczonych złą sławą w ościennych krainach.
Skarbiec Klyran widoczny z lotu ptaka przy wysokim poziomie wody w jeziorze. Pierwotnie był to kopiec stojący nad samym brzegiem dawnej rzeki Ŝvaeryazhi.
