Cıraňoth

✅	Niniejszy artykuł dotyczący Kyonu jest kompletny i jest ukończony.

Cıraňoth ‍‍‍‍‍‍‍‍ᠼ‍ᠧᠷᠠᠩᡇ‍ᡋᡆ

Kompleks Cıraňoth składa się z 29 kopców zawierających groby komorowe. Położenie grobowców w Cıraňoth na mapie Kyonu Wschodniego Język {{{Język}}} Lokalizacja Kyon Wschodni Krainy Arewia Państwa Kaganat Kauradzki Największe miasta {{{Miasta}}} Narody {{{Narody}}}

Cıraňoth (kaur. ‍‍‍‍‍‍‍‍ᠼ‍ᠧᠷᠠᠩᡇ‍ᡋᡆ [d͡ʑɯ'ɾaŋɔtʰ]) — skupisko 29 kurhanów pochodzących z drugiej połowy dolnej epoki brązu. Znajduje się w środkowej części Arewii, na zachodnim skraju Wzgórz Dmani, na południe od Gór Ongszadzkich a zarazem na wschód od biegu wielkiej rzeki Korany. W roku wspólnym jest pod kontrolą Kaganatu Kauradzkiego. Kompleks Cıraňoth zbudowany został przez przedstawicieli cywilizacji darmijskiej na początku okresu tarwaskigo, około 15200 lat p.r.w. Cıraňoth zawiera w sobie jeden z największych odnalezionych do tej pory zestawów sztuki darmijskiej, a na pewno największy zestaw sztuki pochodzącej z okresu tarwaskiego.

Kompleks intensywnie użytkowany był przez około 1000 lat kyońskich. Następnie popadał powoli w ruinę przez resztę okresu tarwaskiego mimo, że stanowił ciągle obiekt aktywności rytualno-religijnej. Największy z kurhanów mierzy 15 metrów wysokości i 69 metrów szerokości. Wszystkie kopce posiadają kamienne komnaty i korytarze, z których część połączona jest wzajemnie, tworząc coś na kształt labiryntu. Wnętrza kurhanów są bogato zdobione ogromną ilością darmijskich reliefów. Część z nich dalej zachowuje resztki kolorowej farby, którymi oryginalnie pomalowane były płaskorzeźby (jest tak dzięki specyficznemu mikroklimatowi panującemu wewnątrz kompleksu).

Zastawiające jest to, że znaczna część tych skomplikowanych i wysoce symbolicznych wzorów celowo ulokowana została w wewnętrznych częściach kurhanów, w miejscach pogrążonych w całkowitej ciemności. Utworzone zostały zaś przy użyciu kolorowych farb i pigmentów nałożonych na wyżłobienia. Bez źródła światła nie można docenić ich piękna. Można przeoczyć je nawet poruszając się po labiryncie wewnętrznych korytarzy z pochodnią. Widoczne w pełnej krasie stają się jedynie w określonych warunkach oświetleniowych, z pochodnią trzymaną w odpowiednim miejscu i na odpowiedniej wysokości. Ta "ukryta sztuka" była celowym i przemyślanym działaniem budowniczych kompleksu Cıraňoth, chociaż nie znane są jego przyczyny. Na podstawie układu reliefów w grobowcach niektórzy badacze sugerują ich związek ze światłem słonecznym lub cyklami pór roku.

Niemal wszystkie grobowce komorowe z Cıraňoth splądrowane zostały jeszcze w starożytności. Nawet te ocalałe w stanie relatywnie nienaruszonym nie wykazują śladów bogatych darów grobowych, co wyraźnie odróżnia tradycję okresu tarwaskiego od wcześniejszego okresu cywilizacji darmijskiej. Dary ograniczały się zwykle do charakterystycznych wypolerowanych kamiennych toporków oraz pojedynczych wyrobów z brązu, czasami zaś przedmiotów osobistych, z którymi zmarły był zapewne emocjonalnie związany.

Największe z kurhanów zawierały komory grobowe pojedynczych, szczególnie potężnych postaci, zapewne władców. Mniejsze kurhany były mogiłami rodowymi, w których składano szczątki wielu blisko spokrewnionych ze sobą osób. Podobne przeznaczenie mają dodatkowe podziemne komnaty w wewnętrznych częściach labiryntu. Kości, szczególnie czaszki, miały znaczenie kultowe a wiele z nich wyciąganych było z mogił na czas rytuałów, następnie zaś ponownie w nich deponowanych.

Nazwa

Etymologia

Pochodzenie nazwy Cıraňoth jest niejasne. Nie wywodzi się ona etymologicznie z języka kauradzkiego i poprzedza pojawienie się Kauradów na tych ziemiach. Najprawdopodobniej jest bezpośrednim zapożyczeniem z wcześniejszego języka ekylenońskiego używanego dawniej na tym obszarze, a być może nawet z nieznanego języka języka przedekylenońskiego.

W tym drugim wariancie doszukiwano się powiązań z innymi językami używanymi lub dawniej występującymi w regionie, między innymi z językami ajniadzkimi, innymi językami seframańskimi (chociażby językiem hatyjskim), językiem kawelskim lub kaalpaqiem. Żadna próba odtworzenia etymologii nazwy nie przyniosła jednak do tej pory definitywnej konkluzji. Nie ma natomiast wątpliwości co do tego, że końcówka -oth pojawia się w wielu innych miejscach w tym regionie, zawsze tycząc się lokalizacji kopców i kurhanów (chociażby Seřsiiroth). Nazwa kejreńska to przedkauradzkie zapożyczenie z tego samego źródła. Nazwa ajdyniriańska jest zapożyczeniem kejreńskim.

Nazwy w językach obcych

Język	Nazwa
Języki kyońskie
kauradzki	‍‍‍‍‍‍‍‍ᠼ‍ᠧᠷᠠᠩᡇ‍ᡋᡆ Cıraňoth /d͡ʑɯ'ɾaŋɔtʰ/
kejreński	Զօևռնողտի Zuárnoġti /zu'ɑ:ɾnɔɣti/
ajdyniriański	Zoarnokht Zoarnokht /zɔar'nɔχt/

Cıraňoth jako pole bitwy

Uszkodzenia kości u szkieletów odnalezionych w masowych grobach w okolicy Cıraňoth.

W okolicy kompleksu kurhanów Cıraňoth, około jeden kilometr na południe od nich, odnaleziono masowe groby datowane na mniej więcej rok 15400 p.r.w. Masowe groby są więc o 200 lat starsze od pierwszych kurhanów postawionych w kompleksie Cıraňoth. Takie datowanie masowych grobów idealnie pokrywa się z okresem wielkiego niepokoju, migracji i załamania wschodniokyońskich szlaków handlowych na przełomie okresu ranszadzkiego oraz okresu tarwaskiego.

W płytkich mogiłach, pozbawionych jakichkolwiek śladów kopców, odnaleziono tysiące fragmentów kości i szkieletów, z których praktycznie wszystkie wykazują ślady śmiertelnych uszkodzeń zadanych ludzką ręką. Zidentyfikowano uszkodzenia zadane tępymi narzędziami, takimi jak maczugi; uszkodzenia zadane strzałami z łuku (w niektórych kościach odnaleziono dalej tkwiące w nich strzały); rany kłute (włócznie, noże); głębokie cięcia zadane toporami; oraz uderzenia innego rodzaju. Liczbę pochowanych osób szacuje się na 4500, wszyscy byli zaś mężczyznami, wojownikami w dobrej kondycji fizycznej.

Masowe groby podzielić można z grubsza na dwa typy. Pierwszym są te mogiły, w których zmarli ułożeni są równo i starannie, ramię w ramię, na plecach, z głową zwróconą ku górze. Drugim są zaś groby, do których ciała wrzucone zostały na siłę, bez żadnego ceremoniału, w których zwłoki leżą jedne na drugich w różnych pozycjach. Ten typ przeważa, zarówno pod względem pochowanych w nim osób jak i pod względem liczebności samych mogił. Dookoła tych masowych grobów odnaleziono również wiele rodzajów broni, często połamanej lub uszkodzonej, datowanej na ten sam okres.

Wszystko wskazuje na to, że około 200 lat kyońskich przed powstaniem pierwszych kurhanów Cıraňoth było miejscem znaczącej bitwy. Jedna z walczących stron odniosła zdecydowane zwycięstwo, mając następnie możliwość pochowania poległych, z wyraźną preferencją dla własnych zmarłych. Nie zebrano jednak z pola całego użytego oręża. Czyni to z Cıraňoth najstarsze poświadczone archeologicznie pole wielkiej bitwy, nie tylko na Wschodzie lecz na całym Kyonie. Przy około 4500 odnalezionych zwłok niektóre szacunki zakładają, że całkowita liczba uczestników bitwy mogła wynosić 10000 lub nawet 15000 mężczyzn.

Niezwykle ciekawe są także wyniki badań DNA zwłok. Ciała pochowane w uporządkowanych grobach pierwszego typu, utożsamiane ze zwycięską stroną starcia, wykazują wyraźną przynależność do Seframańczyków-Darmijczyków z górnego biegu Korany. Kilka przebadanych szkieletów wykazało nawet pokrewieństwo rodzinne z niektórymi ciałami złożonymi później w pobliskich kurhanach Cıraňoth. Zwycięską, a najprawdopodobniej także broniącą się, stroną bitwy byli więc lokalni Darmijczycy. Kurhany Cıraňoth mogły zostać zbudowane w tym właśnie miejscu na uczczenie zwycięskiej bitwy sprzed kilku pokoleń. Potencjalnie wyjaśnia to także dlaczego po chaotycznym okresie przejściowym na przełomie okresu ranszadzkiego i tarwaskiego "punkt ciężkości" cywilizacji darmijskiej przeniósł się właśnie w okolice Cıraňoth.

Badania DNA ciał z grobów drugiego typu, a więc tych należących zapewne do przegranej strony atakującej, wykazały natomiast zaskakujące pokrewieństwo z późniejszymi Sorlijczykami znanymi z czasów Wschodu Starożytnego. W przeciwieństwie do rolniczych Darmijczyków, budowa kości i czaszek napastników wskazuje na to, że byli oni łowcami-zbieraczami. Dowodzi to również wielkich migracji zachodzących w tym okresie, późniejsi Sorlijczycy zamieszkiwali bowiem obszar oddalony o tysiące kilometrów na południe od Cıraňoth.

Kontynuacja tradycji ranszadzkiej

Budowa kurhanów z Cıraňoth wskazuje na bezpośrednią kontynuację dawnej tradycji ranszadzkiej, znanej ze stanowisk takich jak Hıřh Şağeeğ. Widoczne jest to w ich powiązaniach architektonicznych, strukturalnych oraz artystycznych. Podobne zdają się być także metody konstrukcji, nawet jeżeli starsze kurhany ranszadzkie były zwykle bardziej monumentalne i stawiane w większym oddaleniu od siebie. Podczas budowy kurhanów tarwaskich dalej brano pod uwagę uwarunkowania astronomiczne, mogiły z Cıraňoth nie wykazują już jednak takiej samej dokładności i precyzji jak te znane z niektórych kurhanów ranszadzkich.

Odróżnia to pochodzące z pierwszej połowy okresu tarwaskiego Cıraňoth od innego położonego w pobliżu stanowiska, znanego jako Seřsiiroth. Jest ono późniejsze, pochodzi z drugiej połowy okresu tarwaskiego. Seřsiiroth wykazuje znaczące odstępstwa od dawnych wzorców, świadcząc o tworzeniu się nowej tradycji kurhanowej, znacznie bardziej przypominającej późniejsze grobowce ajniadzkie. Dowodzi to jednocześnie ewolucji i ciągłości historycznej, przebiegającej w bezpośredniej linii od okresu ranszadzkiego aż do Wschodu Starożytnego.

Galeria

• 
  Jeden z korytarzy zewnętrznych, łączący wejścia do części kurhanów.
• 
  Pokryty resztkami kolorowej farby relief, znajdujący się w wewnętrznej części labiryntu.
• 
  Kilka pokrytych reliefami głazów znajduje się także na zewnątrz, w większości są jednak w nienajlepszym stanie.
• 
  Wejścia do pobocznych kurhanów klanowych, które tworzą w tym miejscu otoczony mogiłami plac.