Język ayu

Język ayu ΑΓΙΥ ΧΟΑ
Używany w:	Tangia (Kyon), inne
Liczba użytkowników	ok. 35 - 45 mln ludzi (Kyon)
Utworzenie:	Canis w 2011
Najnowsza wersja:	2.4
Sposoby zapisu:	grecki uproszczony
Typologia:	SVO
Klasyfikacja:	Ob. 17A Języki ayu - ayu
Status urzędowy
Język urzędowy :	Tangia i kolonie
Oficjalna regulacja:	Najwyższy Uniwersytet Tamarua
Kody
Conlanger–1	ayu
Przykład
Trzy przysłowia Ρα νιμι καλ ταμοα, τυν έο γιυμυε ρα χαρα τα κομο. Εόν ραμι, φαυ αγιανεο αι, χο ιλ χορο λια υναμα υ τιχιγια. Χιτα ακαλανα, χιτα υ ακαλα. Ι ακαλα έο νιλαι, τα εόν μι ταυραν.
Lista conlangów

   Artykuł jest przestarzały i wymaga aktualizacji.

        Język ayu (ay. ΑΓΙΥ ΧΟΑ "Ayu hoa" /'ajʉ 'hoa/ ['aɥʉ 'ɦɔa]) - język urzędowy Państwa Tangijskiego i de facto kontinuum dialektalne używane jednolicie w całej Tangii oraz jej koloniach sięgających od Atirai na południe od Dewii po Bujotuong.

Z punktu widzenia językotwórstwa i językoznawstwsa jest to nieskomplikowany język, który miał, wymówiony, ładnie brzmieć i, zapisany, ładnie wyglądać; jest wysokiej czystości aprioryk. Został zainspirowany językami polinezyjskimi oraz greką. Idea języka powstała w 2010 roku, a sam język po raz pierwszy został zaprezentowany w 2011 roku.

Nazwa, klasyfikacja, historia języka

Jedyna funkcjonująca nazwa to ayu. Stanowi ona nazwę własną języka i jego kultury, i nie tłumaczy się jej. Język nosił oznaczenie ogólne prototypu obiekt 17, a oznaczenie szczegółowe obiekt 17A. Oznaczenie obiekt 17B oznacza język mahan, który był jednym z dialektów.

Ayu niewiele się zmienił od 2011 roku. Zmiana, jaka zaszła do końca 2013 roku, to ustabilizowanie się akcentu na początkowej sylabie (z wieloma wyjątkami), co wymazało znak akcentu znad większości słów. Akut stosowany jest tam, gdzie jest potrzebne rozróżnienie (έον - εόν, άυρα - αυρά) i w zapożyczeniach, jeśli jest to uznane za przydatne. To zakończyło pierwszą falę inspiracji twórczej ayu, który był wykorzystywany do różnych conworldów. W 2017 roku powstał Kyon i również do niego użyto ayu jako języka nowego kraju, Tangii, ale ta pierwsza fala inspiracji światotwórczej nie przełożyła się na rozwój języka. Ten dopiero nastąpił podczas drugiej fali inspiracji światotwórczej w lutym 2020 roku, gdy powstała ogromna liczba tekstu i danych na temat Tangii, a wraz z potrzebami, rozwinął się język. Dopiero wtedy różnice między pierwotną wersją z 2011 i 2013, a wersją z 2020 roku, zaczęły być zauważalne.

Wymowa

Język ayu posiada bardzo mało fonemów, ponadto te fonemy mają bardzo nieostry status. Z tego powodu niemożliwe jest wyznaczenie dokładnej ich ilości. Zapis jest mało obiektywny i nie ma charakteru regulującego wymowę.

W latach 2011-2013 wśród wyróżniających się zjawisk wymowy można było wymienić zmienny, wyraźnie dynamiczny akcent, zlewanie się głosek [m] i [p], [ŋ] i [k], a także wahań [x] do [h]. Głoski typowo dźwięczne nie pojawiały się w ogóle. Wśród spółgłosek sonornych wyraźnie rozróżnia się [l] or [ɾ]/[r]. Nie występowała nigdzie głoska [s] ani nic podobnego do niej. Warto też zauważyć, że fonem /e/ nie istniał samodzielnie, występował wyłącznie w dyftongach, które często się pojawiają. Możliwe były też tryftongi. Słowo mogło kończyć się tylko samogłoską.

W latach 2018-2019, a w szczególności od 2020 roku, akcent się ustabilizował i jest stały, inicjalny, z wyjątkami oznaczanymi akutem. Fonemy /m/ i /p/ się wyraźnie rozdzieliły, tak samo /ŋ/ i /k/, a /ŋ/ teraz normalnie powszechnie występuje w śródgłosie i wygłosie. Występowanie /ŋ/ inicjalnie jest tylko dialektalne i nie znajdzie się go obecnie w zapisie. Fonem /f/ występuje teraz tak powszechnie jak pozostałe spółgłoski. Słowa mogą kończyć się spółgłoskami /n/ oraz /ŋ/. Rozpowszechniło się też /ʔ/, np. ΤΟ'Ο to'o. Samogłoska /ɛ/ teraz powszechnie występuje samodzielnie. W języku nadal nie ma /s/ ani żadnego dźwięku podobnego. Wiele dyftongów, np. /nx/, uległo uproszczeniu, np. do /nn/, także /tl/ przeszło z [tɬ] to [tɫ].

Sylaba κι jest wymawiana [ci].

Samogłoski

Od 2020

	Przednie		Centralne		Tylne
Przymknięte	i ʉ ɔ ɛ ä
Prawie przymknięte
Półprzymknięte
Średnie
Półotwarte
Prawie otwarte
Otwarte

Od 2013

	Przednie		Centralne		Tylne
Przymknięte	i ʉ o e (ə) ä
Prawie przymknięte
Półprzymknięte
Średnie
Półotwarte
Prawie otwarte
Otwarte

Spółgłoski

Od 2020

	Wargowe	Około- zębowe	Około- dziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Krtaniowe
Nosowe	m	n			ŋ
Zwarto- wybuchowe	p	t			k	ʔ
Szczelinowe	f					h
Uderzeniowe/ drżące			ɾ
Boczne			ɫ
Aproksymanty	w			j

Alofony:

• [h] w nagłosie przechodzi w [ɦ] z wyjątkiem sytuacji, gdy po [h] jest [i]
• [ɫ] przechodzi w [l] przed /i/, /ʉ/
• [ɾ] może przejść w [r]
• [j] w sylabach γιυ yu przechodzi często do [ɥy]

Od 2013

	Wargowe	Około- zębowe	Około- dziąsłowe	Podniebienne	Welarne
Nosowe	m~ p	n			ŋ~ k
Zwarto- wybuchowe		t
Szczelinowe	f				x~h
Uderzeniowe/ drżące			ɾ~r
Boczne			l - ɬ
Aproksymanty	w			j

Dopuszczalne zbitki spółgłosek

Dopuszczalne są następujące zbitki spółgłosek: /mp/, /np/, /nt/, /nl~ŋl/, /tl/, /ft/, /ŋh/, /ŋk/.

Akcent

W 2011-2013 akcent mógł padać na dowolną sylabę w słowie. Najczęściej był i tak inicjalny, wtedy nie stawiało się akutu nad słowem, chyba że istniały dwa słowa różniące się tylko akcentem. Jeśli akcent padał gdzieś indziej, to należało zaznaczyć akcent.

Od 2020 roku akcent jest inicjalny, sylaba akcentowana jest silna, wyraźna, dłuższa, pozostałe są krótsze, ale nie na tyle, żeby dochodziło do redukcji samogłosek. Pojedyncze słowa różnią się jeszcze akcentem, np. ἘΟΝ i ΕὈΝ, ale już teraz niektóre dialekty rozróżniają te słowa jako ΕΟΝ i Ε'ΟΝ.

Zapis

        Stosuje się uproszczony alfabet grecki, wprowadzony z tej przyczyny, że łatwo w nim się oznacza akcent (alfabet nowogrecki stosuje często akut).
        Język pisany odręcznie oficjalnie składa się tylko z liter wielkich, i tekst w ayu wygląda następująco:

ΡΑ ΝΙΜΙ ΚΑΛ ΤΑΜΟΑ, ΤΥΝ ΈΟ ΓΙΥΜΥΕ ΡΑ ΧΑΡΑ ΤΑ ΚΟΜΟ. ΕΌΝ ΡΑΜΙ, ΦΑΥ ΑΓΙΑΝΕΌ ΑΙ, ΧΟ ΙΛ ΧΟΡΌ ΛΙΑ ΥΝΑΜΑ Υ ΤΙΧΙΓΙΑ. ΧΙΤΑ ΑΚΑΛΑΝΑ, ΧΙΤΑ Υ ΑΚΑΛΑ. Ι ΑΚΑΛΑ ΈΟ ΝΙΛΑΙ, ΤΑ ΕΌΝ ΜΙ ΤΑΥΡΑΝ.

Małe litery są traktowane tak, jak pogrubienie czy kursywa, a więc jako wariant wielkich liter, wspomagający pisanie. Nie przyjmuje się interpretacji, jakoby wielkie litery miały wyrażać jakikolwiek szacunek do czegokolwiek. Z tego względu norma literacka wymaga zapisu wyłącznie małymi literami, nie licząc początku zdań. Wyjątki czasem się czyni dla pewnych fraz, jak np. tytuły czy obce nazwy własne, ale nie w oficjalnych tekstach. Imiona, nazwy rodów, toponimy, nazwy jednostek administracyjnych oraz nazwy sakralne (w tym słowo "Bóg") są zapisywane małymi literami.
        Należy przy tym zaznaczyć, że ayu z zasady nie jest językiem regulowanym, a niniejszy artykuł ma charakter opisowy. Nie powinny zatem dziwić odstępstwa od powyższych zasad.

/ä/ Α α	/o/ Ο ο	/e/ Ε ε	/i/ Ι ι	/ʉ/ Υ υ	/ei/ Η η
/m/ Μ μ	/m/ Π π	/n/ Ν ν	/t/ Τ τ	/k/ Κ κ	/ŋ/ Κ κ
/f/ Φ φ	/h/ Χ χ	/j/ Ι ι	/r/ Ρ ρ	/l/ Λ λ	/w/ Υ υ
		/j/ Γι γι

Istnieje jeszcze jedna litera:

/h/ Σ σ ς

Sigma jest znana w języku ayu. Jest fonetycznie tożsama z chi (/h/). Używana jest tylko w egzonimach (Σιριους - Syriusz) oraz w krajnie nielicznych, niedostosowanych do ayu zapożyczeniach. Jest tylko jeden wyjątek, gdzie przyswojone zapożyczenie zapisywane jest sigmą, ale tyczy się seksualności człowieka i należy do wyrażeń potocznych. Istnieje tendencja do zastępowania sigmy przez chi lub stosowania synonimów.

Gramatyka opisowa

Od 2020 roku morfologia ayu pozostaje izolująca, ale tendencje aglutynacyjne są o wiele silniejsze niż kiedyś i planowana jest rozbudowa tego systemu. Szyk zdania zostaje SVO i szyk SOV normalnie nie jest już spotykany. Łączenie słów jest normalne i powszechne (np. Tangijska Sieć Świetlna - ΡΑΝΓΦΕΝ, tj. "ρανγ" rang "światło" + "φεν" fen "siatka", "sieć". Niektóre sposoby afikacji kompletnie zostały zmienione.

• końcówka -λυν powszechnie odpowiada za liczbę mnogią, kiedyś to -τι była sufiksem liczby mnogiej, już tak nie jest. Przykłady: ΛΕΛΕ lele "dziecko", ΛΕΛΕΛΥΝ lelelun "wiele dzieci"
• końcówka -ραι tyczy się ludzi, narodów
• końcówka -λαι feminizuje, np. ΠΑΡΑΟΛΑΙ paraolai "nauczycielka"
• końcówki -λα/-λε tworzą rzeczowniki odczasownikowe, np. ΜΙΝΑΜΙΛΑ minamila "odejście", ΙΛΙΓΙΑΛΕ iliyale "wiara", cząstka -λε jest doklejana wtedy, gdy wcześniej jest α
• koncówka -λερα topikalizuje słowo i tworzy z niego rzeczownik, np. ΤΗΛΑΝ teilan "cesarz", ΤΗΛΑΝΛΕΡΑ teilanlera "cesarstwo", "rzecz cesarska"
• końcówka -να tworzy przymiotnik odrzeczownikowy zamiast używać konstrukcji posesywnej, np. ΤΑΝΓΥΑΝΑ ΡΑΝΓΦΕΝ tanguana rangfen "Tangijska Sieć Świetlna" zamiast ΡΑΝΓΦΕΝ Υ ΤΑΝΓΥΑ rangfen i tangua

2011 - 2013

        Składniowo ayu to zasadniczo język analityczny, nominatywno-akuzatywny, o podstawowym szyku zdania SVO, zdania kopularne mogą mieć (i często mają) szyk zdania SOV. Słowotwórstwo stosuje czasem łączenie słów. Występuje prosta odmiana, która służy podstawowym funkcjom.

• Aglutynacyjny sposób afiksacji:
  • -τι jest sufiksem liczby mnogiej (ονναι - kuc, ονναιτι - kuce)
  • -ν stosowany jest do tworzenia niestandardowych przymiotników (γιοαν - wodny)
  • -νι tworzy dopełniacz (χαρα κυνχανι - twarz kobiety)
• Separowany na piśmie sposób afiksacji:
  • - αι oznacza czas przeszły (χολου αι - pisał)
  • λ'- tworzy przysłówki (λ'αυρά - szybko)
• Fleksyjny sposób afiksacji:
  • -ό oznacza pierwszą osobę czasownika (κοραμηλα - siedzieć, κοραμηλό - siedzę)
  • (poet. lub pot.) -ά oznacza trzecią osobę czasownika i zawsze czas teraźniejszy (κοραμηλά - [właśnie teraz] siedzi)

Struktury i przykłady wypowiedzi

Proste zdania

ΤΑΝΓΥΑΝΑ ΤΗΛΕΑ ΕὈΝ ΟΡΥ. Tanguana Teilea eón oru.

Cesarz tangijski jest blisko.

ΡΑ ΙΛ ΕΟΝ ΦΥΝΥ. Ra il eon funu.

Nie jestem w lesie.