Język nowosurandralski

Czytasz artykuł z serii: Surandral वेटौ षोहोङ् Wecó Šooñ

Języki: urzędowe: surandralski (Słownik (Toponimy) · Lista Swadesha · starosurandralski · nowosurandralski) · kejreński główne: lecajski · ołłuch · kaalpaq · banzyjski inne: czouski · âng qo'or Główne miasta: Nawatal · Talszkawan · Waliha · Meã · Holask · Pinkut · Žoin Historczynie: Hóov · Balga · Fudda · Lecja · Jetawa Po roku wspólnym: Natybona · Tjacha · Niksan · Kiena Religie: Ngelizm · Suryzm · Pharhi · Rümayi Historia Surandralu: Państwa: I Państwo Gjõów (5432-6294) · Państwo Lecajskie (5711-6297) · Monarchia północnokejreńska (6512-7241) · II Państwo Gjõów (7241-8215) · Mejtak Surandralu (8215-9081) (po roku wspólnym) · Cesarstwo Surandralskie (9081-9754?) · Republika Surandralska (po 9754?) Okresy bezpaństwowe: Surandral prehistoryczny · Kejreński Surandral Wydarzenia: I wojna o Szlak Gór · Przewrót 14 jeaka 3557 · II wojna o Szlak Gór · Surandralski podbój Habecji

język nowosurandralski hiar Wecošonca हा॓न् वेठोषोङ्
Typologia:	aktywny aglutynacyjny
Utworzenie:	Emil (w 2025)
Cel utworzenia:	Kyon
Sposoby zapisu:	Pismo surandralskie, dewanagari, łacińskie
Klasyfikacja:	języki Gór Żelaznych języki jalniockie I język starosurandralski język surandralski język nowosurandralski
Kody
Conlanger–1	nsur.
Lista conlangów

        

Zobacz też słownik tego języka.

Język nowosurandalski (nsur. हा॓न् वेठोषोङ् hiar Wecošonca [ˈhʲar ˈvɛt͡sɔʃɔːnt͡sa], sur. हेरन् वेटौषोहोङ् पेक् hean wecóšooñ žiš [ˈhɛan ˈvɛt͡soʃɔːŋ ˈʒiʃ]) — dalszy rozwój języka surandralskiego, którego skodyfikowana norma została ustalona po rewolucji. Zastąpił on wtedy surandralski roku wspólnego, co sprawia, że od tego momentu opisy Surandralu aż do czasu współczesnych są przedstawiane w nim. Ze względu na brak artykułów po rewolucji w tym momencie nie jest więc używany na wiki.

Po rewolucji był intensywnie promowany przez rząd republiki, jako symbol jedności i zaczął stopniowo wypierać inne języki Surandralu. Szczególnie to skutecznie zaszło na terenach, gdzie dawniej mówiono językami âng qo'or oraz czouskim oraz w Phejdë.

Podczas gdy dotychczasowe normy były bazowane na dialekcie talszkawańskim, nowosurandralski został oparty na dialekcie jalwaeskim (który objął też Nawatal). Powoduje to, że nie można bezpośrednio wyprowadzić wszystkich cech nowosurandralskiego z surandralskiego roku wspólnego.

Nowosurandralski jest już w pełni językiem aglutynacyjnym, pozostawiając cechy izolujące na marginesie (dokładnie odwrotnie, jak to miało miejsce w starosurandralskim), utracił też w dużym stopniu powstającą w roku wspólnym deklinację. Utrzymał jednak rozwój koniugacji, morfem liczby mnogiej oraz przede wszystkim aktywność, chociaż ta została uproszczona do modelu split-S względem fluid-S roku wspólnego.

Historia

Ponieważ nowosurandralski oparty jest na dialekcie jalwaeskim, różni się w pewnych kwestiach na poziome roku wspólnego od ogólnej surandralszczyzny:

• samogłoski krótkie i u wszędzie rozwinęły się do ë, porównaj (jalwaeskie kontra talszkawańskie) cël i cil „skóra”, sëán i suán „przełęcz”;
• oryginalna wygłosowa samogłoska –a pozostała w takiej formie, a nie zamieniła się na -á;
• bardzo silna tendencja do wydłużenia á oraz dyftongizacji é ó;
• oryginalne j– (nie od r) znikło przed przedniojęzykowymi, typu jed → ed. Jalwaeski przez to dopuszczał nagłosowe samogłoski;
• nie używało się końcówki wołacza i trybu rozkazującego –da, tryb rozkazujący był tworzony przedrostkiem ki–, a wołacz nie występował;
• bardzo silna tendencja do tworzenia przymiotników końcówkami;
• tryb nieświadka istniejący w starosurandralskim przetrwał, tworzony jest przedrostkiem džẽ–.

Dialekt jalwaeski zaczął coraz zyskiwać pozycje po wybudowaniu Nawatalu, który leżał na obszarze tegoż dialektu, a nie dotychczasowego, stołecznego, talszkawańskiego. Pod koniec cesarstwa większość elit już w niemal całości używało dialektu jalwaeskiego, chociaż na piśmie pozostał talszkawański. Oparcie nowego standardu literackiego na właśnie jalwaeskim miało na celu zerwać z monarchistyczną przeszłością.

W dialekcie jalwaeskim niedługo po roku wspólnym doszło złączenia samogłoski ë z spółgłoskami nosowymi. Połączenie ën dało a, ëm dało om, zaś ëň oraz ëñ przekształciły się w e. Proces ten odbył się tylko w sylabach zamkniętych. W rzadkich przypadkach odbył się zaś w odwrotnych połączeniach, np. bezokolicznik –më w większości zmienił się w –o. Doszło też do monoftongizacji dyftongów Vj. Innym procesem było zdyftongizowanie é ó do postaci ĭe oraz ŭo, jednocześnie á stało się długim a. Nastąpiło też ściągnięcie większości rozziewów, tworząc nowe długie samogłoski. Połączenia iu, ie, io, eo, ia, ea, ai, au zamiast tego zostały zamienione na dyftongi ĭu, ĭe, ĭo, ĭa, aĭ, aŭ. Potrójne rozziewy typu aeu zostały przekształcone do postaci typu aju – ten proces pozostaje aktywny do dziś. Również końcowe –k zanikło, wydłużając samogłoski poprzedzające. Samogłoska nosowa ã zaczęła powoli przechodzić do ẽ lub õ. Doszło także do utraty ë w nagłosowych grupach typu sëm–, pël–, dën– etc.

Spółgłoska n zaczęła bardzo szybko się rotować do r, tworząc na nowo głoskę rotyczną. Aby uzupełnić tą lukę, ň zdepalatalizowało się do n, symetrycznie doszło też do przejścia ľ → l → ł. Również ñ przeszło w n z wyjątkiem pozycji przed welarnymi. Nowopowstałe grupy hl–, hł–, hr– przekształciły się w fl–, fł–, fr–. Doszło do nowej palatalizacji. Odbyła się e i j(ĭ) i objęła wszystkie spółgłoski. Częściowo doszło do niej przed e oraz ẽ, gdzie palatalizowano welarne. W końcu doszło do zaniku reszty ë (lub przeszły w i), usuwając kompletnie ten dźwięk z fonologii. Dyftongi wstępujące zostały uproszczone – po ĭ pozostała palatalizacja, ale ŭ wpłynęło tylko na połączenia hŭ oraz xŭ, które przeszły odpowiednio w ŭ oraz f. Zanikło nieakcentowane, interwokaliczne h, tworząc nowe rozziewy.

W tym momencie zaczęły zanikać także elementy deklinacji rzeczowników, czyli końcówki absolutywu —on i celownika —si. Tak osłabiony system deklinacji, wraz z ekspansją języka w okresie potęgi Surandralu, spowodował przejście aktywności z typu fluid-S na split-S. Oznacza to, że już aktywność jest przypisana do czasownika na stałe, ale sama ta cecha przetrwała. Utrzymała się także końcówka liczby mnogiej, teraz po procesach jako —a.

Niektóre połączenia, typu ēnt, ōłd zostały skrócone do ent, ołd. To dlatego á obecnie czasem znaczy krótką samogłoskę. Z zapożyczeń i nazw lokalnych typu Kudzel powstał też nowy fonem dz, a także powstały miękkie odpowiedniki ŭ, f, dz.

Przykład zmiany fonetycznej:

• Mejthak Wecóšooñ [ˈmɛjtʰaʔ ˈvɛt͡soʃɔːŋ] → Methá Wecošonca [ˈmɛːtʰaː ˈvɛt͡sɔʃɔːnt͡sa] (plus końcówka przymiotnika)
• Mejthaé Hedëni [ˈmɛjtʰae ˈɦɛdəni] → Methaje Hedria [ˈmɛːtʰajɛ ˈɦɛdrʲia] (patrz na historię końcówki —i w surandralskim)
• Nëën bunema xezá, je Šooñ, Tẽpin ños Nundazë ñosvã činën heanënsi vã ľhisën. → Rár brema xieza, je Šon, Tępir no Rirdaz novę čira hiara vę lisa..

Fonologia

Samogłoski

Nowosurandralski posiada dość prosty system samogłoskowy. Odróżnia się pięć podstawowych samogłosek a, e, i, o, u wraz z długimi odmianami.

	Przednie	Tylne
Wysokie	i(ː) <i>	u(ː) <u>
Średnie	ɛ(ː) <e, ě>	ɔ(ː) <o>
Niskie	a(ː) <a, á>

Iloczas jest cechą fonemiczną, jednak tylko w przypadki samogłoski niskiej jest to odróżniane umownie znakami a oraz á. Istnieje jednak wiele słów, gdzie a oznacza samogłoskę długą, tak samo w wielu pozycjach (chociaż z reguły przewidywalnych) á jest skracane. Mimo to, można przypisać im domyślną długość. Pozostałe samogłoski długie pisze się (również w dewanagari) tak samo jak krótkie, a w łacince w celach nauki, prezentacji można je opcjonalnie przedstawić z makronem: ē, ī, ō, ū.

Stosuje się także znak ě, oznaczający e zmiękczające: /ʲɛ/. Różnica między regularnym ie a znakiem ě wynika z faktów historycznych, ě bowiem kontynuuje samogłoskę é roku wspólnego (pozostałość po dyftongu). By zaznaczyć iloczas, także może być pisana z makronem.

Samogłoski nosowe

Wyróżnia się obecnie dwie samogłoski nosowe: ę /æ̃/ oraz ą /ɑ̃/. Są wymawiane czasami asynchronicznie, tzn. z dodatkową samogłoską nosową. Także mogą być i długie, i krótkie.

Spółgłoski

Nowosurandralski posiada bardzo rozbudowany system spółgłoskowy, porównywalny z starosurandralskim, a w opozycji do surandralskiego roku wspólnego. Wynika to z ponownej palatalizacji wszystkich spółgłosek, a także powstania nowych fonemów /f/, /ʟ/ oraz /r/.

		Wargowe		Przedniojęzykowe		Zadziąsłowe		Welarne		Gardłowe
		Twarda	Miękka	Twarda	Miękka	Twarda	Miękka	Twarda	Miękka	Twarda	Miękka
Nosowe		m <m>	mʲ <mi>	n <n>	nʲ <ni>			(ŋ <n>)	(ŋʲ <ni>)
Zwarte	przydechowe	pʰ <ph>	pʰʲ <phi>	tʰ <th>	tʰʲ <thi>			kʰ <kh>	kʰʲ <khi>
	bezdźwięczne	p <p>	pʲ <pi>	t <t>	t͡sʲ <ti>			k <k>	kʲ <ki>
	dźwięczne	b <b>	bʲ <bi>	d <d>	d͡zʲ <di>			g <g>	gʲ <gi>
Afrykaty	przydechowe			t͡sʰ <ch>	t͡sʰʲ <chi>	t͡ʃʰ <čh>	t͡ɕʰ <čhi>
	bezdźwięczne			t͡s <c>	t͡sʲ <ci>	t͡ʃ <č>	t͡ɕ <či>
	dźwięczne			(d͡z <dz>)	(d͡zʲ <dzi>)	d͡ʒ <dž>	d͡ʑ <dži>
Szczelinowe	bezdźwięczne	f <f>	(fʲ <fi>)	s <s>	sʲ <si>	ʃ <š>	ɕ <ši>	x <x>	xʲ <xi>	h <h>	hʲ <hi>
	dźwięczne	v <w, v>	vʲ <wi, vi>	z <z>	zʲ <zi>	ʓ <ž>	ʑ <ži>
Płynne				l <l>	lʲ <li>			ʟ <ł>	ʟʲ <łi>
Drżące, półsamogłoski		w <ŭ>	(wʲ <ŭi>)	r <r>	rʲ <ri>		j <j>

Zapis

Forma niezależna	Transkrypcja	Jako diakrytyk na प
अ	a	प
आ	á	पा
ई	i	पी
ऊ	u	पू
ए	e	पे
ऐ	ě	पै
ओ	o	पो
अं	˜ (dla ą ę)	(पं)

	Bezdźwięczne		Przydechowe		Dźwięczne		Dźwięczne przydechowe		Nosowe		Płynne		Szczelinowe
Welarne	क	ka	ख	kha	ग	ga	घ	ha			व़	ŭa	ह़	xa
Welarne palatalizowane	च	ča	छ	čha	ज	dža	झ	ža			य	ja	ष	ša
Przedniojęzykowe palatalizowane	ट	ca	ठ	cha	ड़	dza	ड	za	ण	na	ळ	la	स	sa
Przedniojęzykowe	त	ta	थ	tha	द	da			न	ra	ल	ła
Wargowe	प	pa	फ	pha	ब	ba	भ	va	म	ma	व	wa	फ़	fa