Łăpizm

Łăpizm, Lsaapizm (ols. łăp – woda, mędrzec Łăpu) – pentateistyczna religia dominująca w Monarchii Olsów. Jej początki wiążą się z działalnością Łăpu – filozofa działającego około 3600 yK (roku uniwersalnego kalendarza Kyonu) na Rubanii. Lsaapizm posiada elementy religii naturalnej (kult Kyonu, kult ciał niebieskich, kult zwierząt, rzadziej materii nieożywionej) oraz objawionej (wizje Łăpu odnośnie świata, w tym przyszłości dusz ludzkich). Mimo sporej liczby typowo oldyjskich tradycji w tej religii, za sprawą nadania lsaapizmowi charakteru religii państwowej coraz częściej staje się uniwersalistyczną religią Wschodu. Fundamenty wiary respektowane przez różne jej odłamy tworzą swoistą unię wyznań lsaapistycznych. Religia oldyjska posiada elementy religii teocentrycznych (kult bogów) i kosmocentrycznych (kult człowieka). Lsaapizm czerpał z naturalnych religii oldyjskich na Rubanii. Przyjmuje się, że już w czasie kolonizacji na kontynencie istniały początkowe zręby strukturalne religii. Prawdopodobnie z tego okresu pochodzą pierwsze opowieści Styymilaronu (jedna z ważniejszych ksiąg lsaapizmu, która jest de facto zbiorem krótki opowiastek moralizatorskich i opowieści mitycznych). Na Rubanii działał około 3600 yK filozof Łăpu. Do Styymilaronu dodał on kilkadziesiąt przypowieści, zebranych podczas podróży po Rubanii. Łăpu choć nie był twórcą nowej religii, stworzył pierwsze zręby jej struktury, porządkując dotychczas znane prawidła. Stworzył także sieć zakonów-szkół, gdzie doskonalono poznawanie siebie i świata. Stworzył Pięć Reguł, przyporządkowując je do każdego z pięciu bóstw.

Panteon

• Pynor – utożsamiany z gwiezdną stroną nieba, jesienią i wróżbami, uważany za wesołego myśliciela i patrona nauki
• Túk – utożsamiany z bezgwiezdną stroną nieba, latem i zwycięstwem, uważany za smutnego myśliciela i patrona sztuki
• Paxa – utożsamiany z Wielkim Obłokiem Magellana, uważany za władcę wody i wiatru
• Xel – utożsamiana z Małym Obłokiem Magellana, zimą i śniegiem, uważana za patrona metalurgii
• Rúhe – utożsamiana z widzialną Drogą Mleczną, wiosną i kwiatami, słońcem, matką ziemią, uważana za patronkę wszystkich ludzi

Bogom tym przyporządkowuje się odpowiednie symbole i atrybuty, nie czci się jednak ich wizerunków.

Pięć Reguł

I tak powstało Pięć Reguł (Edé Pamorą):
1. Mądry jak Pynor (Vałterḱ oz Pynor)
2. Kreatywny jak Túk (Rédaṕes oz Túk)
3. Zaradczy jak Paxa (Kĭtíḱ oz Paxa)
4. Sprawny/Zdrowy jak Xel (Ŏhkéṕes oz Xel)
5. Kochający jak Rúhe (Háłátis oz Rúhe)

Historia religii

Rozwój religii przyśpieszył w czasie Wschodniej Wielkiej Wędrówki Ludów, kiedy kolonizacja z przeludnionej Wyspy Południowej (Rubanii) osiągnęła apogeum. Na kontynencie kolonie zaczęły wybijać się na niezależność. W czasie przemieszczania się mas ludności do religii zaczęły napływać nowe elementy. Ten okres doprowadził do wykształcenia się stanu kapłańskiego, a dzięki wpływom szyszeńskim zaczęła wykształcać się liturgia. Obrzędowość kontynentalna, do dotychczasowych modłów w gajach i świętych miejscach, dodała pieśni, budowę protoołtarzy a także prawdopodobnie zapoczątkowała obrzędowe zawieranie małżeństw, obce kulturze Wyspy Południowej. W 6280 yK w Olseni przejmuje władzę Sefri, który czyni lsaapizm religią państwową, tym samym rozszerzając ją na okoliczne, w tym podbite ludy.

Założenia religii

Głównymi założeniami lsaapizmu jest Pięć Reguł. Reguły te z biegiem czasu były rozwijane i szeroko komentowane. Komentarze utworzyły ostatecznie kolejną księgę – Fyledepamorankyaffaanżę (Fyl Edé-Pamorą Ky Affănzą) (też: Komentarze do Pięciu Reguł), stale powiększaną. Głównym celem jest stawanie się lepszym człowiekiem, tak aby zachować harmonię ze światem. Lsaapizm dorobił się także bogatej obrzędowości. Uroczyste liturgie są odprawiane ku czci pięciu bóstw. Każdemu z nich przeznacza się mniej więcej tyle samo czasu w czasie jej trwania. Największe święta są obchodzone po zapadnięciu zmroku. Liturgie odbywają się w świątyniach, budowanych na specjalnym planie. Sala ołtarzowa musi być ustawiona względem stron świata. Boczne ściany w stronę gwiezdnego i bezgwiezdnego nocnego nieba. Ołtarz umiejscowiony jest we wnęce, prostopadle do ścian bocznych. Przed ołtarzem znajdują się miejsca dla wiernych, często siedzące. Na balkonie śpiewa chór z akompaniamentem lir korbowych albo organów. Przepisy dotyczące odprawiania liturgii zebrane są w Księdze Działań - Fyltokinuszkyfakubie (Fyl ťokínux Ky Fakúb).

Życie po śmierci

Lsaapizm posiada złożone patrzenie na życie po śmierci. Z jednej strony panuje przeświadczenie o tym, że ludzie po śmierci stają się albo gwiazdami, albo znikają w czeluściach czerni. Aby zasłużyć sobie na zostanie gwiazdą, należy postępować zgodnie z Pięcioma Regułami, modlić się i samodoskonalić. Z drugiej strony, jak podaje Styymilaron przed początkiem wszystkiego na świecie panowała magia. Ci ludzie, którzy chcieli posiąść wiedzę magiczną mogli uczęszczać do specjalnych szkół, gdzie uczono się trudnej sztuki magicznej. Podobnie jak na obecnym świecie, także w świecie przedhistorycznym istniało dobro i zło. Niestety z czasem coraz potężniejsza grupa czarowników zaczynała interesować się magią w służbie zła. Ostatecznie wybuchła wojna pomiędzy czarodziejami dobrymi i złymi. Po wielu walkach, śmierciach i zrujnowaniu teraźniejszego im świata postanowiono usunąć się w cień i zlikwidować magię na świecie doczesnym, przenosząc ją do świata pośmiertnego. Wedle Styymilaronu po śmierci człowiek ma prawo wybrać, czy chce wrócić na świat, czy pozostać w pośmiertnym świecie pełnym czarów. Większość ludzi wybiera jednak cudowność drugiej strony, wiedząc, że lata ziemskie (kyońskie) to nic w porównaniu do czasu pośmiertnego). Księga komentarzy do Styymilaronu zwraca uwagę na podobieństwo historii o czarownikach do przypowieści o początkach świata – walce między pięcioma rodzinami starych bogów. Według tego przypowieści byli oni bogami surowymi i niesprawiedliwymi, których własne rządze doprowadziły do ich upadku. Rodziny stworzyły wedle swoich umiejętności: ziemię, niebo, wodę, ogień i metal. Potem starzy bogowie utworzyli człowieka-sługę i każdy inny pierwiastek życia. Człowiek wtedy żył w jaskiniach, jamach i prymitywnych osadach. Pożywienie zbierał, a potomstwo wydawał dziko, nie opiekując się nim. Po tym stworzeniu starzy bogowie zaczęli toczyć spory i rozpoczęła się wielka wojna, z której ocalało pięciu obecnych bóstw, po jednym z każdej rodziny. Rúhe wychowała młodego Pynora i Túka. Potem odnaleziono jeszcze Paxę i Xel, zagubione na wielkiej przestrzeni puszczy. Rúhe dokończyła dzieła stworzenia dając człowiekowi miłość. Dzięki matczynemu serca Rúhe, także pozostali podarowali człowiekowi odpowiednio: mądrość od Pynora, kreatywność od Túka, zaradczość od Paxy i zdrowie (sprawność) od Xel. Rúhe ponadto umieściła ziemię wśród gwiazd i nakazała człowiekowi dzień i noc, pory pracy i odpoczynku, czas zasiewu i żniw, ludzki poród i śmierć. Gdy już kończyła swoje dzieło wstąpiła na firmamenty nieba, wraz z pozostałymi bóstwami, obiecując doglądać dzieł człowieczych nocą, co tłumaczy obchodzenie wszelkich świąt po zmroku.