Trugowie, mimo koczowniczych początków, wykształcili bogatą kulturę. Architektura, literatura i tradycje wojskowe były głęboko zakorzenione w ich historii. Pomimo silnych wpływów [[Poitowie|Pojtów]] i [[Qińczycy|Qińczyków]], zachowano wyraźną tożsamość kulturową.
Trugowie, choć wywodzili się ze stepowych koczowników, stworzyli kulturę bogatą i zróżnicowaną, zachowując własną tożsamość mimo silnych wpływów sąsiadów – szczególnie [[Pojtowie|Pojtów]] i [[Qin]]. Fundamentem życia społecznego były klany, które łączyły funkcje gospodarcze, religijne i militarne, a zarazem stanowiły o ciągłości tradycji nawet w okresach kryzysów.
Wyróżniano trzy główne grupy: Trugo-Liktów – żeglarzy i piratów, stanowiących elitę Państwa Truskiego; Trugów-rolników, dominujących w dolinie Wielkiej Rzeki; oraz Trugów-koczowników, stopniowo asymilujących się do Brotów. Ta różnorodność sprzyjała elastyczności kulturowej, ale też rodziła napięcia wewnętrzne.
Szczególnym rysem była rytualna rola płci. Kobiety odpowiadały za sztukę, zdobnictwo i nauczanie wiedzy, mężczyźni za wojnę, rolnictwo i rzemiosła praktyczne. Dekoracja przedmiotów codziennych i wojennych była surowo reglamentowana, dopuszczając jedynie geometryczne wzory i rodowe tamgi. Religia truska, oparta na archaicznych dualizmach, uznawała również rytualną zmianę płci, co wzmacniało płynność ról społecznych.
Literatura zajmowała szczególne miejsce w kulturze Trugów. Najwyżej ceniona była poezja, którą uznawali za równą samej literaturze – jej recytacja stanowiła formę pamięci zbiorowej i rytuału. Kobiety chętnie tworzyły i czytały prozatorskie opowieści – od historii rodzinnych po zmitologizowane sagi – i to one stanowiły znaczną część piśmiennictwa codziennego. Trugowie pisali również teksty praktyczne, takie jak podręczniki, kroniki czy dzieła rocznikarskie, lecz nie zaliczali ich do literatury w ścisłym sensie, traktując je raczej jako dokumentację. Cała ta literatura powstawała głównie w [[Język truski|języku truskim]], z wyjątkiem filozofii - tam królował [[język qin]].
== Gospodarka ==
== Gospodarka ==
Wersja z 21:05, 20 sie 2025
✅
Niniejszy artykuł dotyczący Kyonu jest kompletny i jest ukończony.
Państwo Truskie (tr.Túmtaùd Trùg [tum˩˥.taʊ̯d˧˥˩ trug˥˩]) — państwo położone nad Morzem Wewnętrznym, w dolinie Wielkiej Rzeki. Istniało w latach 7354EK –8984EK . Założone w 7354EK przez wodza Tárolaùgra I (później nazywanego Pierwszym i Założycielem). Przez stulecia odgrywało znaczącą rolę w regionie i okresowo uzyskiwało przewagę nad sąsiadami. Około 8600EK rozpoczął się długotrwały regres pod presją Północnych Barbarzyńców, Pojtów (Pojcka rekonkwista) oraz Brotów, a także w wyniku uzależnienia gospodarczego od Siedmiomieścia. W 8981EK chan Evad dokonał inwazji, zakończonej w 8984EK podbojem i likwidacją państwa.
Powierzchnia państwa u jego schyłku obejmowała niespełna 600 tys. km² wzdłuż Wielkiej Rzeki. Na wschodzie leżały dwa bardzo duże jeziora słodkowodne — większe Jezioro Słoneczne i mniejsze Jezioro Księżycowe — połączone rzeką, która raz do roku, w porze deszczowej, odwracała kierunek prądu. Szeroką dolinę Wielkiej Rzeki otaczały od północy góry Dach Świata, a od południa Płaskowyż Taugryjski. Wschodnie obszary zajmowały lasy deszczowe, przechodzące ku zachodowi w suche lasy i stepy. Strefa stepowa stanowiła pogranicze między Trugami a Brotami i była areną długotrwałych konfliktów.
Państwo Truskie zostało założone przez Wielkiego Założyciela, Tárolaùgra I. Jego syn, Laugrad I, zreformował administrację i wspierał handel. Znacząco wzmocnił podstawy państwa, umożliwiając podboje jego syna, Tárolaùgra II. Wtedy Trugowie osiągnęli szczyt swojej potęgi, choć jeszcze nie siły militarnej.
Po śmierci Tárolaùgra II nastąpiły wojny domowe, z których zwycięsko wyszedł Meleín II (zwany Odnowicielem). Wprowadzone przez niego reformy administracyjne zostały dokończone około 150 lat później przez Tárolaùgra IV Starego. Stabilne podstawy stworzone przez tych władców pozwoliły państwu przetrwać kolejne stulecia mimo kryzysów.
Od około 8600EK Trugia doświadczała narastającej presji sąsiadów: Pojtów, Brotów i barbarzyńców zza Jeziora. Słabnięcie potencjału militarnego, wzrost autonomii miast i uzależnienie gospodarcze od Siedmiomieścia doprowadziły do postępującej dezintegracji. W 8981EK chan Evad najechał Trugię, a w 8984EK zakończył jej podbój. Państwo Truskie przestało istnieć.
Ustrój Państwa Truskiego stanowił złożone połączenie elementów feudalnych, rozwiniętej biurokracji i ustroju miejskiego, z kilkoma równoległymi podziałami terytorialnymi.
Związek Truski
Pierwotną nazwą organizmu politycznego był Związek Truski — związek najważniejszych truskich miast pod ochroną Hegemona. W późniejszych wiekach widoczne były ślady dawnej niezależności miast związkowych, które dążyły do szerokiej autonomii.
Hegemon
Tytuł władcy brzmiał Hegemon i wywodził się z tytulatury Związku Truskiego. W użyciu funkcjonowało także określenie Pan (w znaczeniu „autokrator”, „dominus”).
Podział terytorialny
Podstawowy był podział feudalny. Prowincje oddawano w dziedziczny zarząd gubernatorom wojskowym, podporządkowanym z kolei mniejszym jednostkom terytorialnym. System ten pozostawał ściśle związany z wojskiem truskim, które przez długi czas gwarantowało stabilność. W okresie schyłkowym stopnie wojskowe uległy dziedziczeniu i pełniły równocześnie funkcje urzędnicze.
Miasta, choć formalnie podległe lokalnym feudałom, były w praktyce samorządne i podlegały bezpośrednio Hegemonowi. Dysponowały szeroką autonomią, mogły bić własną monetę i utrzymywać milicje miejskie, kluczowe dla obrony.
Biurokracja
W późnym okresie władza hegemonów była silnie ograniczona przez biurokrację, która odgrywała zasadniczą rolę w zarządzaniu państwem i przyczyniła się do jego długotrwałej trwałości mimo narastających problemów.
Demografia
Trugia była państwem wielonarodowym, o dużej różnorodności językowej i kulturowej. Najważniejszym językiem pozostawał truski, istotną rolę odgrywały też pojcki, brocki, taugryjski oraz język qin.
Najdawniejsze dzieje Trugii charakteryzowały się stosunkowo niewielką liczbą ludności. U początków państwowości populację szacuje się na 3–5 milionów mieszkańców, rozproszonych w klanach rolniczych, pasterskich i rybackich. Gęstość zaludnienia była wówczas niska – przeciętnie 4–7 osób na km², z dużymi obszarami dżungli i stepu niemal pustymi.
Okres długotrwałego pokoju po zjednoczeniu państwa przyniósł gwałtowny przyrost ludności. Dzięki wydajnej gospodarce ryżowej w dolinie Wielkiej Rzeki, rozwojowi irygacji i bezpieczeństwu wewnętrznemu populacja rosła szybko, osiągając w szczytowym momencie nawet 15–20 milionów mieszkańców. W żyznych rejonach doliny zaludnienie przekraczało 100 osób na km², co stawiało Trugię wśród najbardziej zaludnionych regionów ówczesnego świata. Był to czas prosperity, w którym liczba obywateli-wojowników sięgała około 1,5–2 milionów, co dawało państwu olbrzymie możliwości mobilizacyjne.
Kryzys terytorialny i utrata ziem na północy zmieniły jednak te proporcje. W wyniku wojen i najazdów do serca państwa napłynęły setki tysięcy uchodźców, a populacja stopniowo malała do 11–13 milionów. Na wielu obszarach północnych wsie zostały wyludnione, a uchodźcy osiedlali się w miastach lub w bogatszych regionach południa. Miasta, które dawniej liczyły po kilkanaście tysięcy mieszkańców, zaczęły puchnąć do 50–80 tysięcy, co powodowało przeludnienie i niedobory żywności.
Ostatni okres dziejów Trugii to czas demograficznej katastrofy. Klęski militarne, głód i wymuszony eksport żywności doprowadziły do wysokiej śmiertelności. Szacuje się, że w ciągu dwóch pokoleń populacja kraju spadła o 2–4 miliony, a w najbardziej dotkniętych regionach nawet co trzeci mieszkaniec zmarł lub uciekł. W północnych prowincjach gęstość zaludnienia spadła poniżej 20 osób na km², a w wielu miejscach całe klany przestały istnieć. Jednocześnie do Trugii napływały nowe grupy – federaci i ludy koczownicze – co prowadziło do zmiany struktury etnicznej i społecznej. Pod koniec istnienia państwa liczba pełnoprawnych obywateli zmniejszyła się do około miliona, co w porównaniu z całkowitą populacją oznaczało ich marginalizację i erozję tradycyjnego systemu klanowego.
Religia w Państwie Truskim miała charakter złożony i wielowarstwowy, wynikający ze współistnienia kilku tradycji. Dominowała religia truska, obok której obecne były wierzenia pojckie oraz bohenizm, związany głównie ze społecznościami cudzoziemskimi z Qin. W miastach dochodziło do synkretycznych połączeń, jednak to religia Trugów wyznaczała najważniejsze ramy duchowości państwa.
Truski system wyróżniał się nieufnością wobec bogów i brakiem rozbudowanej mitologii. W micie o początku bogowie jawią się jako wrogowie ludzkości, pokonani dopiero przez bliźnięta Koùda i Teiz, którzy odtąd czuwają nad światem jako Słońce i Księżyc. To oni stali się „władcami świata” i głównymi obiektami czci, w odróżnieniu od dawnych, pogardzanych bóstw. Koùd symbolizuje odwagę i wojowniczość, Teiz – wierność i opiekę nad domem; ich kult łączył się z rolami płciowymi, choć dopuszczano rytualną zmianę płci w zależności od obranej drogi życiowej.
Istotną część religii stanowiła eschatologia: dusze ludzi prawych jednoczyły się z Koùdem lub Teiz, zaś przewrotni łączyli się z dawnymi bogami. W przyszłości ma nastąpić druga bitwa między zwycięskimi i upadłymi bóstwami, której wynik pozostaje niepewny. Na tle tej tradycji bohenizm, akcentujący etykę, harmonię i rozwój jednostki, pełnił rolę dodatkowego systemu, który dzięki otwartości na inne wierzenia często wchodził w synkretyczne związki z religią truską. Całość tworzyła pluralistyczny krajobraz religijny, w którym rdzeniem pozostawał kult zwycięskich przodków i odrzucenie dawnych bogów.
Kultura
Trugowie, choć wywodzili się ze stepowych koczowników, stworzyli kulturę bogatą i zróżnicowaną, zachowując własną tożsamość mimo silnych wpływów sąsiadów – szczególnie Pojtów i Qin. Fundamentem życia społecznego były klany, które łączyły funkcje gospodarcze, religijne i militarne, a zarazem stanowiły o ciągłości tradycji nawet w okresach kryzysów.
Wyróżniano trzy główne grupy: Trugo-Liktów – żeglarzy i piratów, stanowiących elitę Państwa Truskiego; Trugów-rolników, dominujących w dolinie Wielkiej Rzeki; oraz Trugów-koczowników, stopniowo asymilujących się do Brotów. Ta różnorodność sprzyjała elastyczności kulturowej, ale też rodziła napięcia wewnętrzne.
Szczególnym rysem była rytualna rola płci. Kobiety odpowiadały za sztukę, zdobnictwo i nauczanie wiedzy, mężczyźni za wojnę, rolnictwo i rzemiosła praktyczne. Dekoracja przedmiotów codziennych i wojennych była surowo reglamentowana, dopuszczając jedynie geometryczne wzory i rodowe tamgi. Religia truska, oparta na archaicznych dualizmach, uznawała również rytualną zmianę płci, co wzmacniało płynność ról społecznych.
Literatura zajmowała szczególne miejsce w kulturze Trugów. Najwyżej ceniona była poezja, którą uznawali za równą samej literaturze – jej recytacja stanowiła formę pamięci zbiorowej i rytuału. Kobiety chętnie tworzyły i czytały prozatorskie opowieści – od historii rodzinnych po zmitologizowane sagi – i to one stanowiły znaczną część piśmiennictwa codziennego. Trugowie pisali również teksty praktyczne, takie jak podręczniki, kroniki czy dzieła rocznikarskie, lecz nie zaliczali ich do literatury w ścisłym sensie, traktując je raczej jako dokumentację. Cała ta literatura powstawała głównie w języku truskim, z wyjątkiem filozofii - tam królował język qin.
Gospodarka Państwa Truskiego opierała się przede wszystkim na rolnictwie, którego podstawą były uprawy ryżu w żyznej dolinie Wielkiej Rzeki. Tropikalny klimat pozwalał na wysokie plony, dzięki czemu kraj posiadał znaczną nadwyżkę żywności. Część klanów specjalizowała się w hodowli zwierząt na zachodnich stepach, inne w rybołówstwie i rzemiośle. Własność ziemi była przypisana klanom, a nie jednostkom, co sprzyjało egalitaryzmowi wśród obywateli, choć z czasem różnice majątkowe między bogatszymi a uboższymi rodami coraz bardziej się pogłębiały.
Handel wewnętrzny był silnie reglamentowany, a sama warstwa kupiecka pozostawała w pogardzie. Rolę pośredników pełnili głównie cudzoziemcy, którzy osiedlali się w wydzielonych dzielnicach miast. Mimo niechęci do kupiectwa Trugia leżała na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych - Szlaku Lasu i Szlaku Kadzidła i czerpała pośrednie korzyści z wymiany, zwłaszcza przez eksport żywności, surowców oraz wyrobów rzemieślniczych, w tym cenionej broni i luksusowego drewna. Władza centralna korzystała z rozbudowanej biurokracji, a głównym źródłem jej dochodów były ziemie pozostające w domenie Hegemona oraz opłaty związane z handlem cudzoziemców. Do głównych towarów eksportowych należały: ryż, przyprawy, kakao, czekolada i cukier trzcinowy. Zwłaszcza eksport ryżu silnie wiązał gospodarkę z Siedmiomieściem, gdzie niedobór żywności zmuszał Qińczyków do jej importowania.
Przez długi czas system ten zapewniał stabilność i dobrobyt, jednak wraz z osłabieniem władzy centralnej i stopniowym rozdrobnieniem domeny Hegemona możliwości ściągania dochodów malały. Autonomia klanów sprawiała, że państwo miało coraz mniejsze możliwości mobilizacyjne i fiskalne. W sytuacji zagrożenia zewnętrznego brakowało zarówno pieniędzy, jak i rąk do pracy oraz żołnierzy. Coraz większe uzależnienie od zagranicznych pożyczek prowadziło do wzrostu wpływów obcych kupców, którzy narzucali warunki wymiany handlowej i wymuszali eksport żywności nawet w okresach wewnętrznego niedostatku.
W ten sposób gospodarka Trugii, niegdyś stanowiąca podstawę jej siły, stała się jednym z głównych czynników jej upadku. Nadmierne obciążenia, głód i utrata niezależności ekonomicznej podkopały autorytet Hegemona, wzmocniły pozycję obcych kupców i magnatów, a w konsekwencji doprowadziły do dezintegracji państwa i zaniku tradycyjnego systemu klanowego.
Armia truska wyrastała bezpośrednio z ustroju klanowego. Każdy klan miał obowiązek wystawić część swoich członków do służby, a wojna była traktowana jako naturalne przedłużenie obowiązków obywatela. W okresie wczesnym oznaczało to raczej drużyny wojowników powiązanych więzami krwi, walczących w sposób niesformalizowany. Z czasem jednak, wraz z rozwojem państwa i ekspansją terytorialną, armia przybrała bardziej zorganizowaną postać. Wykształciły się stałe jednostki piechoty i jazdy, a szczególną sławę zdobyła broń truska – solidna, starannie wyrabiana i chętnie kupowana także przez obcych.
Dyscyplina i hierarchia wojskowa były mocno zakorzenione w strukturze społecznej. Elita wojskowa stanowiła drugi po Hegemonie stan w hierarchii państwa, wyżej od rzemieślników czy kupców. Dawało to armii ogromny prestiż, ale też powodowało, że służba wojskowa była traktowana jako jeden z głównych sposobów utrzymania pozycji społecznej. Żołnierze wywodzili się przede wszystkim z rodzin klanowych, a nagrodą za zasługi były ziemie z domeny Hegemona lub przywileje w ramach własnego klanu. W ten sposób wojskowość przenikała niemal całe życie polityczne i gospodarcze Trugii.
Z czasem jednak system ten zaczął się chwiać. Utrata ziem na rzecz barbarzyńców i sąsiadów oznaczała, że Hegemon miał coraz mniej ziemi, którą mógł rozdawać żołnierzom. Coraz trudniej było też utrzymać liczebność armii, a rosnące potrzeby zmuszały do zaciągania nowych ludzi spoza kręgu obywateli – osadników, uchodźców czy federatów. Wprowadzało to elementy nieufności i obniżało morale, bo dawniej wojsko stanowiło niemal wyłącznie elitarną wspólnotę Trugów.
W późnym okresie państwa armia coraz bardziej opierała się na najemnikach, opłacanych dzięki pożyczkom udzielanym przez obcych kupców. Jednostki te bywały skuteczne, ale nie miały tej samej lojalności wobec Hegemona. Równocześnie tradycyjne oddziały klanowe ulegały rozdrobnieniu i osłabieniu. Zamiast silnej, jednolitej armii państwo dysponowało mieszaniną wojsk klanowych, federackich i zaciężnych, które często działały niespójnie. Ważną rolę w obronie ośrodków miejskich odgrywały milicje miejskie, które jednak miały wyłącznie charakter obronny, ograniczony do terenów miasta.
W rezultacie wojskowość, która przez długi czas stanowiła fundament potęgi Trugii i jej ekspansji, stała się jednym z czynników jej upadku. Rozpad dawnego systemu klanowego, niedobór ziemi i ludzi, a także uzależnienie od cudzoziemskich pożyczek sprawiły, że armia truska nie była już zdolna sprostać kolejnym kryzysom.
¹ Siedmiomieście jest podmiotem prawa międzynarodowego równoważnym z państwami.
² Wszystkie miasta-państwa Talonbatu znajdują się de iure pod polityczną hegemonią miasta Tȝinur, jednak de facto każde z nich prowadzi niezależną politykę.
